За манайхаан, хөдөө хотгүй, гадаад дотоодгүй бултаараа сайхан наадав уу даа. Би урьд хэлсэн ёсоор гэртээ амран сууж, зурагт харж наадлаа. Сүүлдээ ч бас янз бүрийн драм түүж үзээд “гэрийн буг, драмчин үзэгч” болох шахав. Хот дотор ганц нэг гарч явах зуурт наадмын сонин хачин зөндөө л сонслоо. Ямар буян хурдалж, хэн гэдэг бөх ямар сайхан барилдсаныг та бүхэн нүдээр үзэж, зурагтаар харсан болохоор би нэмж нуршаад яахав. Харин эгэл олны наадмын хөг ая, дүр зургаас уншигчдадаа хүргэх гэж хичээлээ. Таалал орштугай.
s
1. “Наадам Монголдоо гоё оо”
s
12-ны үдээс хойш Толгойт чигт гарч 10 жилийн нэг ангийн охиноос 10 литр Булганы айраг авчихаад харьж, зурагт үзэнгээ булагнаж уух санаатай гэр рүүгээ давхиж явтал 10 буудлын тэндээс цагаан подволкоор ижилсэж, үсээ гялалзтал гельдсэн 20 орчим насны хоёр хүү нэг охины хамт гар өргөлөө. ТБД Андууд хүрээд буучихья гэж байна. Хэрэг зоригийг асуувал Хүй долоон худаг дээр нэг шөнийг өнгөрөөж наадчихаад, бөх харахаар хот орж ирж байгаа ах дүүсийн хүүхдүүд гэнэ. Хамт явсан охин нь гадаадад сурдаг бөгөөд наадмаар хотдоо ирсэн тул өнөө хоёр нь наадам үзүүлж нутгийнх нь салхийг үнэртүүлж яваа юм байх.
s
Х- За тэгээд Хүй долоон хутагт наадам янзын байна уу ?
З- Аан сайхан сайхан.
Н-/найз/ Энэ жил харин шороо мороо нь гайгүй байна тэ. Шөнө та хоёр хэсээд байсан хаагуур явсан бэ.
З-Өө тэр нэг газар кино гаргаад байсан шдээ. Тэнд жаахан зогссоод, тэгээд уяачдын гэр хавиар жаахан явж үзлээ.
О- Бид хоёр сайхан явсаан тэ. Агаар нь үнэн тасарцан байна аа. Нойл нь л хэцүү юм аа. Очер үнэр тэ. Ёооё
Н-Би харин тэгээд үүрээр эрт босоод сайхан хүндэрч авсан байхгүй юу.
З- Өө би байхгүй. Энэ Гэрэлээд очер аваад л зогсоод байсан.
О- Тэгсэн би нүүрэндээ нэг тос тавьчихаад хүрээд ирсэн энэ алга болчихсон байдгийн. Нөгөө айрагнаас болоод гэдэс мушгиад ёооё, ёстой сандраад.
Н- Чи хааччихсан юм ?
З- Би чинь бас өөрийгөө боддог юм байгаа биз дээ ккк . Тэгсэн маний хажуу талын тэр контейнер “00” –д чинь хүндрэхгүй хүмүүс нь эхлээд хурдан орчих гээд ккк. Бөөн шанс. Азны юм гялс орохгүй юу. Тэгээд гараад ирсэн энэ эвхэрчихсэн хачин царайлчихсан зогсож байдгийн. Яг уйлах гэж байгаа царайлцан, хахаха
О-Тэгэхгүй яахын. Баахан хүн дугаарлаад зогсчихсон. Мөд орохгүй нь гээд бодчихсон чинь бүр гэдэс базаад ккк. Тэгсэн инээдтэй. Нэг эгч нэлээн урдуур очерт зогсчихсон. Бараг 3 хүний ард байсан байхгүй юу. Тэгсэн над руу дохиод хүрээд ир гээд байх шиг. Тэгэхээр нь танидаг хүн урдуураа оруулах гээд байгаа юм болов уу гээд гайхаад очсон. Тэгсэн ккк нөгөө эгч чинь “миний дүү, чи тамхи татддаг уу ? гээд. гГүй гэсэн чинь “өө” гээд цаашаа харчихдагийн. “Манай найз татдаг. Би танд аваад ирэх үү” гэхгүй юу ?
