Монголын морин спорт, уяачдын холбооноос хаврын бүсийн уралдааныг Улаанбаатар, Өвөрхангай, Өмнөговь аймгуудад хоёр, гуравдугаар сард зохион байгуулах санал ирүүлсэн ч Үндэсний их баяр наадмыг зохион байгуулах хорооны хуралдаанаас өвлийн морин уралдааныг зохион байгуулахыг дэмжээгүй. Үндэсний их баяр наадмыг зохион байгуулах хорооны хуралдааны шийдвэрийг өнгөрөгч нэгдүгээр сарын 28-ний Засгийн газрын хуралдаанаар “Дүнжингарав-2014” төвийн бүсийн хурдан морины хаврын уралдаан хоёрдугаар сарын 23-нд Хүй долоон худагт зохион байгуулахаар тогтсон билээ.
xsa
Тиймээс товлосон өдрөөс бусад өдөр хурдан морины уралдаан зохин байгуулах хориотой гэж ойлгох болох байв. Гэвч төр засгийн шийдвэр ард иргэдэд хүрдэггүйн бодит жишээ болж, Засгийн газрын шийдвэрээс хоёр хоногийн дараа нэгдүгээр сарын 30 буюу Сар шинийн Битүүний өдөр Өвөрхангай аймгийн Хужирт суманд их сунгаа болсон байна. Энэхүү сунгааг тус аймагт Шинийн гурванд зохион байгуулагдах байсан морины уралдааны урьтал болгон явуулсан бөгөө энэ үеэр 10 настай унаач хүүхэд морьтойгоо дайруулж, хүндээр бэртэж гэмтсэн харамсалтай хэрэг гарсан аж. Их сунгааны үеэр нэг уяач өөрийн морийг таслаж авах гэж байгаад унаач хүүг морьтой нь дайрч гэмтээсэн гэдгийг эх сурвалж мэдээлж буй. Мөн унаач хүүгийн биеийн байдал маш хүнд, Өвөрхангай аймгийн нэгдсэн эмнэлэгт эмчлүүлж байгаа ба хүү тархиндаа цус харвасан байх магадлалтай. Ухаан ороод, юу ч санахгүй байна хэмээн эмчлэгч эмч нь хэлсэн байна.
z
Энэ талаар Өвөрхангай аймгийн Засаг дарга Д.Тогтохсүрэнгээс өчигдөр тодрууллаа.
s
-Танай аймгийн Хужирт суманд өнгөрөгч пүрэв гаригт морины уралдаан болж, 10 настай унаач хүү гэмтсэн гэсэн. Хүүгийн биеийн байдал хэр байна энэ мэдээллийг тодруулаач?
-Битүүний өдөр Хужирт сумын 10 гаран уяачид тэрүүхэндээ бооцоо тавьж морь уралдуулсан юм билээ. Гэмтсэн хүүхдийн унаж явсан морь хадуураад машин очиж мөргөөд хүүхэд уначихсан гэж гэрчүүд хэлсэн. Мориноос унасан хүүхэд хэвлэлүүдээр гараад байгаа шиг ухаангүй болчихсон юм байхгүй. Хүүхэд тархиндаа гэмтэл авч, нүүр ам нь хавдсан юм бол байгаа. Аймгийн эмнэлэгт эмчилгээ хийлгээд долоо хонох гэж байна.
a
-Засгийн газраас хаврын морин уралдааныг хоёрдугаар сарын 23-нд хийх шийдвэр гаргасан. Тэгвэл ингэж дур мэдэн морь уралдуулсан хүмүүст ямар хариуцлага тооцох вэ?
-Өчигдөр манай аймгийн удирдлагууд яг наад асуудлаар чинь ярилцаад дураараа нөхдүүдэд ямар хариуцлага тооцохоо хэлэлцлээ. Мөн аймгийн хэмжээнд хаврын уралдааныг хоёрхон газарт зохион байгуулна. Шинийн 3-нд товлогдсон уралдааныг Шинийн 15 хүртэл хойшлуулсан. Харин бусад сумдад дур мэдэн хурдан морины уралдаан зохион байгуулахыг хориглох шийдвэрийг гаргаад байна.
сч
Сар шинийн баярын өмнөхөн Засгийн газрын шийдвэртэй уялдуулан Хүний эрхийн үндэсний комисс, Хүүхдийн төлөө үндэсний газар зэрэг төрийн байгууллагуудаас өвлийн морин уралдааныг зохион байгуулахыг хориглож, зөвлөмж гаргасан. Харин Монголын морин спорт, уяачдын холбооноос хаврын бүсийн уралдааныг Улаанбаатар, Өвөрхангай, Өмнөговь аймгуудад хоёр, гуравдугаар сард зохион байгуулах санал ирүүлсэн ч Үндэсний их баяр наадмыг зохион байгуулах хорооны хуралдаанаас дэмжээгүй юм. Гэвч тунхагийн чанартай зөвлөмж, журам шийдвэр зөвхөн цаасан дээр үлдэж, бодит амьдрал дээр хэрэгжихгүй байгаагийн тод жишээг бол дээрх үйл явдал харуулж байна.
