Долоохон хоногийн өмнө Женев хотноо Монгол Улсын Хүний эрхийн төлөв байдлын талаарх Үндэсний хоёрдугаар илтгэлийг НҮБ-ын Хүний эрхийн зөвлөлийн ээлжит нэгдсэн хэлэлцүүлгийн ажлын хэсгийн 22 дугаар чуулганаар хэлэлцэхэд сайн жишээ болж яригджээ. Түүний дундаас Гэрч, хохирогчийг хамгаалах тухай хуулиудыг баталсан нь хүний эрхийг хамгаалах, хөхиүлэн дэмжих чиглэлээр олон улсын болон үндэсний хэмжээнд гаргасан томоохон амжилт хэмээн НҮБ-ын гишүүн орнуудад үнэлүүлсэн гэнэ.
Гэтэл долоо хоногийн дараа Тахарын алба татан буугдаж, Гэрч, хохирогчийг хамгаалах тухай хууль хэрэгжих боломжгүй болох тухай яригдаж байна. Учир нь Хууль зүйн яамнаас УИХ-д өргөн барьсан Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх тухай хуулийн төсөл болон түүнийг дагалдаж гарах хууль, өөрчлөлтийн хуулийн төслүүдэд Тахарын албаны тухай хуулийг хүчингүй болгож, Тахарын албыг татан буулгахаар тусгасан. Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх тухай хуулийн төслийг УИХ-ын чуулгаар хэлэлцэхийг дэмжчихсэн.
Хоёр жилийн өмнө Тахарын албаны хууль батлагдаж, өнөөдрөөс 468 хоногийн өмнөөс гэрч хохирогчийг хамгаалах, шүүх, шүүгчийн аюулгүй байдлыг хангах, яллагдагч, ялтныг хуяглан хүргэх, яллагдагч, гэрчийг албадан ирүүлэх, ялтан шилжүүлэх, оргон зайлсан яллагдагч, ялтныг эрэн сурвалжлах болон хуульд заасан бусад чиг үүргийг хэрэгжүүлдэг тусгай албатай болоход хэн хүнгүй л урагш алхлаа гэцгээж байсан.
Харин одоо Тахарын алба татан буугдвал хойшоо алхах нь ойлгомжтой. Олны итгэлийг хамгийн их хүлээсэн Гэрч хохирогчийг хамгаалах тухай хууль хэрэгжих боломжгүй болвол эрүүгийн хэрэг хянан шалгах ажиллагааны бүхий л шатанд гэрч, хохирогчийг, ялангуяа хүүхэд, ахмад настан, гэр бүлийн хүчирхийлэлд өртсөн зэрэг эмзэг хохирогчийг хамгаалах чиг үүрэг эзэнгүйднэ.
Энэ асуудал олныг, ялангуяа хүний эрхийн төлөө ажилладаг байгууллагуудын санааг зовоож буй. Шүүхийн шийдвэр хүчин төгөлдөр болсны дараа шийдвэр гүйцэтгэдэг байгууллага гэрч, хохирогчийг хамгаалах ажлыг хийж чадах уу гэдэгт тэдний санаа зовниж байна. Тиймдээ ч хүний эрхийн төлөө ажилладаг 57 төрийн бус байгууллага нэгдэн, Тахарын албыг татан буулгаж, гэрч, хохирогчийг хамгаалалтгүй болгохыг эсэргүүцэн Ерөнхийлөгчид хүртэл шаардлага хүргүүлээд буй. Тэд Монгол Улсын төр хүний эрхийн өмнө хүлээсэн үүрэг, амлалтаасаа ухарч байна гэж үзэж байгаа юм.
2013 онд Тахарын албаны тухай хуулийг баталснаар анх удаа гэрч, хохирогчийг хамгаалах бие даасан, цоо шинэ тогтолцоо бий болсныг салбарынхан онцолдог. Авлига, хүн худаалах, хар тамхи, мансууруулах бодистой холбоотой гэмт хэргийн гэрч, хохирогчийг хамгаалахгүйгээр онц, аюултай гэмт хэрэгтнийг гэм бурууг илчилж, хуулийн хариуцлага хүлээлгэх боломж хязгаарлагддаг. Өмнө нь энэхүү үүргийг цагдаа, шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллага чиг үүргийнхээ хажуугаар биелүүлдэг байхад бэрхшээлтэй байсныг ч хэлдэг.
Харин Тахарын алба байгуулагдснаас хойших 1 жилийн хугацаанд гэмт хэрэг үйлдсэн этгээд гэрч, хохирогчийг айлгах сүрдүүлэх, заналхийлэх, мөрдөж мөшгих, амь биед нь халдах зэргээр дарамт, шахалт үзүүлэх явдал харьцангуй багассан. Хохирогч, гэрч нарт төрийн хамгаалалтыг бодитоор хүргэж эхэлсэн нь хохирогчдод үйлчилгээ, туслалцаа үзүүлдэг байгууллагуудад шууд мэдрэгдэж, харагдаж эхэлсэн гэдгийг тус албатай хамтран ажилладаг ТББ-ын төлөөллүүд илэрхийлж байсан.
Одоогоор тус алба 30 гаруй гэрч, хохирогчийн амь нас, эрүүл мэндийг хамгаалан, аюулгүй байдлыг хангаж байгаа аж. Өмнө нь бодит хамгаалалтгүй байхад гэрч, хохирогч мэдүүлгээсээ буцах, худлаа мэдүүлэг өгсөн гэдгээр өөрөө хэрэгтэн болох, амь нас, эрүүл мэндээрээ хохирох гашуун тохиолдол гарч байсныг хуульч, өмгөөлөгчид ярьж байна.
Өнөөдөр гэр бүлийн хүчирхийллийн улмаас инээх эрхгүй амьдарч буй бүсгүйг, хойд эцгийн дарамтаас болж гэрээсээ явсан хүүг, онц ноцтой гэмт хэргийн гэрч, хохирогчийг хамгаалах зайлшгүй шаардлага байгаа юм.
Шүүх, шүүгчийн аюулгүй байдлыг хангах, шүүхэд дуудаад ирэхгүй этгээдийг цаг алдалгүй авчрах, шүүн таслах ажиллагааны хэвийн байдлыг хангах хэрэгцээ байна.
Монгол Улсын Үндсэн хуульдаа заасныхаа дагуу төр хүний эрх, эрх чөлөөг зөрчихтэй тэмцэх, хөндөгдсөн эрхийг сэргээн эдлүүлэх үүргээ биелүүлэх хариуцлага байх ёстой юм.
Б.Хүлэг