ИЗНН-ын дарга Ц.Ганхуягтай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.
-Танай нам МАХН, МНН, МҮАН-тай хамтарч Үндсэн хуулийн төслийн хэлэлцүүлгийг өрнүүлж байна. Яагаад МАХН-ын санаачлан хэлэлцүүлж байгаа энэ хуулийн төслийг дэмжих болсон бэ?
-Ард түмэнд засгийн эрх хадгалагдана гэдэг хуулийн үг хий хоосон лоозон болж байна. Үндсэндээ сонгуулиар хэсэг бүлэг этгээд, зарим улс төрийн намууд луйврын арга хэрэглэж гарч ирж байгаа. Ингэснээр өнөөдөр Монгол орон ямар дүр зурагтай болсон байна. Иргэд хүн шиг амьдрахын тулд гадагшаа явж боолын хөдөлмөр эрхэлж байна. Монгол хүний үнэ цэнэ доошоо оржээ. Итгэл найдвар байхгүй болсон байна. Үндэсний аюулгүй байдал, хүн хүнээ хайрлах ёс урвуугаа харсан байна. Тиймээс хүмүүс ах ихэсээ хүндлэхгүй байдалд оржээ. Монгол орон хөгжихгүй байгаа шалтгаан Үндсэн хуульд байна. Сууриар нь өөрчилж, улс оронд шинэ дэглэм бий болгох хэрэгтэй. Одоо бол олгархи, МАНАН-гийн дэглэмээр юунд хүрсэнээ мэдэгдэхгүй байна. Одоо ч хийгдэж байгаа өөрчлөлт энэ дэглэмийнхээ ашиг сонирхлыг хамгаалах гэсэн уур амьсгал явж байгаа. Тийм учраас бид МАНАН-гаас өөр гэдгээ мэдрүүлнэ.
-УИХ-аас Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах төслийн хэлэлцүүлэг мөн үргэлжилж байгаа. Энэ хаврын чуулганаар ч хэлэлцэх асуудлын жагсаалтад багтсан. УИХ-ын хэлэлцүүлж байгаа Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн төслийн талаар ямар байр суурьтай байна вэ?
-УИХ-ын ажлын хэсгийн санал ерөөсөө одоогийн УИХ-ын эрх мэдлийг нэмэгдүүлэх, УИХ Засгийн газраа байгуулах, Ерөнхий сайдыг томилох эрх мэдэл хэвээр хадгалагдах зэрэг МАНАН бүлэглэлийн эрх ашгийг хамгаалах заалтуудыг оруулсан. Үндсэн хуульд УИХ-ыг төрийн эрх барих дээд байгууллага гэж томъёолсон. Гэтэл шүүх эрх мэдэл нь хаана явж байна. Гүйцэтгэх засаглал нь тэр чигээрээ давхар дээлтэй болсон. Засаглалын хэлбэр тус бүр нь бие даасан байдалтай, тэнцвэртэй байх зарчим алга болсон. УИХ-ын дээр намууд, намуудын дээр МАНАН бүлэглэл бий болсон учраас өнөөдрийн Монголын ард түмэн уруугаа харсан тогоо шиг байна. Энэ дэглэмжийг өөрчлөхийн тулд одоогийн УИХ-ын ажлын хэсгийн Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн төслийг дэмжихгүй байгаа юм.
-Шинэ дээд Үндсэн хуулийн төслийг бүхэлд нь дэмжиж байгаа юу?
-Намууд өөр өөрсдийн гэсэн байр суурьтай байгаа. Тухайлбал, манай нам Ерөнхийлөгчийн засаглалыг зүйтэй гэж үзэж байна. Ерөнхийлөгчийн засаглалтай гэхээр ганц хүний дарангуйлал тогтоох гэж байгаа биш. Түүнийг хянадаг, эргүүлэн татдаг, хариуцлага тооцдог байх ёстой. Гэхдээ бүх зүйл ард түмний сонголтоор хэрэгжих хэрэгтэй. Нөгөө талаас шүүхийг ард түмнээс сонгодог байх ёстой. Өнөөгийн шүүх өмнөх 70-80 жилийн уламжлалаа хадгалаад явж байна. Шүүх дотроо өөрсдийн лобби, сонирхлын бүлгүүд хүртэл бий болсон. Ханш тогтдог болсон тухай ярьж байна. Иймээс шударга шүүхийг бий болгоё гэвэл ард түмний сонголтоор явахаас өөр аргагүй.