З-Миний тамхийг миний өмнөөс тараах гэсэн байна шт. Чи тамхи татдаг л царайтай харагдаж дээ
О- Тэгсэн нөгөө эгч чинь бас над шиг ярвайчихсан “заза яахав яахав” гээд буруу харчихдагийн Тэгснээ “энэ дотор үнэр нь аймаар. Тамхи асаагаад суувал арай дээр санагдаад” гэсэн шдээ ккк.
Н-Сэтгэцэн эгч байна шдээ, тэ. Тэгээд чамайг урдуураа оруулсан уу ?
О- Юу гэж дээ. Тэгээл цаашаа хараад ярвайгаад зогсчихож байгаа юм чинь. Тэгсэн энэ ч нөгөө нойлоос гараад ирсэн. Тэр чинь угаасаа урдуураа хүн оруулах гэвэл хүмүүс нь уурлаад байна лээ.
5
Ёооё, тэгээд нэг суугаад за ёстой хэцүү юм байна гээд би бүр дахиж ус ч уугаагүй гүрийсэн шд.
6
З- Чи нээрээ дахиад бие засаагүй байх аа тэ.
О- Шууд л хоолоо сойсон. Одоо харин ёстой өлсөж байна шүү. Стадионы хуушуур идье ээ хэдүүлээ.
Н-Иднэ дээ, иднэ. Эхлээд Нараа эгчийнхээр гялс дайраад гарья. Нэг сайхан тухтай хүндрээдэхье. Харин хоёр билеттэй шдээ.
З-Би угаасаа үлдлээ. Орой талбай дээр очно, жоохон унтлаа. Та хоёр стадион явчих аа. Хуушуурыг нь идээд айрагийг нь залгилчихаад ирээрэй.
О- Маргааш чинь 13 билүү. Өө манай Сөүлийнхэн маргааш наадамдах юм байна шд. Бас гоё л болдог шд. Гэхдээ Монголдоо наадмын хуушуур идэх ч өөр байна шүү ккк. Арай өег ч юм шиг
Н- Солонгост наадамлахаар яах уу, бас хуушуур хийх үү ?
О- Хийнэ шдээ. Монгол “шигдан”-ыхан чинь очоод хийж өгнө. Бид нар чинь Чува чува гээд л идэж гарна шд ээ. Бөх барилдана, шагай харвана. Арай л морь уралдахгүй ккк. Сагс магс тэмцээн болно. Гоё наадам болдог шдээ
З- Чи тэгвэл тэндээ л наадчихгүй дээ. Энд ирж бид хоёрыг ийшээ тийшээ чирээд
О- Гэхдээ наадам Монголдоо гоё юм байна аа....
fhg
2. Тал орлогоо алдчихлаа
gh
12-ны оройдоо бөх дуусгаад нөгөө Баянхошууны хоёр хөгшнийд очдог юм билүү гээд гарах замдаа нэг залуу авч, паркийн урд буулгаж өглөө. Манай хүн ч нэлээн халмаг байсан болохоор ард сууж бараг хурхисаар буулаа.
Тэгээд эргээд Нарны замаараа баруун тийш зорьтол паркийн урд мөнгөө тоолж зогссон эхнэр нөхөр бололтой 30 гаран насны хоёр наадамчин гар өргөлөө. Хоёулангийнх нь цагаан подволк бараг саарал болсныг харахул гадаа нэлээн наадсан хоёр бололтой санагдав. Нэгдүгээр хорооллын ард очно оо гэж нөхөр нь нэг л бухимдалтай хэлэв.
Х- За сайхан наадаж байна уу ? Та хоёр стадионоор явав уу ?
