Монголын ард түмэн сүүлийн 20-иод жил ардчилсан, хүнлэг, энэрэнгүй, эрх чөлөөт нийгмийг цогцлоож буй. Өмнөх нийгмийн үед намаас ямар үүрэг даалгавар өгнө түүнийг зөрчих эрхгүй, хувь хүний эрхэнд халдсан ч хамаагүй татгалзаж чадахгүй байсан нь үнэн. Харин өнөөдөр ардчилсан, чөлөөт нийгэмд амьдарч байгаа та бид хувь хүний эрх гэж юу болохыг мэддэг болсон. Тэр дундаа хүүхдийн эрхийн зөрчлийн асуудлаар ч ярьж байна. Гэтэл ээж аавын хайр энхрийлэлд өсөж хүмүүждэг хүүхэд, багачуудын хоёр гэр нь болсон   сургууль цэцэрлэгт тэдний эрхийг хамгийн ихээр зөрчдөг олон баримт бий. Багшдаа чимхүүлж, нудруулж, элдэвийн үгээр хэлүүлж үзээгүй сурагч олно гэвэл өвсөн дундаас зүү хайхтай ижил болох биз ээ. Хамгийн сүүлийн жишээ вакцин хийлгэхгүй гэж зөрүүдэлсэн охиныг хүчээр барьж аван тариа хийлгэснээс хоёр хөл дээрээ явж чадахгүй суугаа болсон. Гэвч түүнийг вакцинаас болж суумгай болоогүй хэмээн сувилагч, багш нар нь нотлохыг оролдож байгаа юм билээ.   Вакцин хийхэд эцэг эхийн зөвшөөрөл авдаг больё Дээрх баримтын эзэн Э.Баяржаргал охин 15 настай. Тэрбээр Архангай аймгийн "Хүмүүн цогцолбор"-ын III сургуулийн есдүгээр ангийн сурагч байжээ. Харин тэрбээр орон даяар хийгддэг товлолт вакцины нэг болох улаан бурханы хоёдугаар тунг хийлгэснээс хойш хичээлээсээ завсардаад хоёр сар болж буй. Тухайн үед хэсгийн сувилагч нар сургуулиудаар явж вакцин хийж байгаа тухай сонссон  Э.Баяржаргал охин сургууль дээр нь очсон эхний өдөр “вакцин хийлгэхгүй” хэмээн зугтаасан аж. Дараагийн өдөр нь бүр вакцин хийлгэхээс айж, хичээлээ тасалжээ.  Тэгтэл удаах өдөр нь ангийн багш нь "Алив хүүхдүүдээ Баяржаргалыг бариад аваарай" гээд хүчээр барьж аваад вакцин хийлгэжээ. Хэдийгээр орон даяар товлолт вакцинд хамрагдах аян өрнөсөн байсан ч багш хүн сурагчаа хүсээгүй байхад нь хүчээр тариулах ёсгүй. Хүүхэд хүсэхгүй байна гэдгийг багш нь эхийн сэтгэлээр ойлгож, аав ээжтэй нь ярьж зөвлөлдсөн бол магадгүй өнөөдөр Э.Баяржаргал охин гэртээ ганцаардаж суухгүй, ангийнхантайгаа инээж хөхрөөд хичээлдээ явж байх байсан биз ээ.   Өнгөрөгч хоёрдугаар сараас улс орон даяар 11-15 насны 14 мянган охинд умайн хүзүүний хорт хавдраас урьдчилан сэргийлэх “Гардасил” гэх вакцинийг хийсэн. Гэтэл уг вакцинтай холбоотой таагүй мэдээ тухайн үед хэвлэлүүдээр хэсэг шуугисан ч ЭМЯ, ХӨСҮТ-ийн шийдвэрийг хүчингүй болгож чадаагүй. Учир нь охидод уг вакциныг хийх ажил хэдийнээ эхэлчихсэн байсан. Энэхүү вакциныг хийхдээ эцэг эхийн хүсэлтийг харгалзана гэдгээ мэдэгдсэн хэдий ч заншил ёсоор сургууль дээр нь эмч нар очоод охидод гардасилийг “бөөндчихсөн”.  