УИХ-ын гишүүн Д.Сарангэрэлтэй ярилцлаа.
-Сонгуулийн тухай хуулийг УИХ оны өмнөхөн баталлаа. Энэ хуульд хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөг хязгаарласан заалтууд нэлээд туссан. Тухайлбал хуулийн 5.4, 71.12, 83.7 гээд л хэвлэл мэдээллийн байгууллагыг хэт үүрэгжүүлсэн, иргэдийг үнэн бодит мэдээллээр хангах боломжийг нь боогдуулж, хязгаарласан заалтууд цөөнгүй бий. Та сэтгүүлч хүний хувьд энэ талаар ямар байр суурьтай байна вэ?
-Зарим нэг гишүүний зүгээс нийгэмд болж бүтэхгүй байгаа бүх зүйлд хэвлэл буруутай мэтээр өнгөрсөн хугацаанд нэлээд бодлоготой ярьж, ухуулж байлаа. Мэргэжлийн бус, эд мөнгөний сонирхол нь давамгайлсан ганц нэг хүн улс төрчдөөс мөнгө нэхсэн, шантаажилсан цөөн тохиолдол гарсан бололтой юм билээ. Энэ нь зарим талаар хэвлэлийг дарах санаархлыг нь өдөөсөн байх. Хамгийн гол нь өөртөө үг дуугүй, үнэ төлбөргүй үйлчлүүлэх сонирхол нь тэднийг хэвлэл, мэдээллийн эрх чөлөөг хязгаарлах хууль тогтоомж гаргахад нөлөөлж байна. Таны асуусан Сонгуулийн тухай хуулийн 5.4-т “Хэвлэл мэдээллийн байгууллага, түүний ажилтан, албан тушаалтан сонгуулийн үйл ажиллагааны талаар бодит мэдээллийг түгээх үүрэгтэй” гэсэн заалт нь уншаад үзэхэд тавих л ёстой шаардлага, хуульчлах ёстой заалт мэт. Нэг талаас сонгуультай холбоотой тойрог, хэсгийн үйл ажиллагаа гэж шууд ойлгож болно. Нөгөө талаас сонгуульд оролцож байгаа нам, эвсэл, нэр дэвшигчийн тухай мэдээ мэдээлэл, нийтлэл нэвтрүүлгийн үнэн бодитой эсэх тухай гэж ойлгож болохоор байна. Аль ч талаас нь аваад үзсэн мэдээллийн бодит байдлыг хариуцах эзэн хэвлэл, мэдээллийн байгууллага, түүний ажилтан болж таарч байна. Энэ бол хуулийн хэвлэлтэй холбоотой хамгийн нарийн хэсэг нь байгаа юм. Сонгуулийн хуулиар улс төрийн нам, эвсэл, нэр дэвшигчид телевиз, радиогийн эфирийн цаг, сонин сэтгүүлийн талбайг гэрээ хийн авч өөрсдийн бэлтгэсэн нийтлэл, нэвтрүүлгээ нийтлүүлж цацдаг. Тэдгээр нийтлэл, нэвтрүүлгийн төлөө хэвлэл, мэдээллийн хэрэгсэл хариуцлага хүлээхгүй. Харин захиалгатай, төлбөртэй тухай тэмдэглэгээг л тавих үүрэгтэй. Харин хэвлэл, мэдээллийн байгууллага, түүний ажилтан бие дааж хийсэн нэвтрүүлгийн бодит байдалд хариуцлага хүлээх нь зүйн хэрэг. Үүнийг л аль аль талдаа сайн ойлголцох ёстой. Түүнээс биш улс төрийн нам, эвсэл, нэр дэвшигч өөрөө бэлтгээд ирсэн нийтлэл нэвтрүүлэг, мэдээ мэдээллийн зөв бурууг шүүгээд, нийтлэхгүй, цацахгүй гээд байх үүргийг хэвлэл, мэдээллийн байгууллага хүлээхгүй. Сонгуулийн ерөнхий хороо, Харилцаа холбооны зохицуулах хороо хамтарч сонгуулийн сурталчилгаанд хяналт тавина. Хэвлэл, мэдээллийн байгууллагууд, тэдгээрийн эрх ашгийг хамгаалах үүрэгтэй мэргэжлийн холбоод дээрх хоёр байгуулллагатай одооноос холбоотой ажиллаж санамж бичиг байгуулах хэрэгтэй.
