Мөнхбаяр ба түүний нөхдийн анхан шатны шүүхээс сонссон 22 жил хүртэлх ялыг давж заалдах шатны шүүхээс 7 жил болгон буурууллаа. Анхан шатны болоод давж заалдах шатны шийдвэрийг энд шүүх гэсэнгүй. Тэдний тойрсон шуугианы ард юу цухалзав бас юу сэрэмж сануулга болон үлдсэн талаар товч бөөгнүүллээ.
6
Ц.Мөнхбаяр нар анхан шатны шүүхээс 21 жилийн ял авсны дараа өнөөг хүртэл тэдний тухай сайн муугийн хоёр туйлт мэдээлэл хангалттай явсан. Сайтын сэтгэгдлийн хэмжээнд бол бараг хэлэлцүүлэг явагдах дөхсөн. Тэдний тухай хэдий их ярина тэр яриа нь явсаар уул уурхай тойрсон бухимдал, харийнханд эх орноо завшуулж байна гэсэн хурц бас их эмзэг сэдэв рүү олны анхаарлыг хөтөлж байсан. Ц.Мөнхбаяр нарын зэвсэг агсаж, бөмбөг нуусан байсан нь хөдлөшгүй баримттай болохыг хуулийнхан хэлсээр байсан бөгөөд анхан шатны шүүх ч хуулиа барьж ял оноосон шийдвэр гаргасан.
7
Энэ хооронд ус мөрөн, гол горхи, унаган байгалийнхаа төлөө гэсэн уриатай Гал үндэстэн холбооныхны тэмцэл заримдаа шантааж хэлбэртэй болж гадаадынхныг дарамтлах байдлаар мөнгө авдаг гэмт хэргийн шинжтэй байсан гэж ч хуулийнхан хэргийг шалгах явцдаа мэдэгдэж байсан. Ц.Мөнхбаяр нарын анхан шатны шүүхийн 21 жилийн ялын хэмжээг иргэд гайхан шогшрох бүрт нөгөө талд улстөрчдийн буруутай бодлого үйл ажиллагааг онилсон иргэдийн бухимдал эсргүүцэл энд бөөгнөрөх шинжтэй болж байсан. Гэхдээ Ц.Мөнхбаяр нарыг эх оронч баатар мөн гэж зөвшөөрсөндөө хүмүүсийн олонх ийн өмгөөлж хамгаалаагүй юм. Харин байгаль эхээ сүйтгэсэн, баялгаа цөлмүүлсэн эрх баригчдын уул уурхайн талаарх бодлого замнал буруу ташаа яваад байгаа нь хэрээс хэтэрч байгаад яаж ч чадахгүй дээ бухимдсан олон нийт Ц.Мөнхбаяр нарыг хуулинд тодорхой заасан хэрэг өдөөснийг мэдсээр байвч өмгөөлж зогссон.
6
Үнэнийг хэлэхэд, иргэний хөдөлгөөнүүдийн идэвхтэй байсан он жилүүдтэй харьцуулахад одоо үед нийгмийн идэвх аль ч улиралд сезон орж хөдөлдөггүй, гөлгөр болсон. Төр засгаа шүүмжлэхээс давж цаашлан жагсах орилох дээрээ тулах идэвхтэй хүн, хөдөлгөөн гэж бараг байхүй болсон дүлий нийгмийн дүр зураг өнөө бий болоод байгаа. Томоохон сөрөг хүчин МАН ч дорвитойхон жагсаал хийчихэж чадахгүй сэдэв, аргаа олохгүй яваад байгаа мэт харагддаг. Энэ нь том намын мөнгө төгрөг санхүү нь хүндэрсэндээ ч бус аль нэг улс төрийн хүчний гар хөл болж худлаа уухайлах хүн байхгүй болсонтой холбоотой. Харин Ц.Мөнхбаяр нарыг ял сонсох үед хэнээр ч турхируулж, мөнгө урамшил авахгүйгээр өмгөөлөн жагсах тодорхой масс байгаа нь өнгөрсөн саруудад мэдрэгдэж байсан.
6
Гэхдээ энэ бол зөвхөн буу агсан хэрэг өдүүлсэн Ц.Мөнхбаяр нарыг тойрсон масс гэвэл бас өрөөсгөл болох юм. Гал үндэстнийхнийг дэмжсэн олны үг, дуу хоолой нь эх орныхоо төлөө байгалийн баялаг, уул усныхаа төлөө гэсэн эх оронч сэтгэл нь ард иргэдийн оюун санаа зүрх тархинд бат суусан хэвээр байгаагийн тод илрэл болсон хэрэг. Ард түмэн ийм л байдаг. Өөрсдийг нь эх орон газар шороогоо гэсэн тэмцэл хийсэн болохоос хүн алж хэрэг хийх гээгүй гэж тууштай өмөөрсөн олны хайрыг Ц.Мөнхбаяр нар болон түүний ойр тойрныхон нөхдүүд зөв ойлгон цааших үйл ажилдаа буурьтай хандах ёстой байх. Ялыг нь хөнгөлөх шийдвэр гарсан өчигдрийн өдрийг хүртэл өөрсдийг нь эрс өмгөөлж зогссон олонхийн масс цаашид тэмцэгчдийг дахин буу барьж хогийн саванд бөмбөг “мартаж”, үр хүүхэд гэр бүлийг нь айлгаж цочоон, эрсдэлд оруулахыг зөөллөж уучлахгүй гэдгийг цохон хэлэх нь илүүц биз.
6
Нөгөө талдаа энэ хэрэг явдал харийнханд хайр зарлаж найр тавин тогтвортой байдлын гэрээ, хуулийн нэмэлт өөрчлөлт гэгчээр халхлан газар шороо, байгалийн баялгаа гадагшаа зүгээр зөөлгөчих гээд байдаг авилгач цагаан захтнуудад нэгийг бодогдуулсан гэж найдья. Иргэд өлсөж байсан ч, бэдэн ядаж амьдарч байсан ч уул усныхаа төлөө бол хамгийн чангаар дуугарч чадна гэдгээ энэ хэргийн эргэн тойронд харуулах шиг боллоо.
6
Энд олон нийт Ц.Мөнхбаяр нарын буун дууг зөвтгөж, өмгөөлөөгүй ба уул усаа, онгон байгалиа хамгаалах дээр хэнээр ч шаардуулахгүйгээр дуу нэгтэй байж чадахаа л харууллаа. Мөн шаардлагатай бол эх орны төлөөх хэрэгт дугтрах хүч нь ч болж чадахаа давхар илэрхийллээ.
6
Товчдоо хуулийн дор амьдрах, эх оронч байх нь хоёулаа л нэг эрхэм үнэт зүйлийн хоёр тал юм. Үүнийг уул ус горхио таслан сүйтгэх элдэв зөвшөөрөл лиценз олгогч эрх мэдэлтнүүд болон түүнийг тойрон ашиг болоод нэр төр олон суугчид, хэн хэн нь сэрж санаж явах хэрэгтэй гэдгийг энэ Ц.Мөнхбаяр нарын хэргийн гэрэл сүүдэр хэлж өглөө.
6
Пүрэвжавын Баярхүү /тоймч/