Сонгуулийн хуулийг цоожлолгүй үлдээж болохгүй юм байна гэдгийг энэ удаагийн парламентчид ухаарсан биз гэж найдна. Сар гаруйны дараа сонгогчдын  төр барих өдөр ойртсон энэ өдрүүдэд сонгуулийн системдээ өөрчлөлт оруулж, тойргоо зурж, мандатаа хуваарилах гэсэн парламентчдын амбици, эрх ашгийн зөрчил дээд цэгтээ тулав.

Парламентчид, тэр дундаа үгсэн нийлж, эвсэн тохироод байсан АН, МАН-ын хагаралдан, хэрээ хэрээнийхээ харыг гайхан шагширч, гайхалтай жүжиг  дэлгэлээ, Төрийн ордонд.  Уг нь СЕХ сонгуулийн тойрог, байгуулах, мандат хуваарилах тогтоолын төсөлдөө  УИХ дахь МАН-ын бүлгийн саналыг бодолцон тусгасан юм билээ.   Гэвч тойргийн мандат хуваарилалт  УИХ дахь АН-ын бүлгийн зарим нөхдөд таалагдахгүй,  тооцоолж, таамагласан   зүйлээс нь тойрч гажаад таалагдаагүй байна. Тиймээс ч эрх барьж буй   давуу эрхээ одоо ашиглахгүй бол хэзээ билээ гэж шийдсэн зарим нөхөд тойргийн мандат хуваарилалтыг өөрсдийнхөө зурснаар санал оруулан зүтгүүлж олонхийн дэмжлэг авав.  Сөрөг хүчин байнгын хорооны хуралдааныг хаяад гарсан ч өөрсдөө ирц бүрдүүлж, өөрийнхөө хүмүүсийн саналыг дэмжиж батлах олуулаа байхын  сайхныг, ашиг тустайг үлгэрлэн  үзүүлэв.

УИХ-ын 2016 оны сонгуулиар хөдөөд 48, хотод 28 тойрог ногдсон. Үүнээс  Булган, Говь-Алтай, Говьсүмбэр, Дорноговь, Дундговь, Сүхбаатар аймгууд тус бүр 1,  Дорнод, Завхан, Өмнөговь аймгууд тус бүр 2,  Архангай, Баян-Өлгий, Баянхонгор, Өвөрхангай, Сэлэнгэ, Төв, Увс, Ховд, Хөвсгөл, Хэнтий, Дархан-Уул, Орхон аймгууд тус бүр 3 мандаттай.

Харин нийслэлийн тойргуудын тухайд Багануур дүүргийг Сүхбаатар дүүргийн сонгуулийн тойрогтой нэгтгэж мандатын тоог 1-ээр нэмж 4 болгох, Багахангай дүүргийг Хан-Уул дүүргийн сонгуулийн 56 дугаар тойрогт нэгтгэж тойргийн мандатын тоог 4 байсан хэвээр нь үлдээх, Налайх дүүргийг Чингэлтэй дүүргийн сонгуулийн 63 дугаар тойрогтой нэгтгэж тойргийн мандатын тоог 4 байсан хэвээр нь үлдээхээр болов. Харин нийслэлийн Баянгол дүүргийн сонгуулийн тойрог 4 мандаттай, Баянзүрх, Сонгинохайрхан дүүргийн сонгуулийн тойргууд тус бүр 6 мандаттай.

Хөдөө орон нутгийн зарим аймгуудад нэр дэвшигчидийн зарим нь сурталчилгааны үеэр  тойргийн иргэдтэйгээ өдөртөө хэдэнтээ уулзан, тухлах бол зарим нэр дэвшигчид сурталчилгааныхаа хугацааны дийлэнхийг замд үдэхээр болсныг сөрөг хүчин шүүмжилж байна лээ. Тухайлбал  Өвөрхангайд нийт  нутаг дэвсгэрийн 86 хувь нь нэг тойрог болсон байна. Аймгийн төв нь мөн нэг тойрог болсон. Үлдсэн 5 сум нь нийлээд нэг тойрог болжээ.  Харин Увс аймагт нэр дэвшигчийн зарим нь  тойрогтоо ажиллах гэж сум алгасаад л давхиад байхаар зураглалтай.

Тэгвэл ганц мандаттай Булган аймгийнхан  СЕХ нэг Өмнөговийн иргэн, хоёр Булганы иргэнтэй тэнцэнэ, нэг  Хэнтийн иргэн 3 Булганы иргэнтэй тэнцэнэ гэж шийдвэрээ гаргаад биччих гээд гомдоллож байна.  Ер нь Увс, Хэнтий аймаг болон нийслэлийн Багахангай, Багануур, Налайх дүүргийн мандат Сүхбаатар, Чингэлтэй, Хан-Уул дүүрэгт шилжсэнийг  захиалгатай мандат, хувьчлагдсан тойрог гэж хэлэхээр аргагүй.  Ер нь өнгөрсөн 6 удаагийн сонгуулиар Налайх дүүргийг Чингэлтэйд нэгтгэж тойрог байгуулж байсан түүхгүй. Энэ удаад л сонгуулийн тойргийн түүхийн шинэ хуудас нээгдэж байна. Тойргийн  жим ч нэг зарим хэсэгт нарийсч, тасарч, зарим хэсэгт цулдаж байна.  

Хэнтий аймгийн  3 мандатын нэг нь  АН-ын бүлгийн дарга Б.Гарамгайбаатарт  зориулагдсан гэдэг дээр маргаад байх  зүйлгүй. Харин эрхэм гишүүн  Чингисийн нутгаа хөгжүүлэх шаардлагатай гэж онцолж байсан. Хэрвээ мандат олонтой бүс нутаг хөгждөг бол улсын нийслэл Улаанбаатар хот төвдөө түгжрэх биз захаасаа тэлэн хөгжих дүр зураг ажиглагдлаа. Учир нь хүн ам ихтэй Баянзүрх, Сонгинохайрхан дүүрэг 6 мандаттай.  Энэ хэрээр хөгжил урагшвал Баянзүрх, Сонгинохайрхан Улаанбаатарын дагуул хот болох хэмжээнд хөгжих нь гэж төсөөлөгдөхөөр байгаа ч цаасан дээрх мөрөөдөл болох биз, улстөрчдийн ихэнх нь ярихаас хэрэгжүүлдэг биш, ямар.   

Төрийн ордонд хэдэн өдрийн турш үзэг цаас нийлүүлэн зурагласан 2016 оны сонгуулийн тойрог байгуулах, тойргийн мандат хуваарилах  хуйвалдаан сонгуулийн цагийн хуваарьт шахагдан батлагдлаа.  

Н.Энхлэн