s
Хүүхдийн гийнгоо цуурайтсан хээр талд хурдан морины уралдааныг үзэж сонирхож, хийморио сэргээх дургүй монгол хүн гэж үгүй. Тиймдээ ч монгол түмэн эртнээс уясан мориныхоо хурд хүчийг шалгаж, унаач хүүхдийнхээ эрдэм чадлыг мэдрэх гэж хурдан морины уралдааныг зохион байгуулж ирсэн. Хэдэн үеэрээ хурдан морь уяж, аймаг сум, улс орондоо алдартай уячдыг үгүйсгээгүй ч сүүлийн жилүүдэд хурдан морины уяач, унаач нь хэн нэгэн эрх мэдэлтэн, мөнгөтэй хүний "хөлсний ажилтан" болсноос эртний уламжлалт баяр наадмын мөн чанар алдагдах болсон. Магадгүй хурдан морины уяач, өөрийн сойсон мориндоо үр хүүхдээ унуулах, ах дүүсийнхээ хүүхдийг унуулах, унаач хүүхэд өссөн цагаас морь мал гэж өсдөг амьд холбоо тасарч байгааг ч үгүйсгэх аргагүй. Ялангуяа хурдан морины унаач хүүхдийн хувьд сүүлийн жилүүдэд амьдралын боломж тааруу айлын хүүхдүүд ар гэртээ мөнгө олох зорилгоор гэрээ хийж, жилдээ 2-3 удаа морь унадаг болсон гэх мэдээлэл ч байдаг.
S
Тиймдээ ч уяач, унаач, хурдан морь гурвын амин холбоо тасарч, унаач хүүхэд унаж бэртэх тохиолдол нэмэгдээд байгаа ч юм билүү. Хамгийн сүүлийн баримт дурьдвал, 2013 онд улсын хэмжээнд давхардсан тоогоор 635 уралдаанд 57038 хүүхэд хурдан морь унаж уралдсанаас 958 хүүхэд уралдааны замд мориноос ойчиж, 916 хүүхэд хөнгөн, 34 хүүхэд хүндэвтэр, 4 хүүхэд хүнд гэмтсэн бөгөөд 6 хүүхэд эндсэн байна. Зөвхөн 2013 оны хавар эрт болсон хурдан морины 30 гаруй уралдааны мэдээллээс 70 хүүхэд мориноос унаж, 15 хүүхэд хүнд бэртэл авч, Ховд, Дорноговь аймагт 2 хүүхдийн амь эрсэдсэн эмгэнэлт явдал тохиолдсон билээ.
C
Хаврын нэртэй өвлийн хахирган цагт хүний нялх үрийг хүйтэн салхи, хөндийн жаврыг сөргүүлэн, нүүр амыг нь шавар шавхайтай нь хутган, хуруу гарыг нь хөлдөөн байж, хурдан мориныхоо чадлыг үзэх гэж зүтгэдэг томчуудын занг яалтай. Өвлийн уралдааныг төр засгийн хэмжээнд шийдвэр гаргаж, албан ёсоор хориглож болох ч ашиг сонирхолын зөрчилтэй эрх баригчид өөрсдийн хүсэл сонирхол, зугаа цэнгэлийн эсрэг хууль журам гаргахгүй нь мэдээж. Хичнээн эсэргүүцээд ч нэмэргүй хаврын морин уралдаан болдогоороо л болно. Харин хүний бяцхан үрс гэмтэж бэртэх нь бага байгаасай гэж хүсэх юм. Тэд ч бас хурдан морины уяач, хурдан морь уяуулагч таны хайртай хүүхэдтэй адилхан ээж аавдаа үнэ цэнэтэй гэдгийг марталгүй санаж, аюулгүй уралдах орчин нөхцлийг нь бүрдүүлж, хамгаалалтын хувцас хэрэглэлээр нь хангаж өгөх хэрэгтэй. Зүгээр нэг дугуйт тэшүүрийн хамгаалалтын малгай, тохиойвч, өвдгөвч биш жинхэнэ өндрөөс унахад хүүхдэд аюулгүй байх хувцас хэрэгсэл өмсгөх ёстой. Харин Хүний эрхийн комисс болон Хүүхдийн төлөө ажилладаг байгууллагууд "ниргэсэн хойно нь хашгирав" гэгчээр үйл явлыг дүгнэж сүүлд нь тайлбар, дүгнэлтээ хийх биш хурдан морины уралдааны үеэр хүүхэд нэг бүрийн аюулгүй байдлыг шалгаж, хяналт тавьж, унаач хүүхдийг морь унуулж буй хүмүүст зохих шаардлагыг тавьдаг эрхтэй болсон цагт л хүүхэд мориноос унаж гэмтлээ, амь насаа алдлаа гэх харамсалтай мэдээ багасах биз ээ.
өы
П.Наран