Энэ нь нэг талаар халдварт өвчнөөс сэргийлж байгаа мэт харагдавч, хүний эрхийг зөрчиж байгаа хэрэг. Нөгөө талаар эцэг эхчүүдийн зүгээс энэ талын мэдлэг хомсоос "хэрэгтэй болоод л хийж байга"а гэсэн хэнэггүй байдлын илрэл юм. Тиймээс үр хүүхдэд нь эмч эмнэлгийн байгууллагаас ямар үйлчилгээ хийх гэж байгаа болон юу тарих гэж байгааг сургууль, цэцэрлэгийн багш, удирдлагууд нь хэлж анхааруулж, санал хүсэлтийг нь авч байж, вакцин хэмээх тариаг тарьдаг болох хэрэгтэй болов уу.   Вакцины сул талыг эмч нар мэддэг Нялх хүүхдүүдийн бие организм нь маш эмзэг учир  сар ба түүнээс дээш хугацаагаар зөвхөн эхийн сүүгээр хооллож байхыг зөвлөдөг. Ийм байхад нялх хүүхдүүдийн биед хүчтэй хорт бодисуудыг тарьж байдаг нь ямар ч логик болон шинжлэх ухаантай харшилж байгаа юм. Үүн дээр давтан вакцинжуулалт бас нэмэгдэнэ. Гэхдээ хүүхэд насандаа өвддөг олон өвчнүүд нь хүний дархлалын системийг чийрэгжүүлж насан туршийн тогтвортой дархлаатай болгодог гэж олон эмч нар баталдаг. Тэр ч бүү хэл дэлхийн улс орнуудад вакцин хийлгэснээс болж үхэлд хүрсэн мөн хөдөлмөрийн чадвар нэгмөсөн алдсан тохиолдолууд маш өргөн тархсан үзэгдэл бөгөөд энэ байдлыг эмч нар дотоод хүрээндээ маш сайн мэдэж ойлгодог аж. Харин Засгийн газар нь үүнийг гадагш тараахыг мөн дээрх өвчлөлийн тохиолдлуудыг хийлгэсэн вакцинуудтай нь холбож авч үзэхийг эмч нарт хориглодогийн жишээг доорх баримтуудаас ч харж болно.   Баянзүрх дүүргийн нэгдсэн эмнэлгийн хүүхдийн тасагт 2010 онд бяцхан хүү эмч нарын буруутай үйлдлээс болж, амиа алдсан хэрэг гарсан. Талийгаач хүү эхлээд уушгины хатгалгаагаар өвдөж, тус эмнэлэгт хандсан бөгөөд эмчлэгч эмч н.Энхжаргал бүрэн эдгэсэн хэмээн оношилж, эмнэлгээс гарахыг зөвшөөрсөн байна.  Хүү эмнэлгээс гараад удаагүй байтал тус дүүргийн 24 дүгээр хорооны өрхийн эмч “Вакцин хийлгэ” гэсний дагуу хүүд вакцин хийлгэсэн аж. Хүү тэр өдрөө халуурч биеийн байдал нь муудсаар дүүргийн эмнэлэгт хүргэгджээ. Онош тодруулна гэх шалтгаанаар бяцхан хүүгийн нугаснаас ус авахад  хүүгийн биеийн байдал улам хүндэрч улмаар амьсгал хураасан байдаг. Шүүхээс уг эмчийг буруугүй хэмээн шийдвэрлэж, харин хүүгээ алдсан эцэг эх насан туршдаа сэтгэлийн шархтай хоцорсон юм.   Мөн өнгөрөгч зургадугаар сард Хан-Уул дүүргийн нэгдсэн эмнэлгийн эмч Г.