Монгол Улсад хүний гавлын ясыг нээхгүйгээр, тэр ч бүү хэл  унтуулахгүйгээр судсан дотроос нь хагалгаа хийж, эмчилдэг болоод жил гаруйн нүүрийг үзэж байна. Энэ төрлийн хагалгаа нь дэлхий дахинд харьцангуй сүүлд хөгжиж эхэлсэн залуу салбар гэгддэг ч манай эмч нар  цаг алдалгүй энэ төрлийн хагалгааг хийж эхэлсэн нь бахархууштай.  Ингээд энэ асуудлаар “Шастины нэрэмжит гуравдугаар төв эмнэлэг”-ийн Мэдрэлийн мэс заслын их эмч Р.Ганбаатартай ярилцлаа.  

-Тархины судсан доторх мэс заслыг Монгол улсад хэзээнээс хийж эхэлсэн бэ?

-Тархины судсан доторх мэс заслын энэ салбар дэлхий дахинд эрчимтэй хөгжиж байгаа харьцангуй залуу салбар. Бидний хувьд энэ хагалгааг Монгол улсад 2014 оны 12 дугаар сараас Монгол эмч нар өөрсдөө бие даан хийж эхэлсэн. Урьд нь 1980-аад оны үед манай мэдрэлийн мэс заслын зөвлөх эмч Б.Батчулуун Украйн улсад сурч ирээд нилээн хэдэн тохиолдолд латексан баллон ашиглан анх удаа хийсэн байдаг. Одоо энэ төрлийн мэс заслуудын арга техник, хэрэглэх багаж материалууд улам боловсронгуй болсон. АНУ-ын тусламжаар мянганы сорилтын сангийн санхүүжилтээр хамгийн сүүлийн үеийн тархины судасны мэс засал болон оношлогоо хийдэг ангиографын  аппарат 2013 онд манай эмнэлэг дээр суурилагдсан нь энэ мэс засал Монголд жинхэнэ утгаараа хөгжих боломж нээгдсэн. Яг ийм түвшний аппарат бусад өндөр хөгжилтэй орнуудад ашиглагддаг. Энэ жил Монголын мэдрэлийн мэс заслын тасаг байгуулсаны 50 жилийн ой болох гэж байна. 50 жилийн өмнө Монголд анх удаа зөвлөх эмч Хайрулла багш маань тархины мэс заслыг нээлттэй аргаар амжилттай хийж өнөөдөрийн түвшинд хүртэл хөгжсөн байна. Иймээс Монголын мэдрэлийн мэс заслын хөгжилд өөрийн зүгээс нэг алхам хийж байгаадаа баяртай байгаа. 

-Анхны хагалгаанууд хэр амжилттай болсон бэ?

-Миний хувьд ОХУ-ын Москва хотод Н.Н. Бурденкогийн нэрэмжит Мэдрэлийн мэс заслын институтэд 2010-2014 тархины судсан дотуур мэс заслын чиглэлээр аспирантурт суралцаж ирсэн. Монголд ирэхдээ уг мэс засалд хэрэглэгддэг багаж хэрэгсэлүүдийг 3 жил гаруйн хугацаанд бага багаар цуглуулсаар авчирсан. Урьд өмнө нь уг хагалгаанууд Монголд хийгдэж байгаагүй учраас өвчтөнгүүд байтугай эмч нар ч энэ мэс заслын эмчилгээний талаар мэдээлэлгүй байсан. Ингээд бид нар 2014 оны 11 дүгээр сараас эхлэн хагалгааны явцад цус их алдсаны улмаас авч чадаагүй маш их судаслаг, тархины суурь хэсгийн том хэмжээтэй хавдруудын судсыг таглан цус алдахгүй болгож хавдрыг бүрэн авч эхэлсэн. Одоо бол урьдчилж судсыг бөглөөд хавдрыг шууд авдаг болсон. Эмчлүүлсэн хүмүүс гар хөл нь сулрал өгөөгүй бүрэн эдгэж гарсан. Мөн тархинд цус харвадаг судасны эмгэг сүлжээрэл гэж өвчин байдаг. Урьд нь энэ өвчинг Монголд тархийг нь зүсэж хагалгаа хийдэг байсан. Ийм хагалгааны явцад маш их цус алддаг, цаашлаад тухайн өвчтөн тахир дутуу болох, нас барах эрсдэл өндөр байдаг. Харин бид тархийг нь нээлгүйгээр судсан дотроос нь судсыг нь тусгай цавуугаар нааж эмчилж эхэлсэн. Эмчилгээний дараа 2-3 хоног болоод ямар нэг нэмэлт эмчилгээ  хийлгэх шаардлагагүй бүрэн эдгэж эмнэлгээс гардаг.