Н-/нөхөр /...... аан яахав
Э- Бид хоёр гадуур нь байж байгаад л буцаж байна. Хүн ихтэй байна аа
Н- Аа хэдэн халтар төгрөг олох гээд зогссон чинь гөрдүүлээд шал дургүй хүрээд
Х- Ээ яагаав, юм зарсан юм уу хө?
Н- Нэг муу хүүхдийн тоглоом ажиллуулаад .. яагаав нөгөө тойргоор явдаг
Х-Аан тийн, тэр чинь харин дажгүй бизнес биш үү ?
Э-/эхнэр/ Манай энэний нэг ах үдээс хойш нь та хоёр жоохон зогсоод өгчих 40 цаас аваарай гэсийн
Н- Тэгсэн нэг авгай нөхөр хоёр гөрдөөд
Х- Юу гэж?
Н- Нэг залуу авгайтайгаа хүүхдээ тоглуулсан юм. Тэгээд мөнгөө өгөөгүй явчих шиг болохгүй юу. Тэгэхээр нь араас нь очоод мөнгөө гэсэн чинь эхнэр нь гэж дурак хүүхэн гөрдөөд.
Х- Мөнгөө өгсөн гээд үү ?
Э-Юу, бүүр 20 мянгыг өгсөн. Харин хариултаа мартчихсан байна гэж хэрүүл хийгээд
Н- Ёстой дурак. Мөнгө өг гэсэн чинь “би чамд 20 мянган төгрөг өгсөн шдээ. Нээрээ хариултаа мартсан байна” гэж улаан дайраад
Х- Ээ аймаар андуурчээ. Нөхөр мөнгө өгөхийг нь харсан юм уу ?
Н-Нөхөр нь хүүхдээ суулгаж буулгаад тоглоомон дээр, морин дээр цаагуур яваад байсан байхгүй юу? Уул нь эр хүн л байна лээ л дээ. Эхнэрээ “чи мөнгөө сайн тоол андуураагүй биз” л гэж байгаа юм
Х-Тэгээд мөнгөө тоолж үзэв үү ?
Э- Үгүй, бид хоёрт мөнгө гэж зогсоод удаагүй байсан юм чинь мөнгө юу байхав. Хоёр аравт хэдэн мянгат. Аан тийн чамд 6000 байлуу. Ерөөсөө 10 -д хүүхэд хоёр тойрог хийлгээд л байсан тэ . Миний пасканд нэг ч 20 мянгат байхгүй.
Х-Ээ тэгвэл тэр хүүхэн л андуурч дээ
Н-Дурак зүгээр тэгсэн тэнэг юм шиг нэг цагдаа авчруулаад энийг нэгжээдэх өөр газраа нуучихсан байна гээд. Нөгөө цагдаа нь “авсан юм бол өгөөд, тэгээд наадахаа ажиллуулахаа боль зогсоо” гээд
Э- Тэнд цагдаа юу вэ тэ. Дээрэлхэх гэж. Тэр хүүхэн угаасаа бид хоёрыг нэг ядарсан юмнууд байна гээд элэг барьсан л даа. Хэлсэн шдээ чамд. Тэр зурагтай малгайтай саарал цамцаа өмсөөд аятайхан яв гээд байхад нээх аймаар юм өмсцгөөчихсөн. Бүүр нэг хачин хоёр юм хүн нүдээрээ олзлоод дээрэлхэн шдээ.
Н-Угаасаа л дөрвөн мянган цаас өгөхгүй гэж худлаа шогтсон
Х- Тэгээд яаж шийдэв ?
Н- Нөхөр нь гайгүй залуу байж. Цагдаа магдааг та яваа өөрсдөө учраа ольё гээд
Э-Тэгээд заза дундаа хийе 10 мянгыг өгчих гээд. Тэгээд би өгчихсөн. Энэ чинь тэнд нөгөө хүүхэнтэй чинь бараг л барилцаж авлаа. Наадмаар тэгээд хэрүүл уруул хийхээр тэр хүмүүсийн муухай харж байгаа гэж. Яг бид хоёрыг мөнгийг нь луйвардлаа гэсэн шинжтэй.