Ариунбайгальд нэгэн эх таван сартай хүүхдээ үзүүлээд “Хүүхэд вакцин хийлгэх ёстой юм. Гэтэл ханиалгаад, халуураад болдоггүй” гэжээ. Эмч хайнгадуухан үзээд “Зүгээр ээ, хийлгэ” гэсэн байна. Ингээд вакцин тариулснаас хойш хүүхдийн бие бүр муудаж, унтаа байдалтай болсон тул нарийн мэргэжлийн эмчид үзүүлтэл “Тархинд нь цус харвасан” болохыг тогтоож, шинээр үүссэн харвалт хэмээн оношлосон байна. Харин дүүргийн хүүхдийн эмч Г.Онон энэ талаар “Халуурч буй хүүхдэд вакцин хийхдээ тунг нь бууруулдаг” гэжээ. Эмч Г.Ариунбайгалийн хариуцлагагүй үйлдлээс үүдэн таван сартай хүүхэд хэвтэрт орсон.   Ер нь вакцин гэж юу вэ? Дэлхийн хүн төрөлхтөний түүхэнд халдварт өвчин нэрвэгдэн хэдэн зуугаараа амь насаа алдаж байсан тохиолдол цөөнгүй байдаг ч эрдэмтэн мэргэдийн судалгаа шинжилгээний дүнд энэхүү эрсдлий бууруулах зорилгор “вакцин” буюу дархлаажуулах аргыг нээсэн юм. Анх 1796 онд үхрийн цэцгийг хүнд тарьж “хүний цэцэг” өвчний эсрэг хамгаалалт болсон тул үхрийн цэцгийн вакцин гэдэг нэршлийг эрдэмтэн Эдвард Женнер гаргажээ. Энэ нь vacca үхэр, vaccīn-us үхрээс гэсэн утгатай латин үг аж. Эдвард Женнерийн энэ санааг Луй Пастер хөгжүүлж галзуугийн вакциныг бүтээсэн бөгөөд улмаар XX зуун гэхэд сахуу, гахайн хавдар, улаан бурхан өвчний эсрэг вакцинийг бүтээж өвчлөлийг нь таслан зогсоосон байна. Вакцин нь тухайн өвчний эсрэг дархлааг сайжруулах биологийн бэлдмэл бөгөөд өвчин үүсгэгч организмын төлөөлөл болсон зүйлийг агуулсан, ихэндээ микробын хор, үхүүлсэн болон сулруулсан үүсгэгчийг агуулдаг. Эдгээр нь гадны биетийг таньж, биеийн дархлааны системийг сөдөөснөөр халдварт өвчний вирус дахин биед орж ирэхэд дархлааны систем нь шууд устгах чадвартай. Гэвч вакцинууд нь хүнд металлууд, хорт хавдар үүсгэдэг бодис-канцерогенууд, химийн хортой бодисууд, амьд бөгөөд генийн өөрчлөлттэй вирусууд, амьтдын вирусууд болон хүнээс өөр төрөл зүйн гентэй материал агуулсан бөөмүүд, маш хоржуу дүүргэх бодисууд, шалгагдаагүй антибиотикуудыг агуулсан байдаг. Тодруулбал, вакцины найрлагад шимпанзе болон бусад сармагчнуудын цуснаас гарган авсан бөөм агуулаад зогсохгүй мөн үхэр, гахай, тахиа, адуу тэр ч байтугай хүний цусны бөөмүүд болон абортын хаягдмал эмбрионуудаас гарган авсан эд эсүүдийг агуулдаг аж. Вакцин нь хүний бие организмын байгалийн дархлааг дарангуйлснаар организм өөрийн байгалийн унаган эсрэг биетүүдгүй болдог  гэвч эмч нар хүүхдийг төрсөн цагаас нь эхлэн дархлаажуулах вакциныг хийдэг.  