Аливаа гэмт хэрэгт сэжигтэн яллагдагчаар татагдсан хүмүүстэй хуулийн байгууллагын ажилтнууд харьцахдаа хүний эрхийг зөрчдөг гэсэн шүүмжлэл олон нийтийн дунд бий. Тэр ч бүү хэл зарим мөрдөн байцаагч хэрцгий хүнлэг бусаар хүний нэр төрийг доромжлон харьцдаг тухай гомдол ч Хүний эрхийн үндэсний комисст цөөнгүй ирдэг тухай судалгаа гарсан. Хэдийгээр Монгол Улс Эрүү шүүлтийн эсрэг НҮБ-ын конвенцид 2000 онд нэгдсэн ч эрх зүйн орчин бүрдээгүй, зарим хуулийн зүйл заалт зөрчилддөг учраас конвенцийн хэрэгжилт тааруу гэдгийг ч мэргэжлийн байгууллага хүлээн зөвшөөрдөг. Түүнчлэн байцаан шийтгэх ажиллагаа ч удаашралтай явагдаж иргэдийг чирэгдүүлдэг. Тэгвэл хүний эрхийг зөрчихгүй мөрдлөгө явуулах, хэрэг бүртгэх мөрдөн байцаах ажиллагаанд тавих прокурорын хяналтын арга хэлбэрийг дэлхий нийтийн чиг хандлагад нийцүүлэх зорилгоор мөрдөн шалгах ажиллагаа болон ял эдлүүлэх ажиллагаанд дагаж мөрдөх аргачилсан зааврыг Улсын ерөнхий прокурорын тушаалаар саяхан шинэчлэн боловсруулж гаргажээ. Шинэчилсэн заавартай холбоотой асуудлаар Нийслэлийн прокурор Б.Бат-Оршихтой ярилцлаа.
-Хэрэг бүртгэх, мөрдөн байцаах, ял эдлүүлэх ажиллагаанд дагаж мөрдөх аргачилсан зааврыг Ерөнхий прокурорын тушаалаар гаргасан тухай мэдээллийг дэлгэрэнгүй өгөөч?
- Прокурорын байгууллагын үндсэн чиг үүргийн нэг бол хэрэг бүртгэх мөрдөн байцаах ажиллагаанд хяналт тавих. Тэгэхээр хэрэг бүртгэх мөрдөн байцаах ажиллагаанд тавих хяналтыг боловсронгүй болгох зорилгоор Ерөнхий прокурорын газраас тодорхой үе шаттай олон ажлуудыг хийж ирсэн. Энэхүү ажлын хүрээнд хэрэгжүүлж буй нэг томоохон өөрчлөлт бол өнөөдөр олон нийтэд танилцуулж буй мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад хяналт тавих чиглэлээр гаргаж байгаа шинэчилсэн заавар байгаа юм. Эрүүгийн байцаан шийтгэх хуульд 2002 оноос хойш орсон өөрчлөлтүүдийг авч үзвэл прокурор шүүхийн өмнөх шатанд бүхий л шийдвэрийн гаргах боломжтой болж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл эрүүгийн хэрэг үүссэн цагаас эхлээд хэрэг үүсгэхээс татгалзах, түтгэлзүүлэх, хэрэгсэхгүй болгох гэх мэтийн процессын шийдвэрийг прокурор өөрөө гаргах эрхтэй болсон.Тэгэхээр энэ байцаан шийтгэх хуульд оруулсан өөрчлөлтүүдтэй уялдуулж прокурорын ажилд, мөн хэрэг бүртгэх мөрдөн байцаах ажиллагааны явцад дагаж мөрдөх аргачилсан зааврыг өөрчлөх, зарчмын шинэчлэл хийх зайлшгүй шаардлага урган гарсан гэж үзэж болно. Энэ ажлын хүрээнд хийгдэж байгаа нэг зүйл бол Улсын ерөнхий прокурорын тушаалаар гаргасан хэрэг бүртгэх, мөрдөн байцаах, ял эдлүүлэх ажиллагаанд тавих прокурорын хяналтын ажилд эрүүгийн байцаан шийтгэх хуулийн заалтыг дагаж мөрдөх аргачилсан зааврыг гаргалаа. Энэ аргачилсан зааварт бид хэд хэдэн зүйлийг шинээр оруулж ирсэн л дээ.
- Тэгэхээр аргачилсан зааварт ямар ямар зүйлийг шинээр оруулсан бэ?
-Юуны өмнө прокурор хэрэг бүртгэх мөрдөн байцаах ажиллагааг удирдан чиглүүлэх ёстой гэсэн зарчмын байр суурьд өөрчлөлт орсон. Өөрөөр хэлбэл та шийдвэр гаргаж байгаа бол тэр процессыг удирд, чиглүүл, үүрэг даалгавар өг, өгсөн үүрэг даалгаврынхаа хэрэгжилтэд хяналт тавь гэсэн зарчмын шаардлагыг тавьж байгаа. Манай байцаан шийтгэх ажиллагаанд оролцогчдоос янз бүрийн гомдол гардаг. Тодруулбал байцаан шийтгэх ажиллагаа удаашралтай явагдаж байгаа тухай, мөрдөн байцаалтын явцад хүний эрх, эрх чөлөө зөрчигдөж байна гэх мэтийн гомдол санал нэлээд гардаг.