Хуулийн 83.7-д “Сурталчилгааны нэвтрүүлгийн төлбөр нь тухайн радио, телевиз сурталчилгааны сүүлийн зургаан сарын дундаж төлбөрийн хэмжээнээс хэтрэхгүй байвал зохино” гэж бий. Энэ заалт манай хэвлэлийнхний эгдүүцлийг хүргээд байгаа л даа. Гурил, будааныхаа үнийг зохицуулж чадахгүй байж бие даасан хэвлэлийн салбарын санхүүгийн ажилд төр хуулиар далайлган оролцож байна, зах зээл өөрөө зохицуулах ёстой гэж үзээд байгаа. Сонгуулийн үеэр нам, эвсэл, нэр дэвшигчид сурталчилгаанд их мөнгө зарцуулдаг, сонгуулийн зардлыг хуулийн зохицуулалтаар багасгана гэдэгт нам, бүлгүүд нэгдсэн. Уг нь Америкаас эхлээд бүх улс оронд сонгуулийн үеэр сурталчилгаанд гол зардлаа гаргадаг. Манайх үгүй гэж хуульчиллаа. Энэ нь хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслийн бие даасан байдлыг төр дэмжихгүй, санхүүгийн хувьд хараат байлгах сонирхолтой байна гэсэн дүгнэлт хийхэд хүргэж байна. Харин сонгуулийн сурталчилгаа 18 өдөр үргэлжилж, өдөрт телевизүүд ганцхан цагийн сурталчилгаа явуулахаар хуульчилсан байсныг УИХ-ын дарга санаачилга гаргаж хуулийн эцсийн найруулга хийх үед хуучин байсан хоёр цагаар нь үлдээсэнд хэвлэлийнхэн талархаж байгаа.
-Түүнчлэн сонгуулийн сурталчилгаанд сонинг оруулахгүй байх заалт Сонгуулийн нэгдсэн хуулийн анхны төсөлд байсан. Үүнийг та хүчтэй эсэргүүцсэн. Энэ мэтээр хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг төрөл зүйлээр нь ялгаварлах гэж оролдохоос эхлээд цахим орчинд сонгуулийн сурталчилгаа явуулахад сайтыг хаах хүртэл арга хэмжээ авах заалт Сонгуулийн тухай хуулийн төсөлд байсан. Энэ мэт заалтууд хэвээр батлагдсан уу?
-Би УИХ-д гишүүнийхээ хувьд ард түмний төлөөлөл, улс төрийн том намын бүлгийн гишүүн. Түүнээс гадна сэтгүүлчийнхээ хувьд хэвлэл, мэдээллийн байгууллага, сэтгүүлчдийн төлөөлөл. Салбарын төлөөлөл, гал тогоогоо мэднэ гэдэг утгаараа хэвлэлтэй холбоотой асуудлыг онцгойлон анхаардаг. Бусадтай адил чанга дуугарч хашгираад байдаггүй ч гэсэн хэлэх үгээ хэлдэг. Олны өмнө онцгойрохоосоо илүүтэй хууль санаачлагчид, ажлын хэсэг, гишүүдтэйгээ ажиллаж, ярьж ойлголцдог. Эрүүгийн хуулийн гүтгэхтэй холбоотой заалт дээр өнгөрсөн хугацаанд ач холбогдол өгч ажилласан. Эхлээд энэ заалт хасагдахаар орж ирснээ дараа нь дахиад УИХ-д ороод ирсэн. Ерөнхийлөгчийг УИХ-д мэдээлэл хийх үеэр энэ асуудлыг тавьснаар Ерөнхийлөгч гүтгэхтэй холбоотой заалтыг Эрүүгийн хуульд дахин оруулж ирвэл хориг тавина гэж Их хурлын индрээс мэдэгдсэн нь өнөөдрийн үр дүнд хүрэхэд нөлөөлсөн. Х.Тэмүүжин, Ц.Оюунгэрэл, Д.Лүндээжанцан нарын гишүүдийн маань хүчин чармайлт ч үүнд бий. УИХ-ын 34 дүгээр тогтоолоор хэвлэлээр төр, засаг үйл ажиллагаагаа төлбөртэй сурталчлахгүй байх заалт орж ирснийг эсэргүүцсэнийг гишүүд маань дэмжсэн. Зөрчлийн тухай хуульд “...