Х- Тэгээд нөгөө 40 мянгынхаа 10-ийг нь өгөөд 30 цаастай л буув уу.
Н- Тийн, цагдаа энийгээ зогсоо гээд. Зогсоогоод хэрүүл хийсээр нэг мэдсэн ах буцаад ирчихэж байгаа юм чинь. Орлого ч хийсэн юм байхгүй. 30 цаас барьчихсан хоёр мангар зогсож байгаа юм чинь
Э –Ах нь тэгээд “за а та хоёр наадахаа ав. Наадамла” гээд. Өдөр хуушуур идсэн 10 мянгатайгаа тэгээд 20 цаас ... заза яахав яахав бүүр ядарчихлаа маргааш харья.
Н-Чи тамхи авсан уу ?
Э-Авсаан авсан. Тамхи ч харин нэг хаа сайгүй тавиастай хуульгүй зарагдаж байна лээ дээ ккк
t
Бухимдсан хоёр наадамчинг нэгдүгээр хорооллын арын дэнж дээр гэрийнх нь үүдэнд буулгаж өглөө. 3500 төгрөг авсан ч үгүй яршиг наадмын хандив болгоод өнөө хоёрт үлдээлээ. Тэгээд сүлжмэлийн уулзвар чиглэтэл хоёр хүүхэн гар өргөж Депо дээр буулаа.
fg
3. Дааганууд дэнхийгээд л
ghg
Хоёр бусгүйн нэг нь бас л хүй долоон худаг явсан гэнэ.
З- ... Би ч очсоор байтал өдөр өнгөрөөд, Даага л хараад ирлээ дээ.
Н-/найз/ Болоо шдээ. Манай хэд намайг өглөө буухад бүгд гол дээр байна гээд. Тэгсэн хадам нөгөө талаас залгаад миний охин хүрээд ир гээд. Тэгээд цаадахыг чинь бас юм яриад байж магадгүй гээд хадмаа бараадав даа. Очсон чинь нэг жоохон мах янзалчихсан хэдүүлээ уул гарья гээд. За тэгээд л төмсний улаан түүж идэж байтал наадмын нэг өдөр дуусав даа, ккк
З- Нараагийн нөхөр нь энэ жил даага уралдуулна гэсэн шдээ. Тэгээд Дааганы уралдаан дээр очихгүй юу.
Н- Өө тийн гэсэн шдээ. Тэгээд хэр давхисан?
З- Өө тэр чинь тэгсэн бас хэмжиж метрлээд их өндрийг нь эрлийз гээд уралдуулдаггүй юм байна. Тэнд тэр хоёр таараагүй. Утас нь ч салчихаад. Тэгсэн эрлийз даага гээд болчихсон юм байна.
Н-Аан хасчихаа юу ?
З- Уул нь тэр уралдуулдаг комисстойгоо яриад оруулаад өгье гэсэн юм шиг байна лээ. Тэгэхээр нь нөхөр нь хэл амны нэмэр гээд болиод маргааш уралдуулах юм гэсэн. Эрлийз морины уралдаан гэж болдог шдээ.
Н- Өө тийн гэсэн. Манайд чинь нэг их морь яриад байдаг хүн байхгүй болохоор бүү мэд ээ.
З-Гэхдээ тэр их холилддог юм шиг билээ. Дээрийн дааганууд чинь хөөрхөн оодон жоохон юмнууд давхиад байдаг. Тэгсэн зүгээр сая чинь том том урт хөлтэй дэнхийсэн дааганууд л барианд ороод байгаа харагдлаа шдээ.
Н- За би танайхаар орж саваа авчихаад Жаажаад нэг жоохон айраг авч очихоос. Энэ хавиар айраг зарж байгаа газар байна уу, ахаа ?
Х- Өө байгаа байх. Сайн мууг нь л мэдэхгүй болохоос
Н-Аан, чи тэгвэл энэ ахаар айрагтай газар хүргүүлчих, найз нь гялс ороод сав гаргаад ирье.