-Улс төрийн намын тухай хуулийг ирэх хаврын чуулганаар хэлэлцүүлэхээр болсон. Танай нам энэ хуулийн төсөлд ямар байр суурь баримталж байна вэ?
-Улс төрийн нам ард иргэддээ нээлттэй, тэдний хүсэл зоригийг илэрхийлдэг байх ёстой. Одоо улс төрийн намууд тодорхой хэсгийн эрх ашгийг илэрхийлж байна. Тухайлбал, санхүү, мөнгөөр ивээн тэтгэдэг МАНАН бүлэглэлийг эрх ашгийг хамгаалж байна. Үүнийг үндсээр нь өөрчлөх хэрэгтэй. Ингэхийн тулд Үндсэн хуулиа өөрчлөх ёстой Үндсэн хуулиа өөрчилсөнөөр хоёр танхимтай парламенттай болж, сонголт өөр болно. Улс төрийн нам болгон сум бүрт улстөржиж, гүүр байгуулах шаардлагагүй болно гэж үзэж байна.
Улс төрийн нам гэдэг өөрөө ард түмний мэдэлд байх ёстой. Засгийн эрх мөн ард түмний мэдэлд байж сонголтоороо явах ёстой. Энэ үүднээс улс төрийн намын санхүүжилтийг ил болгох ёстой. Улс төрийн намын дотоод ардчиллыг баталгаажуулах хэрэгтэй. Ингэхгүйгээр нэг хүний шийдвэрээр хөдөлж, зарим намууд тэмцэл хийж байгаа нэрийн дор нам доторх өрсөлдөгч нараа татан унагааж байна. Энэ мэтчлэн манай Монголд эрх мэдэл, өнгө мөнгөний төлөө яахаас ч буцахгүй байдал бий болжээ. Тиймээс бид Үндсэн хуулийн шинэчлэлтээр шийдэхээс өөр аргагүй. Үндсэн хууль шинэчлэгдсэнээс бусад хуулиуд ч дагаж өөрчлөлт орно.
-ИЗНН-ын хувьд ямар чиглэлийг баримталж байна вэ? Манай улс төрийн хүчнүүд сонгуулиар нэгдэж, хамтрахаараа баруун, зүүний чиглэлийг эс харгалздаг.
-Улс төрийн намууд өнөөдөр төвөөсөө баруун, зүүн тийш гэж ярих нөхцөлгүй болсон. Эхний ээлжинд Үндсэн хуулиа өөрчилье. Үүний дараагаар улс төрийн намууд хамтрах, нэгдэх нийлэх, хүчээ зузаатгах, эв нэгдлээ баталгаажуулах үйл ажиллагаа өрнөнө. Орчин үед улс төрийн хүчнүүд зүүний, барууны гэдэг ялгаа байхгүй болсон. Жишээлбэл, европын орнуудад нийгмийн баримжаатай, зах зээлийн эдийн засгийг бүгд сонгосон гэдгийг Үндсэн хуулиндаа бичсэн. Тэгсэн хэрнээ барууны чиглэлийн үзэл баримтлалтай нам удирдаад явж байх жишээтэй. Асуудал баруун, зүүндээ биш ард түмний сонголтоор шинэ дэглэм тогтоох хэрэгтэй.
-Улс төрийн намд гишүүнчлэл хэрэгтэй юу? Зарим улс төрийн хүчнүүд гишүүнчлэл шаардлагагүй гэж үздэг бол зарим нь гишүүнчлэлийг чухалчилдаг.
-Улс төрийн намууд бодлогын нам байх ёстой. Хөгжлийн саналыг хэлэлцүүлэх ёстой. Үүний нэг жишээ бол монголчуудын хөгжлийн гарц, өнөөдрийн хүнд байдлаас гарах гарц бол Үндсэн хуулийг бүхэлд нь шинэчлэх санал юм. Энэ бол улс төрийн намуудын хийх ёстой ажил. Бодлогоо танилцуулж байх ёстой.
Н.Энх