зөрчил давтан үйлдвэл хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслийн тусгай зөвшөөрлийг хураах” заалт орж ирснийг засаж залруулахад нөхөдтэйгээ хамтарч ажиллаж зөв болгосон. “Авилгатай тэмцэх үндэсний хөтөлбөр” ч хэвлэлд хал багатай боллоо. Авилгатай тэмцэх, соён гэгээрүүлэх ажлыг хэвлэл үнэ төлбөргүй хийх, хэвлэл, мэдээллийн байгууллагын аж ахуйн үйл ажиллагаа, гэрээ хэлцлийг нь ил болгох зэрэг байж боломгүй заалтууд орсон байсан нь хасагдсан. Өнөрбаяр зөвлөх санаачилгатай ажилласан. Энэ мэтчилэн хэвлэлтэй холбоотой асуудалд их оролцоно оо. Сонгуулийн хуулийг хэлэлцэх үеэр сониныг бие даасан хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслийнх нь хувьд сонгуулийн сурталчилгаанаас хассан нь харин чанга дуугарахаас өөр аргагүй байдалд хүргэсэн. Хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслийн анхдагч нь, радио, телевизийн ах зах нь сонин шүү дээ. Энэ алдаа засагдсан. Сонгуулийн хуулиар цахим орчинд тэр дундаа сайтаар сурталчилгаа явуулах боломж нээлттэй байгаа. Tweeter, Facebook-т ямар нэгэн хязгаарлалт байхгүй.
-Ер нь аль ч парламент хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөг хязгаарлаж хумьсан хуулийн төслүүд батлахыг хичээдэг. Зөрчлийн тухай, Эрүүгийн хуулийн шинэчилсэн найруулга гэх мэт хуулиудад та хэр сэтгэл хангалуун байгаа вэ?
-Зөрчлийн тухай хууль, Эрүүгийн тухай хууль анхны орж ирсэн хувилбараараа батлагдсан бол хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслийн эрх чөлөөг хумьсан, бие даасан үйл ажиллагаанд нь сөргөөр нөлөөлөхөөр байлаа. Хэвлэлийг дэмждэг, эрүүл саруул бодол санаатай хүмүүсийн дэмжлэг, үйл ажиллагаагаар амьдралд нийцэхгүй алдаатай заалтууд орж ирсэн нь хэлэлцүүлгийн явцад засагдсаныг дээр хэлсэн. Ер нь анхаарлын гадна үлдсэн бол зөрчил гаргасан нэрээр хэвлэл, мэдээллийн байгууллагууд үүд хаалгаа барьж, гүтгэсэн гэх шалтгаанаар сэтгүүлчид орон шоронд орох байлаа. Хэвлэлийн эрх чөлөөг боомилсон энэ заалтууд цуцлагдсан болохоор сэтгэл хангалуун байлгүй яахав. Гэхдээ энэ нь сэтгүүлчид, хэвлэлийнхэн мэргэжлийн үйл ажиллагаа явуулах хууль эрх зүйн орчин хангагдсан гэсэн үг хараахан биш. Хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслийн санхүүгийн эрх чөлөө хангагдаж байж хэвлэлийн эрх чөлөө жинхэнэ утгаараа бий болно. Энэ чиглэлд ажиллах шаардлага их байна. Төрийн байгууллагуудаас авдаг тусгай зөвшөөрлийн хураамж, татварууд тоо томшгүй их байна. Ард түмнээ мэдээллээр хангах Үндсэн хуулиар заасан үүргээ хэрэгжүүлэхэд нь Монголын төрд хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслүүд тусалдаг.Харин төрийн зүгээс дэмжлэг нэгээхэн ч алга. Болж өгвөл дарамтлах, бүр цаашилбал өөртөө үг дуугүй захирагддаг болгох санаархал нь давамгайлаад байна. Энэ тухай би байнга хэлдэг. Өнөөгийн нөхцөл байдал ч үүнийг шаардаж байна.