6
Хүүхэн удалгүй гүйн гарч ирж, жижиг цагаан сав өгснөөр бид хоёр зам нийлэн хөдөлж, айраг асуусаар бүр Толгойтын эцэс орж нэг жоохон айраг авлаа. Би ч бас хэдэн Пепсиний саванд айраг авлаа. Өнөөх хүүхэн ч тэндээ буулаа. Би өвөө эмээ хоёрынд зочлохоор шуударлаа.
Өө тэгсэн охин нь хоёр хүүхдээ аваад хөдөө хүмүүстэй гарч. Манай хоёр жоохон мах чаначихсан хоёулаа пөөдийтөл сууж байна. Өвөө маань жоохон халмаг баяр талархал, мэнд мэндчилгээ дэвшүүлээд сүйд. Өөхөн тосонд хайрсан бололтой пирошки шиг зузаан бөөрөнхий хуушуур хайрч бэлдсэн байлаа. Мах ч мэдээж пиг чихээстэй, тарган зузаан хуушуур цохилоо.
“Өнөө .. юу үз билээ, тэр охин нөгөө тус болдог эмнэлгийн дарга Нараа хүү энэ тэртэй холбогдож байна уу. Бүгдэд нь баярын мэнд гээрэй гэж өвгөн яриа өрнүүлсэн. Мэндчилгээг хамтатган хүргэе. Эмээ гэнэт нөгөө гэрт ирдэг Батжаргал хүүтэй нэг ярих гэсэн, нэрийн хуудсыг нь охин нэг газар хийгээд хөдөө явчихаж гэж халагласан. Хэд хоногоос ярих байх аа. Өвгөн 8-р сарын тэтгэврээ урьдчилж авснаар наадмаар мах айрагтай олны жишиг гаргаж байна гэсэн. Дэлгэр цаг болохоор хоёр хөшин нуруу тэнэгэр тухтай л харагдаж байна лээ. Бид баяр наадмын бэлгэтэй сайхан зүйл ярьж хамтдаа зурагт жаахан харж сууснаар би айлчлалаа өндөрлөж гарлаа.
fg
3. Наадам хаялгатай юм аа
a
13-ны оройхон гэрийнхнийгээ айл руу зөөчихөөд Таван шарын уулзвар гартал нэлээн хэдэн тор ачаа болсон эмэгтэй гар өргөлөө. Авлаа. Ярилцлаа. Хүй долоон хутагт хуушуур хийгээд барьсан гэрээ айлд нь буулгаж өгчихөөд гэртээ харьж яваа гэнэ. Жоохон ядарсан байртай харагдсан ч надтай харамгүй сайхан буу халлаа.
t
З- ... тэнд очоод гэрээ буулгаж үлдээд яг бариад дуусч байсан чинь дахиад нэг портертой залуус бас гэр аччихсан хүрээд ирдэг юм. Наад номер дээр чинь манайх гэр барих зөвшөөрөлтэй алив наад гэрээ буулга гээд. Цаас үзүүлээд
Х- Ээ тэгээд бөөн хэрүүл болсон уу ?
З- Тэгээд тэр хавийг хариуцаж байгаа нэг хүүхэн ирээд “”за байз” гээд хэсэг алга болдгийн. Нөгөө хэдэн залуу чинь хажууд гэрээ буулгаад байдаг. Бид хэд чинь нэг сургуулийн бандитай хэдэн хүүхэн яахаа мэдэхгүй. Тэгсэн нөгөө хүүхэн “заза учир нь олдлоо. Та нар гэрээ буулга даа гэдгийн. Цус харвах гэж байгаа юм чинь.
Х- Тэгнэ дээ. Тэгсэн яасан давхардуулаад өгчихөж үү?