-Тархины судасны ямар өвчнүүдийг энэ аргаар эмчилж болдог вэ?

-Ерөнхийдөө бол тархины судсан дотуур хийгддэг учир тархины судастай холбоотой ихэнх эмгэгүүдийг эмчилдэг гэсэн үг. Үүн дотроос хамгийн их тохиолддог өвчнүүд бол цус харваж хүндэрдэг тархины судасны цүлхэн(аневризм), судасны эмгэг сүлжээрэл(мальформаци), судасны бөглөрөл(тромбоз), нарийсалтууд(стеноз) юм. Мөн тархины хэт судасжсан хавдар болон төрөлхийн судасны олон гажгуудыг эмчилдэг.

-Одоогоор хэчнээн хүнд судсан доторх мэс засал хийгээд байгаа вэ?

-Хийж эхэлснээс хойш жил гаруйн хугацаанд бид тархины судасны 7 төрлийн өвчнийг судсан дотуурх мэс заслын аргаар өнөөдрийн байдлаар 32 хүнд ажилттай хийгээд байна. Цаашид ч шинээр хийхээр төлөвлөсөн тархины судасны өвчнүүд байгаа.

-Дэлхийд харьцангуй залуу салбар, иргэдийн дунд энэ төрлийн ойлголт байхгүй ийм  хагалгааг Монголд хийж эхлэхэд  ямар асуудлууд тулгарч байв?

-2015 оны 6 сараас дотоодын компани уг  материалуудыг албан ёсоор оруулж ирдэг болсон нь бидний ажилд том түлхэц болсон. Эдгээр нь өнөөдөр өндөр хөгжилтэй орнуудад адилхан хэрэглэгдэж байгаа хамгийн сүүлийн үеийн мэс заслын шинэ бүтээгдэхүүнүүд юм. Энэ төрлийн хагалгааг Монгол эмч нар өөрсдөө бие даан хийж болдгийг харуулах, үр дүн давуу талыг үзүүлэх, эмчлүүлэгсдэд  энэ талаар мэдээллийг зөв өгч ойлгуулах зэрэг шаардлага гарч байсан. Ийм мэдээлэлгүйгээс манай иргэд гадаад оронд асар их зардал гаргаж эмчилгээнд явах, бололцоогүй нэг нь Монголд эмчлэх боломжгүй өвчин гэж өвдөж шаналан зарим нь тусламж авч чадалгүй нас барж байгаад сэтгэл өвдөж явдаг.

-Эдгээр хагалгааг зөвхөн манай эмч нар бие даан өөрсдөө хийж байна уу? Аль эсвэл гадны мэргэжилтэн урьж хамтарч хийж байна уу?

- 2015 оны зургаадугаар сард манай зөвлөх Б.Батчулуун эмч БНСУ-ын мэдрэлийн мэс заслын энэ мэргэжлийн профессор Ким Юн Жонг надтай танилцуулсан.  Солонгосын DANKOOK сургуулийн эмнэлэг манай эмнэлэгтэй санамж бичиг солилцон хамтран ажиллах болсон нь бас нэг завшаантай хэрэг болсон. Ингээд 2015 оны 7 сараас нэлээд нарийн хүнд хагалгаануудыг хамтран хийсэн. Бие даан өөрсдөө ч хийж байгаа. Ким профессороос хүнд тохиолдлуудаа зөвлөгөө авдаг. Бас ОХУ-ын багш нараасаа ч зөвлөгөө авдаг.