Тэгэхээр шинэчилсэн аргачилсан зааврын дагуу прокурор тухай бүрд нь байцаан шийтгэх ажиллагаатай танилцаж ажлыг шуурхай явуулах, мөрдөн байцаалтын явцад хүний эрх, эрх чөлөөг зөрчихгүй байх, баталгаа нь болж өгөх учиртай. Мөн хүний эрх, эрх чөлөөг хамгаалахад чиглэсэн өөрчлөлт орж ирсэн. Жишээлбэл насанд хүрээгүй хүүхэд, хөгжлийн бэрхшээлтэй, сэтгэцийн эмгэгтэй хүмүүсийн байцаан шийтгэх ажиллагаанд прокурор хяналт тавихыг тусгаж өгч байна. Мөн манайхны хэрэг бүртгэх мөрдөн байцаах ажиллагааны явцад нэлээд их яригддаг зүйл бол процессын ажиллагааны явцад эрүүдэн шүүх, хэргийг хүчээр хүлээлгэсэн зодсон ч гэдэг юм уу иймэрхүү гэмт хэргийн шинжтэй мэдээллүүд гардаг. Тийм учраас зарим нэг байцаан шийтгэх ажиллагаанд прокурор заавал оролцох ёстой, эсхүл мэдээллийг газар дээр нь шалгах зэрэг хэрэг бүртгэх мөрдөн байцаах ажиллагааг прокурор удирдаж явуулах тухай зааж өгсөн. Түүнчлэн зарчмын шинжтэй хүний эрх, эрх чөлөөг хангахад чиглэсэн бас нэг асуудал бол сэжигтэн яллагдагчаар татахад нотлох баримтыг цуглуулахдаа шинжилгээ хийлгэх, нүүрэлдүүлэн байцаах үедээ мөрдөн байцаагч прокурорт заавал танилцуулсны үндсэн дээр хийх тухай тусгаж өгсөн.
-Сэжигтнээр татан цагдан хорьсон зарим тохиолдлууд үндэслэлгүй байдаг гэсэн гомдол иргэдээс цөөнгүй гардаг?
-Иргэдээс ийм гомдол гарах тохиолдол бий. Шинэчилсэн аргачилсан зааврын дагуу цагдан хорих арга хэмжээг авахдаа хавтаст хэрэгт авагдсан нотлох баримтуудыг үндэслэн сэжигтэн яллагдагчаар татахдаа хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагчийг нотлох баримтад үнэлэлт дүгнэлт өгч шийддэг байхаар тогтлоо. Мөн байцаан шийтгэх ажиллагааг шуурхай явуулах, талаар хэрэг бүртгэгч мөрдөн байцаагч нарын хариуцлага тэдний мэдлэгтэй холбоотой асуудлыг прокурорын байгууллага нэлээдгүй тавьдаг. Жишээлбэл хэрэг бүртгэгч мөрдөн байцаагч ийм нотлох баримтыг цуглуулж байна, хэргийг нэг талд шийдвэрлэх гэсэн хандлага байна гэх зэрэг гомдол иргэдээс гардаг. Тийм учраас үнэхээр хэрэг бүртгэгч мөрдөн байцаагч хууль зөрчсөн, эрүүгийн хууль буруу хэрэглэсэн байцаан шийтгэх хуулийг ноцтой зөрчиж байгаа бол тухайн мөрдөн байцаагчийн ажлыг зогсоох хүртэл арга хэмжээ авч, шийдвэр гаргаж болно гэсэн зарчмын өөрчлөлтийг оруулж өгсөн. Түүнчлэн гэмт хэргийн шинжтэй гомдол мэдээлэлд хяналт тавих түүнийг шуурхай шийдвэрлүүлэх гомдлыг харьяаллын дагуу шилжүүлэх гэх мэтийн асуудалд прокурорын байр суурийг нэлээд тодорхой болгож өгсөн. Зааварт өөрчлөлт орсонтой холбоотой мэдээллийн шинжтэй зүйл хэлэхэд Нийслэлийн прокурорын газарт хэрэг бүртгэх мөрдөн байцаах ажиллагаанд хяналт тавих мэргэжлийн прокуроруудыг анх удаа бэлтгэж ажиллуулж эхэллээ. Эдгээр прокурор хэрэг бүртгэх, мөрдөн байцаах ажиллагааг удирдан чиглүүлэх, хүний эрх, эрх чөлөөг зөрчих гэж байгаа эсэхэд хяналт тавьж эрүүгийн хэргийн шийдвэрүүдийг гаргах. Үйл ажиллагаанд саад болох техникийн шинжтэй ажлуудыг авч байгаа юм. Мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүгч нар нэг тодорхой хэрэгт янз бүрийн шийдлийг гаргахад зөрчилтэй асуудал үүсдэг. Тэгэхээр шийдлийг нэг байлгахад чиглэгдсэн прокурорын байгууллагын хяналт тавих аргачлалыг боловсруулж байна. Үүнийг мөрдвөл тодорхой хэрэгт гарах шийдвэр нэг байх, үүнд ямар нэг маргаан гаргахгүй болно. Иймэрхий ажлыг прокурорын байгууллагаас хийж байна.
- Танай нийслэлийн Прокурорын газарт ажиллаж буй хяналтын прокуроруудаас мэргэжлийн алдаа гаргасан хэдэн прокурор байна вэ. Тийм судалгаа бий юу?
-Өнөөдөр та бүхэнд шинээр батлагдсан аргачилсан заавартай холбоотой асуудлаар л мэдээлэл өгч байна.
-
2008 оны долодугаар сарын 1-ний хэрэг прокурорын хяналтад шилжсэн гэсэн. Хуулийн хугацаандаа хяналт тавиад шүүх рүү шилжүүлэх боломжтой юу?
- Ч.Амарболд нарт холбогдох хэрэг манай нийслэлийн Прокурорын газарт хянагдаж байгаа. Гэхдээ би энэ хэрэгт хяналт тавиагүй учраас мэдээлэл өгөх боломжгүй. Мэдээж хэргийг аль болох шуурхай шийдвэрлэх чиг үүрэгтэй ажиллах байх.
Н.Түвшин