-Гүтгэх, доромжлох гэдэг заалтаар хэвлэл мэдээллийнхийг эрүүгийн хариуцлагад татдаг байсан. Сая батлагдсан Зөрчлийн тухай хуулиар энэ заалт хасагдаж, гүтгэх, доромжлох гэмт хэрэг иргэний журмаар шийдэгдэхээр болсон. Энэ бол нэг ахиц биз?
-Энэ бол том ахиц. Хорь гаруй жил яриад үр дүнд хүрэхгүй байсан юм. Монголын сэтгүүлчдийн байгууллагын Ерөнхийлөгчөөр хоёр удаа сонгогдон ажиллаж байхдаа төр, засгийн удирдлагуудтай удаа дараа уулзаж,бичиг сачиг өгч байсан. УИХ-д байх үед маань гүтгэхтэй холбоотой Эрүүгийн хуулийн 110, 111 дүгээр заалтууд засч залруулагдсанд баяртай байдаг. Бас гэхдээ гэдэг үгийг дахин хэлэх нь. Сонгуулийн үеэр гүтгэхтэй холбоотой заалт Зөрчлийн тухай хуулиар бус Эрүүгийн хуулиар шийдвэрлэгдэнэ гэдгийг сэтгүүлчид санах хэрэгтэй.
-Сонгуулийн үеэр хэвлэл мэдээллээр хэн нэгнийг гүтгэж, доромжилбол эрүүгийн хариуцлагад татах нь зөв үү. Үүгээр шалтаглаад хэвлэл мэдээллийнхний амыг барих юм биш биз?
-Өмнө нь ч хэлж байсан, одоо ч хэлье. Хэвлэл, мэдээллийн хэрэгсэл, сэтгүүлчийн үйл ажиллагаатай холбоотой асуудлыг сонгуулийн үед ч гэсэн Эрүүгийн хуулиар зохицуулах нь буруу. Ардчилсан орон мөн л юм бол энэ асуудлыг ёс зүйн хэм хэмжээгээр, Зөрчлийн болон Иргэний хуулиар шийдвэрлэх хэрэгтэй. Дэлхий нийтийн хандлага ч тийм юм. Ази, Номхон далайн орнуудын авлигын эсрэг семинар Улаанбаатарт болж олон чухал асуудал хэлэлцээд гаргасан зөвлөмжид “Авилгатай тэмцэхэд хэвлэл, мэдээллийн хэрэгсэл чөлөөтэй ажиллах хууль эрх зүйн орчныг бүрдүүлж өгөх, эрэн сурвалжлах сэтгүүл зүйг хөгжүүлэхийн тулд гүтгэх, доромжлох хэргийг гэмт хэрэгт тооцохгүй байх”-ыг зөвлөсөн. Энэ зөвлөмжийг сонгуулийн хуульд төдийлөн авч хэлэлцээгүй. Энэ нь таны хэлээд байгаа болгоомжлолыг төрүүлж байна. Тиймээс сэтгүүлчид өөрсдөө хариуцлагатай байж хамгаалалтаа сайн хийх хэрэгтэй. Нэгдмэл, албан ёсны ажиллагаа, байр суурь их чухал.
-Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөний тухай хуулийн төсөл 2015 оны хаврын чуулганаар хэлэлцэх асуудлыг жагсаалтад багтаад байсан ч хэлэлцээгүй. Энэ хуулийн төсөлтэй та танилцсан уу. Хуулийн төсөл яагаад гацав?
-Танилцалгүй яахав. Нэлээд ч ажиллаж санаа оноогоо хэлж, ажлын хэсэг ч сайн хүлээж авсан. Хуулийн төсөл дээр дахин сайн ажиллах шаардлага бий. Хэвлэлийнхэн ч тийм шаардлага тавьж байгаа. Хэвлэл мэдээллийн байгууллагын удирдлага, уран бүтээлчдийг оруулцуулсан хэлэлцүүлэг хийж нэгдмэл ойлголтод хүрэх талаар ажиллах ёстой. Тэгээд ч өнөөдөр Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай хуулийг яаран өөрчлөх нь тулгамдсан асуудал төдийлөн биш.