-Гадаад оронд мэс засал эмчилгээ их өндөр үнэтэй хийгддэг. Харин Монголдоо энэ мэс заслыг хийлгэхэд ямар хэмжээний зардал гарах вэ?

-Энэ мэс заслын материалууд нь шинжлэх ухааны хамгийн сүүлийн үеийн технологийг ашиглаж хийгддэг бичил багаж хэрэгсэл байдаг учир  өөрөө их үнэтэй. Нэг хагалгаанд  тухайн хүний өвчний байдлаас шалтгаалан  хэрэглэгдэх материалуудын үнэ хамаардаг. Гэхдээ  гадаадад хийгддэг энэ төрлийн хагалгаанаас даруй 3-4 дахин хямд өртгөөр хийж байгаа. Энэ нь зөвхөн тухайн хагалгаанд хэрэглэгдсэн материалын үнэ л байдаг. Эмнэлгийн үйлчилгээ нь Монголд өөрөө үнэгүй шүү дээ. Энэ нь мэс заслын төлбөр биш юм. Гадаад оронд бол зөвхөн энэ төрлийн мэс засал 60-70 сая төгрөгнөөс дээш үнэтэй хийгддэг. Үүн дээр замын зардал зочид буудал гэх мэт зардлуудыг тооцвол их тоо гарах нь ойлгомжтой.  

-Уг хагалгааны явц их сонирхолтой санагдаж байна л даа. Нээхгүйгээр, зүсэхгүйгээр эмчилнэ гэхээр санаанд буухгүй юм?

Энэ мэс заслыг хийхэд цавины хэсэгт гуяны артерыг цоолоод тусгай чиглүүлэгч гуурс тавьж өгдөг. Тэр гуурсныхаа дагуу тусгай жижиг бичил гуурсууд оруулна. Эдгээр гуурсуудаа хэвлийн болон зүрхний гол судсаар оруулж, цаашлаад тархины судсанд хүргэнэ. Эндээсээ бүр цаашилж тархины гүний судсанд оруулан эмгэгтэй хэсэгтээ хүрч мэс засал эмчилгээг эхэлдэг. Судсан дотор хана өвдөлт мэдэрдэггүй тул унтуулах шаардлага байдаггүй. Зарим удаан хугацаагаар үргэлжлэх, хэцүү мэс засал болон хүнд өвчтөнийг бол нойрсуулж байж хагалгааг хийдэг.

Москва явж суралцахаасаа өмнө энэ хагалгаа надад бол үнэхээр мөрөөдөл байсан. Хүний гавал тархийг нээхгүйгээр, унтуулахгүйгээр судсан дотроос нь мэс засал хийж эмчилнэ гэдэг бол маш гайхалтай байсан. Монголд зөвхөн энэ аргаар эмчлэх шаардлагатай өвчтөн их тохиолддог байсан. Тиймээс л сурч ирэхээр зорьсон доо. Манай мэдрэлийн мэс заслын хамт олон, тэр үеийн эмнэлгийн захиргаа дэмжсэн. Одоо бол Монгол улсад мэдрэлийн мэс заслаар бүрэн шийдэж чадахгүй байгаа судасны зарим өвчнүүдийг бид өөрсдөө эмчилдэг болж эхэлж байна. Дэлхийн анагаах ухааны хөгжлөөс хол хоцрохгүйг л хичээж байна даа.

 
-Хагалгааг хийж эхэлсэн жил гаруйн хугацаанд  үр дүнг та юу гэж харж байна, үйлчлүүлэгчдийн сэтгэл ханамж хэр байна вэ?

Уг хагалгаанд хэрэглэгдэх материалын зардал өндөр гарч байгаа юм шиг боловч мэс засал нь өвчтөний амьдралын чанарт нөлөөлөх эрсдэл харьцангуй бага, үр дүн сайтай, цаашдын эмчилгээний зардал маш бага байдаг нь үйлчлүүлэгчийн сэтгэлд их нийцдэг. Одоо дэлхий анагаах ухааны хөгжлийн чиг хандлага эрсдэл, хүндрэл багатай, үр дүн өндөртэй, сүүлийн үеийн технологийн дэвшлийг ашигласан эмчилгээнүүдийг сонгож байна. Уг хагалгаа нь тахир дутуу болох эрсдэл багатай, гоо сайхны талаасаа ч тэр тархинд зүслэг хийхгүй, цаашдын эмчилгээ бага шаарддаг давуу талтай.