Гэхдээ хүүхдүүдийг заавал вакцинжуулж байх ёстой гэдгийг баталсан шинжлэх ухааны үндэслэлүүд байдаггүй байна. Эрдэмтэдийн хэлж буйгаар вакцинуудаар урьдчилан сэргийлнэ гэж байгаа тэр бүх өвчнүүдийн зөвхөн хоёрхон хувиар нь хүүхдүүд өвчилдөг байхад ванкцинуудын 98 хувь нь эдгээр өвчнүүдийн эсрэг чиглэсэн байдаг аж. Хамгийн сонирхолтой нь вакциныг анх нээсэн судлаачид хүн амд вакциныг “хавтгайруулан” хийж эхлэхийн өмнө хожмын үр дагавруудаас нь урьдчилан сэргийлж маш болгоомжтой хандахыг зөвлөж байсан аж. Мөн тэд хэзээ ч бүх нийтийг толгой дараалан вакцинжуулахыг ухуулж сурталчилж байгаагүй юм билээ. Харин манайд заавал хийх товлолт вакцины өдрүүд хэмээн аян зарлаж, заавал хийх ёстой хэмээн сануулж, сурталчилдаг.   Вакцин “дархлаа” юу, “бизнес” үү? Вакцин гэдэг хэдийгээр хүн төрөлхтнийг олон олон аймшигт, халдварт өвчнөөс аварч буй ач тустай зүйл гэгддэг ч ДЭМБ /Дэлхийн Эрүүл Мэндийн Байгууллага/-аар баталгаажсан, олон улсын эрүүл мэндийн дүрэмд нийцсэн вакциныг л сонгон авч хэрэглэх нь чухал. Яагаад гэвэл вакциныг эм үйлдвэрлэгч компаниуд хэдэн зуугаар нь үйлдвэрлэж, ашиг олох зорилгоор сурталчилгаа явуулж худалдаалдаг гэдгийг дэлхийн нийт хэдийнээ мэдсэн. Нөгөө талаар гэнэт олон хүнийг хамарсан халдварт өвчин дэгдэхэд түүнд тохирох вакцины хоруу чанар, хориглох заалт, хожмын үр дагаварыг нь судалж амжилгүй маш олноор нь үйлдвэрлэж, худалдаанд гаргадаг. Энэ нь өнөөдөр үгүй юм гэхэд хожим нөхөж баршгүй үр дагавар тарихыг үгүйсгэх аргагүй. Вакцины найрлага дахь хүнд металлууд, хорт хавдар үүсгэдэг бодис-канцерогенууд, химийн хортой бодисууд, амьд бөгөөд генийн өөрчлөлттэй вирусууд, амьтдын вирусууд болон хүнээс өөр төрөл зүйн гентэй материал агуулсан бөөмүүд, маш хоржуу дүүргэх бодисууд, шалгагдаагүй антибиотикууд хүний биед ороод организмд хор хөнөөл учруулахгүй байна гэдэг нь эргэлзээтэй. Хүн болгонд таарсан жор гэж байдаггүй. Учир нь тухайн хүний биеийн онцлог,  өвчин эсэргүүцэх чадвар, мэдрэмтгий байдал, вакцинд хариу урвал үзүүлэх нь ч өөр байх нь бий.   Гэтэл манай эрүүл мэндийн салбарынхан энэ талын мэдлэг сул гэдгээ харуулах мэт  умайн хорт хавдраас урьдчилан сэргийлэн 300 ам.доллараар "Гардасил" нэртэй гурван тун вакциныг оруулж ирэн сурталчилсан. Сурталчилгаа нь бүр хэтрээд Эрүүл мэндийн дэд сайд нь охиноо хамгийн түрүүнд ёслол хүндэтгэлийн байдалтай тариулан аюулгүй хэмээн “рекламдсан”. Эмч нарын хэлж буйгаар умайн хорт хавдрын өвчлөл залуужиж байгаа тул охидыг уг өвчнөөс урьдчилан сэргийлсэн хэмээн мэдээлсэн. Гэвч энэхүү өвчнөөр өвчлөхгүй байх боломж охид, бүсгүйчүүдэд хангалттай бий. Учир нь уг өвчин бэлгийн харилцааны үед халдварладаг гэдэг ч эрүүл мэндийн боловсрол хангалттай эзэмшвэл “тойроод” гарчихаж болох асуудал.   