З- Үгүй ээ. Урд талын хэсэгт нь өгөх номер л солигдоод бичигдчихсэн юм шиг билээ. Бид хэдийг чинь хуушуурын гэрүүдийн тэр тойргийн чинь урд талд нь барь гээд. Тэгээд гэрээ буулгасан шдээ. Дөрвөн хүүхэн. Тэгээд буцаад босгож мэддэг хүн байдаггүй. Хэдэн эрчүүд нь хот руугаа буцчихсан. Шөнө гэрээ овоолж аваад дээр нь унтсан болоод өглөө нь нэгийгээ эрт дуудаж нэг буцааж бариад.
Х- Тэгээд бөөн орлогоо алдсан уу ?
З-Өө тийн тэгээд нөгөө махаа хольж гурил цаваа зуурсаар байтал өдөр нь л нэг хуушуур зарж эхлэх дээ.
Х- Хэр их юм бэлдэж гарах уу ?
З- Аан, 140-д кг мах, 40 литр тос. 25-ын шуудайтай 6 кг гурил байсан даа. Гурван өдөр бүтэн шахуу л хуушуур хийсэн.
Х- Тэгээд унах юм нь гайгүй юу ?
З-Би чинь яг гардаж хийсэн хүн нь биш найздаа тусалж хийлцсэн юм. Надад 200 мянган төгрөг өгсөн. Болоо болоо. Тэгээд тог мог гээд бас мөнгө өгөөд өөрт нь цэвэр сая төгрөг л үлдлээ гэж байсан. Наадмын хишиг яахав дээ.
Х- Аан яахав дээ тэгээд хүмүүст сайхан хуушуур хийж өгөөд хэдэн төгрөг олоод завсраар нь морины тоос хараад харин боломжийн наадчихсан юм биш үү ?
З- Тийн. Өө тэр соёолон гарсан өдөр чинь харин урамтай юм аа. Хүн ёстой аймаар. 300-аад гэр гарсан байсан шдээ. Тэгэхэд л оочер үүсэх гээд л бид нар чинь ёстой шожигнуулаад байхад л хүмүүс чинь бухимдах гээд л. Ёстой тэр оргил үе гэдэг нь юм билээ. Тэгсэн зарим гэрүүд яг тэр үеэр нь хуушуураа 1200 болгочихсон л зарж байна лээ. Бид нар ч махтай том хуушуур л хийж байсан. Хүмүүс магтаад урамтай л юм билээ. Тэгээд манай найз “өө яршиг энэ үнээрээ л зарья” гээд
Х- Бас үнэтэй бол хэцүү дээ. 20 хуушуур идчихэд л бараг миний нэг өдрийн орлого яваад өгөх юм байна даа
З- Тийн шд. Тэгээд гэр бүлийн дөрвөн наадамчин ирээд хуушуур идэхэд чинь л дор хаяж 20 000 төгрөгөө өгчихөж байгаа юм чинь. Цагаан сараар золгоонд явчихдаг бол наадмаар ч хуушууранд их мөнгө явдаг юм байна лээ. Гэхдээ наадам талбай дээрээ сайхан юм аа. Би ч энэ жил л Хүй долоон худагт ирж үзэж байгаа юм.
a
Хөдөлмөрч наадамчин хүүхэн хуушуурын амт үз гэж бор цаасанд боосон 4 том хуушуур өгөөд буулаа. Би хариу барьж мөнгө авахгүй гэсэнд “юу гэж тэгэхэв, адилхан явж байж” гэж тас намжирдаад мөнгөө үлдээлээ.
a
Үүгээр эгэл наадамчдын дүр зургаас буулгасан тэмдэглэлээ өндөрлөж байна. Ирэх долоо хоногт хөдөө явах ажил байгаа тул Лхагва гаригт чөлөө хүсэх байна. Эх орондоо байгаа нь сайхан амарцгааж эрч хүчээ сайн хуримтлуулж, гадаадад байгаа нь амжилт бүтээл дүүрэн цогтой золбоотой байгаарай, манайхаан .Түр баяртай....
a
Иргэний дуу хоолойг нийгэмд түгээгч, Таксич Хоовон Хөх
| Уншиж байна |