-Энэ хуулийн төслийг Ерөнхийлөгч өргөн барьсан ч буцааж татсан. Ингэх ноцтой шалтгаан байна гэж тайлбарлаж байсан. Тэр ноцтой шалтгаанууд одоо арилсан уу. Хоёр дахиа өргөн барьсан төсөл өмнөх төслөөс юу нь өөрчлөгдсөн бол?
-Энэ талаар би нэлээд ярьсан. Хамгийн гол энэ хууль үйлчлэх, энэ хуулийг хэрэгжүүлэх салбарынхан хүлээн зөвшөөрсөн, амьдралд нийцсэн, манай хөрсөнд буусан, өмнөхөө сайжруулсан, ардчиллын хэм хэмжээнд нийцсэн хууль байх шаардлагатай. Хэвлэл, мэдээллийн хэрэгсэл, уран бүтээлчдийн дунд үл ойлголцол үүсгэх, үйл ажиллагаанд нь хөндлөнгөөс хэт оролцсон, бие даасан байдлыг нь алдагдуулсан заалт хуулийн төслийн эхний хувилбарт суусан байсан.
-Та энэ хуулийн төслийг дахин боловсруулах ажлын хэсэгт орж ажилласан уу. Өмнө нь өргөн баригдсан төслөөс зарчмын хувьд ямар өөрчлөлтүүд орсон бэ?
-Ажлын хэсэгт ороогүй. Гэхдээ мэргэжлийн хүний хувьд ажлын хэсгийн ахлагч М.Батчимэг гишүүнтэй холбоотой ажилласан. Гишүүн маань ч хуулийн төслөө хэлэлцүүлэгт оруулахаас өмнө үзүүлсэн. Бид нэлээд хамтарч ажилласан. Тухайлбал, одоо хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай хуулийн үндсэн зарчим, үнэт зүйл алдагдахад хүрч байна гэж энэ хуулийг хэрэгжүүлэх үүрэгтэй хэвлэлийнхэн үзэж байгаа нь хэлэлцэж ярилцах ёстойг хэлж байсан. Гишүүнтэй энэ талаар ярилцаж хэлэлцүүлэг хийе, хэвлэлийнхэнтэйгээ нэгдсэн ойлголтод хүрье гэсэн. Тэр дундаа эрхлэгчийн эрхийг хязгаарласан, хувийн өмчид халдаж байгаа зэрэг хэд хэдэн асуудлыг эргэж харах хэрэгтэй болж байна. Хэвлэлийн эрх чөлөөний хуулийн шинэчилсэн найруулгын 12.3-т “Хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслийн мэдээний хөтөлбөрт төлбөртэй, захиалгатай мэдээ, мэдээлэл оруулахыг хориглоно” гэж заасан. Мөн энэ төсөлд хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн эрхлэгч, захирал нь ажилтнуудынхаа мэргэжлийн үйл ажиллагаанд оролцохыг хориглосноос гадна хувьцаа эзэмшигчдийн нэр, эзэмшиж байгаа хувь хэмжээг зарлах зэрэг хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслийг илт ялгаварлан гадуурхсан заалтууд орсон байсан. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл улсад татвараа төлөөд явдаг бусад аж ахуйн нэгжийн адил Компанийн тухай хуулиар үйл ажиллагаа нь зохицуулагдаад л явдаг салбар. Ер нь төлбөртэй үйл ажиллагаа явуулах эрхийг нь л хязгаарласан заалт, дарамт шахалт сүүлийн үед нэмэгдэж байна. Ард түмнээ мэдээллээр хангах төрийн функцийг хуваалцаад явж байгаа нь л өөрөө хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслийг төр дэмжих үндэс мөн.
-Одоо ярилцлагаа арай өөр сэдэв рүү хандуулъя. Сонгуулийн тухай хууль батлагдчихлаа. Сонгуулийн жил ч гарчихлаа. Мэдээж намууд сонгуулийн бэлтгэлдээ орж байна. Таны хувьд энэ сонгуульд нэр дэвших үү?