Хоёр, гурван жилийн өмнө халдварт H1N1 вирусээр үүсгэгдсэн ханиад дэлхий нийтээр тархлаа хэмээн мэдээлэгдэж, үүний эсрэг сайн вакцин үйлдвэрлэгдсэн байна гэж ЭМЯ, зарим эмч мэргэжилтнүүд магтаж, ятгасаар Засгийн Газраас хоёр ч удаа 3-4 тэрбум төгрөг гаргуулан баахан вакцин авчруулсан. Гэтэл вакцинаа хийж амжаагүй шахам байхад нөгөө ханиад томуу нь аяндаа намжсан. Хамгийн хачирхалтай нь нөгөө алдартай, бас тэгээд чамгүй өндөр үнэтэй нөгөө вакцины тухай гадаадын хэвлэл мэдээллээр янз бүрийн сэтгэл зовоосон мэдээлэл тархаж, ихэнх улс орны иргэд уг вакциныг хийлгэхээс татгалзсан байдаг. Тухайн вакциныг ДЭМБ албан ёсоор зөвшөөрсөн эсэх нь тийм ч тодорхойгүй байсаар асуудал намжсан юмдаг. Энэ нь вакцин үйлдвэрчлэгчдийн бизнесийн нэгээхэн хэсэг байсан ч юм билүү, таах аргагүй. Яагаад гэвэл вакцин үйлдвэрлэдэг корпорациудын бүтээгдэхүүн, зарим улсуудын Засгийн Газраас явуулж буй эрүүл мэндийн стратегитай давхцаж байгаа тул мөнгөний асар их ашиг хонжоо олох боломж хэмээн хардаг нь нууц биш. Энэхүү бодлого нь хөгжиж буй манайх шиг улс орон болон ядуу буурай улсуудад хэрэгжих боломжтой гэдэг. Харин хөгжил дэвшлээрээ дэлхийд тэргүүлдэг улс орны эрүүл мэндийн бодлого нь хүн амаа вакцинжуулахад бус мэдлэг олгоход суурилдаг. Мөн вакцин хэмээх тарилгыг ард түмэндээ сурталчилахаасаа илүүтэй өвчлөхгүй байх тал дээр илүүтэй анхаарч, эмнэлгийн болон эрүүл мэндийн салбарын хөгжилд хөрөнгө хаядаг. Тэр ч утгаараа шинжлэх ухаанч үзлээр асуудалд ханддаг байна.   Тиймээс Эрүүл мэндийн яам энэхүү вакцин тойрсон асуудлыг илүү нухацтай авч үзээсэй. Вакцин хийхээр бэлтгэж буй  сувилагчийн “Энэ харж байна уу. Бүтэн тариа. Тэр улсад үйлдвэрлэсэн, Халдварт өвчнөөс хүүхдийг чинь хамгаална. Өвдсөн ч хөнгөн өвдөнө”, эсвэл “Та энэ тариаг тариулснааар бүтэн өвлийн турш ханиад томуугаар өвчлөхгүй” гэх аман сурталчилгаагаа бидэнд хэрэггүй. Үүний оронд тухайн тарих гэж буй вакцин ямар орц найрлагатай, гарал үүсэл нь юу болохыг танилцуулж, иргэд энэ мэдээллийн дагуу өөрийн биед болон үр хүүхэддээ харшлах эсэхийг сайтар судалж байж, “вакцин” хийлгэх боломжоор хангах нь хүний эрхийг дээдэлдэгийн илрэл болох биз ээ... П.Наран