-Хагалгааны дараа өвчтөнүүдийн биеийн байдал хэр хугацаанд тэнхэрдэг вэ, хагалгаа хийлгэснээр бүрэн эдгэрдэг үү?

-Хагалгааны дараа ихэнхдээ бүрэн эдгэрдэг гэж хэлж болно. Харин өвчтөний  биеийн байдал, онош, өвчнийхөө хүндрэлээс шалтгаална. Харамсалтай нь Монголд тархины судасны цүлхэн гэдэг энэ өвчтэй хүмүүс маань хүндэрсэн үедээ ирээд байна л даа. Тиймээс сэхээн амьдруулах, тархины үйл ажиллагааг сэргээх эмийн эмчилгээнд хугацаа орох болдог. Тархины судасны өвчнүүд нь ямар нэг байдлаар харвалт өгч хүндрээгүй бол хагалгаа хийлгээд 2-3 хоноод эмнэлгээс гарах боломжтой байдаг.

-Хагалгааг хийж эхэлснээр Монголд эмчлэх боломжгүй гэгдэж байсан өвчнүүдээс хэдийг нь дотооддоо эмчлэх боломж бүрдсэн бэ?

-ЭМСЯ-ны сайдын тушаалаар мэдрэлийн мэс заслын чиглэлээр Монголд эмчлэх боломжгүй гадаад оронд явуулж эмчлүүлдэг долоон төрлийн өвчнөөс хоёрыг нь дотооддоо эмчилдэг болж байна. Тархины нээлттэй мэс заслын явцад хүндрэл гарах аюултай судасны зарим хагалгааг хүндрэл багатай бүрэн эмчилдэг болж байна. Тархины цус харвалтад хүргэдэг олон өвчнүүдийг эмчлэх бүрэн боломжтой болж байгаа юм.

-Дэлхий нийттэй харьцуулахад манайд энэ төрлийн өвчний тохиолдол ямар хэмжээнд байна вэ?

-Монгол улсад тархины цус харвалтын тохиолдлыг хүн амын тоотой харьцуулбал өвчлөл хамгийн өндөртэй орнуудын тоонд ордог.Үүнд монголчууд өөх тостой хоол маш ихээр хэрэглэдэг, мөн цаг агаарын эрс тэс уур амьсгал, амьдрах орчин, стресс, буруу зуршил нөлөөлж байна. Энэ нь судасны хатууралд хүргэн, артерийн даралт ихсэх өвчин үүсгэх нөхцөл болдог. Энэ нь тархины судсыг гэмтээдэг аажмаар цус харвалтад хүргэдэг. Хамгийн харамсалтай нь энэ өвчин жилээс жилд ихсэж улам их залуужих хандлага байгаа юм.

-Тархины цус харвалтаар өвчилж байгаа хүмүүсийн нас залуужиж байна гэлээ. Энэ хугацаанд хагалгаанд орсон хүмүүсийн насны хувьд ямар байсан бэ?

Манай мэдрэлийн эмч нарын явуулсан хот дүүрэг тус бүр дээр хийсэн тархины цус харвалт өвчний талаарх судалгаанууд байдаг. Энэ бүх судалгаануудын дүн ойролцоо байсан. Монголчуудын дунд цус харвах өвчний тохиолдол бусад орнуудтай харьцуулахад өндөр үзүүлэлттэй, залуужих хандлагатай, ид хөдөлмөрийн насны хүмүүсийн өвчлөл их байна гэж дүгнэсэн байдаг. Манай эмнэлэг дээр 25, 35 насны залуучууд хүртэл цус харвалт болоод ирж эмчлүүлж байна. Хагалгаанд орж байгаа хүмүүсийн хувьд 25-55 насныхан дийлэнх байна.