-Дэвшинэ гэсэн бодолтой байгаа. Намын анх шатны байгууллагуудаар хэлэлцүүлэг өрнүүлж, хэнийг нэр дэвшүүлэх талаар удахгүй хэлэлцүүлэг явуулна. Тэгээд Намын бага хурал, Удирдах зөвлөл хуралдаж хэнийг хаана дэвшүүлэхээ шийднэ.
-Намууд өмнө нь жагсаалтад орсон хүнээ дахин жагсаалтад эрэмбэлэх үү, эсвэл өөр хүмүүсийг жагсаалтад оруулах уу. Энэ тал дээр ямар байр суурьтай байна. МАН энэ талаар ямар нэг зөвшилцөл яриа хийж байгаа юу?
-Хэлэлцүүлэг хийж дууссаны дараа л хэнийг жагсаалтад оруулах талаар шийд гарна байх. Ер нь иргэдийн дунд жагсаалтаар УИХ-д ороход төдийлөн таатай бус хандаж байгаа юм билээ. Тойрогт өрсөлдөж гарч ирэх ёстой гэсэн байр суурийг энд тэнд уулзалтад оролцоход илэрхийлдэг. Үүнийг дэмждэг гишүүд, улстөрчид манай намд цөөнгүй байдаг. Нэг талаас том газар нутагтаа тархан суудаг онцлог нь орон нутгийн төлөөллөө өөрсдөө сонгож, санаа бодлоо уламжлах, асуудлаа шийдүүлэх сонирхлыг иргэдэд бий болгодог байх. Нөгөө талаас зарим улстөрч, тэр дундаа тойргоос сонгогдсон гишүүд сонгуулийн дараа өөрсдийгөө илүүд тавих, жагсаалтад орсон гишүүдээ амар төсөр замаар гишүүн болсон хүмүүс гэж ил далд хэлж үүнийг нь хэвлэлийнхэн шүүрч нэг хэсэгтээ л сенсааци болгож байсан нь иргэдийг пропорциональ тогтолцоонд шүүмжлэлтэй хандахад нөлөөлсөн гэж боддог. Одоо жагсаалт, тойргийн гишүүдийн тухай яриа байхгүй болсон ч харамсалтай нь сонгогчдын дунд жагсаалт ”муухай” гэдэг ойлголт үлджээ. Уг нь сонгуулийг бүхэлд нь пропорциональ тогтолцоогоор явуулах нь зөв гэж боддог. Ингэвэл иргэдийг хоосон амлалт, цөөн хэдэн төгрөг, гурил будаагаар хуурахгүй, хэдэн хүнтэй газар хэн ч хэрэглэхгүй шахуу том ордон барихгүй, харин улс орныхоо хөгжил, ард иргэдийнхээ аж амьдралын асуудлыг томоор, цогцоор нь харж шийдэхэд тустай гэсэн ойлголттой байдаг. Одоо бол хууль нэгэнт батлагдсан 28:48-иараа явах нь тодорхой учраас олон юм яриад яахав. Нэг зүйл нэмж хэлэхэд 76 гишүүнээс 28-ыг нь жагсаалтаар оруулсан зорилго нь ядаж энэ хэсэг нь намчирхахгүй, жалга довны үзэл гаргалгүй асуудалд ханддаг байх нөхцлийг бүрдүүлэх зорилготой юм. Тиймээс энэ утгаар нь аваад үзвэл жагсаалт гэдэг нь муу муухай хэдэн хүн нуугдаж ороод гишүүн болчихдог хар хөшиг биш юм.
-АН ҮЗХ-ны хурлаараа ИЗНН, МҮАН зэрэг намыг нэгтгэх асуудлыг ярих сураг байна. Сонгуулийн тухай хууль энэ мэтээр жижиг намуудыг яах аргагүй нэгдэж нийлэхэд хүргэж байх шиг. МАН-ын Удирдах зөвлөлийн гишүүний тань хувьд асуухад МАН, МАХН-тай нэгдэх асуудлыг оны өмнө нээлттэй орхисон. Ахмад гишүүдийнхээ энэ саналыг Удирдах зөвлөл дахин авч үзэх болов уу. Өөрөөр хэлбэл МАН, МАХН нэгдэх үү?
-МАН, МАХН эвсэл болж сонгуульд оролцох улмаар нэгдэх асуудлыг намын жирийн гишүүдийн төвшинд нэлээд ярьж байгаа гэдэг мэдээлэлтэй байна. Ахмад гишүүд энэ асуудлаар хоёр намын даргад өргөх бичиг барьсан. Намын бүлэг, Удирдах зөвлөлийн төвшинд ч яригддаг. Энэ асуудлыг тууштай дэмждэг УИХ-ын гишүүд ч бий. Асуудал нээлттэй байгаа гэж ойлгож байгаа. Нэгдэнэ гэж шууд хариулах боломжгүй. Намын Бага хурал шийддэг асуудал.
-Энэ парламент дараагийн парламентдаа маш том даалгавар үлдээж байгаа. Тэр нь Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлт. Дараагийн УИХ үүнийг хийх нь мэдээж боллоо. Гэхдээ өнөөгийн Үндсэн хууль тийм ч муу хууль биш гэдгийг олон хүн хэлдэг. Та аль талд нь зогсдог вэ?
-Ер нь улс орнууд Үндсэн хуулиараа хамаагүй оролдоод байдаггүй. Хэд хэдэн парламент дамнуулж өөрчлөлт оруулдаг жишиг ч байдаг. Үндсэн хуульдаа өөрчлөлт оруулахгүй л бол улс орон болохоо байж байгаа мэтээр ярьдагт итгэл үнэмшилтэй ханддаггүй. Асуудал хуульдаа бус хүндээ байна гэж боддог. 1992 оны нэгдүгээр сарын 13-нд Ардчилсан Үндсэн хууль батлагдсан. 430 депутат 70 гаруй өдөр хуралдаж баталсан. Цагаан сар болох гээд хөдөөний депутатууд нутаг руугаа яарч, янз янзын үйл явдлаар дүүрэн хуралдаан байж билээ. Тэгэхэд үндэсний ганц телевизтэй. С.Мягмар бид хоёр ээлжилж ажиллаж байсан. Өдөр бүр хагас цагийн тойм хийнэ гэдэг амаргүй, үдээс өмнө хойно ээлжилж гүйгээд их ачаалалтай ажиллаж байлаа. Хэвлэлийг Б.Лигдэн гуай ерөнхийд нь хариуцаж байсан. Батлагдсан өдөр нь ордонд хүлээн авалт болж, хүч гарган сайн ажилласан гэж талархлын бичгээр шагнуулж байлаа. Хэдхэн хоногийн өмнө Үндсэн хууль батлагдсаны 24 жилийн ой боллоо. Баталсан хүмүүсийн тал нь амьд сэрүүн байна. Тэдний дийлэнх нь өөрчлөлт шаардлагагүй гэдгээ хэвлэлээр илэрхийлсэн. Үндсэн хууль батлагдах үйл явцын гэрч байж, сурвалжилж, телевизийн тойм, мэдээ мэдээлэл бэлтгэж байсан хүний хувьд хэлэхэд тэр үеийн депутатууд улс орноо гэсэн сэтгэлтэй, асуудалд арын бодолгүй чин үнэнчээр хандаж, эцэг хуулийг төрүүлсэн гэж хэлэх байна. Зураач Ш.Тэнгисболд Төрийн сүлдний бэлэгдлийг шонхор шувуугаар солих зураглал оруулж ирээд ардын уран зохиолч Ш.Сүрэнжав гуайд АИХ-ын танхимд шанаадуулж байсан. Тэр бичлэгийг хий гээд зураглаачдаа хэлээд ойр хавьд сууж байсан гишүүддээ хүний мууд дуртай гэж загнуулж байлаа. Одоо бол тэр агшныг аваагүй бол буруудах цаг үе. Үүгээр би амьдрал мэддэг, жинхэнэ монгол зан чанартай, эвдэрч элдэв болоогүй хүмүүс энэ хуулийг баталсан гэж хэлэх гээд байна.
Г.СОНИНБАЯР
Эх сурвалж: Ардын эрх