-Тархины цүлхэн өвчний талаар  тайлбарлаж өгнө үү?

Энгийн үгээр хэлбэл амьдралын явцад судасны ханын хэвийн бүтэц нь эвдрэл үүсэж судасны хана нь даралтын улмаас сунаж цүлхийн маш нимгэн болдог. Цусны даралт ихсэхэд тэр хэсгээрээ урагдаж тархи руу цус юүлэгдэн нас баралтаар төгсдөг аюултай өвчин юм. Энэ өвчин нь ямар ч шинж тэмдэг илрэхгүй явагддаг ба 40-55 насанд голчлон цус харвалтаар илэрч оношлогдож байна. Үхэл өндөртэй, зөвхөн тархины маш нарийн мэс заслаар эмчлэгддэг. Эмээр эмчлэх боломжгүй. Олон улсад энэ өвчний талаар хийгдсэн олон судалгаанууд байдаг. Эдгээрээс бодоод үзвэл 3сая хүн амтай Монгол улсад тархины судасны цүлхэнтэй 30000 өвчтөн байх магадлалтай. Үүнээс  жил бүр 350-450 хүн зөвхөн энэ өвчний улмаас цус харвадаг байна. Манай мэдрэлийн мэс заслын тасагт энэ хагалгааг жилд 200 гаруй хүнд хийдэг гэж үзвэл цаана нь 200 орчим хүн тусламж авч чадахгүй нас барж байгаа тоо харагдаж байгаа юм. Ийм учраас цүлхэн хагарахаас нь өмнө судасны нарийн оношилгоо хийлгэж нээлттэй болон судсан дотуурх мэс заслын аль тохирохыг нь сонгон хийлгэвэл аюулаас зайлсхийж чадах юм. Гадаадын өндөр хөгжилтэй орнуудад 80%-д нь эхлээд эрсдэл багатай судсан дотуурх мэс заслын аргыг сонгож хийдэг. Энэ аргаар эмчлэх боломжгүйг нь гавал ясыг нээж тархинд мэс засал хийдэг болсон. Голчлон хагарахаас нь өмнө оношилж эмчилж байна. Манай улс ийм түвшинд хүрэхийн тулд эрүүл мэндийн даатгалын зөв тогтолцоо шаардлагатай. Монголд бол 300-400 мянган төгрөгийн оношилгоог ч хүмүүс тэр бүр хийлгэж чадахгүй байна шүү дээ.

 -Уг өвчнөөс хэрхэн яаж урьдчилан сэргийлэх вэ?

- Хүмүүст эрүүл мэндийн мэдээлэл сайн өгөх, хувь хүн эрүүл мэнддээ онцгой анхаарал тавих шаардлагатай. Сүүлийн жилүүдэд анагаах ухааны дэвшилтэт технологи аппаратууд Монголд нэвтэрч оношилгоог цаг алдалгүй бүрэн хийх боломжтой болж байна. Өвчтөний амь насанд шууд хүрдэг тархины судасны энэ аюултай өвчнүүд нь амьдралын явцад аажмаар үүсдэг, огт зовиургүй эсвэл бага зэргийн толгой өвдөлттэй яваад байдаг. Цусны даралт ихсэлтээ хайхардаггүй. Зарим тохиолдолд удамшдаг. Иймээс хүмүүс энэ тал дээр анхаарал тавих хэрэгтэй. Нэг гэр бүл, ойрын хамаатнуудын дунд 2 болон түүнээс дээш судасны цүлхэний тохиолдол гарвал тэр гэр бүлийн бүх гишүүд тархины судасны бүрэн оношлогоонд орох шаардлагатай байдаг. Хэрэв урьдчилаад компьютер томографи болон соронзон томографийн аппаратаар тархины судсыг нарийн оношлогоо хийвэл цус харваж хүндрэхээс нь өмнө эрт илрүүлж эмчлэн тахир дутуу болохгүй бүрэн эдгэж болдог.

-Ярилцсанд баярлалаа