Монголын Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн хэмжээнд яригдаж байсан Оюутолгой төслийн гэрээ хэрхэн байгуулагдсан талаарх нууцын зэрэглэлд багтах мэдээллийг Монгол Улсад суух АНУ-ын Элчин сайд асан Марк Минтоны ОюуТолгой төсөл хэрхэн хөдөлсөн, гэрээ байгуулсан үйл явц, эрх баригчдын дундах яриа хэлэлцээр зэргийг багтаасан нууц захианууд Жулиан Ассанжийн задалсан баримтууд болох “www.wikileaks.org” сайтад бүрэн эхээрээ нийтлэгдсэн байна.

1. Дүгнэлт. Гуравдугаарын сарын 2-ны шөнө Монгол Улсын Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл Монгол Улсын Өмнийн Говийн бүс дэх Оюутолгойн зэс алтны төслийн удаан хугацаанд хойшлуулаад байсан хөрөнгө оруулалтын гэрээг 2:1 саналаар баталсан. Хэд хэдэн эх сурвалжуудаас харахад Ерөнхий сайд С.Баяр болон УИХ-ын дарга Дэмбэрэл нар Ерөнхийлөгч Н.Энхбаярын эсрэг эсэргүүцлээ илэрхийлсэн.  Уг хэлэлцээрийг Засгийн газрын хуралдаанаар шууд баталж, гуравдугаар сарын 4-нд УИХ-д хүргүүлсэн. Гэрээн дээр гарын үсэг зурсан УИХ-ын бүх ажиглагчид гэрээг маргаантай гэж үзсэн. Зөвлөлийн санал нь Оюутолгой төслийн хөрөнгө оруулалтын гэрээнд дэмжлэг олж авахын тулд ойролцоогоор зургаан жилийн улстөрийн аялал хийжээ.

Энэхүү аялалын түүхийг эргэн харахад Монгол Улсын Засгийн газрын олон салбар хоорондын харилцааг хөгжүүлэхэд маш сайн ажилладаг. Монгол Улсын улстөрийн тогтолцооны сорилт нь шинэ ардчиллын үр дагавар бөгөөд энэ тулаанд төлөөлсөн Монгол Улсын парламентын давамгайллын хувьд Үндсэн хуулийн үндэс сууриа болгож байна. Үүний зэрэгцээ Ерөнхийлөгч Н.Энхбаярын Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлд өөрийн хүсэл зорилгоо илэрхийлэх чадваргүй байгаа нь Оюултолгой төсөлтэй төстэй маргааны үед дотоодын улстөрийн сул талыг улам нэмэгдүүлсэн

Төгсгөлийн дүгнэлт: 2004: Социалист барончуудын сулрал

2. Оюутолгойн гэрээ нь урт хугацааны туршид хийгдэж байна. Долоон тэрбум ам долларын төсөвтэй төслийн хувьд хууль эрх зүйн болон зохицуулалтын орчинг тогтворжуулах анхны оролдлого нь 2004 онд эхэлсэн боловч Монгол Улсын сонгуулын жил учир улс төрийн хувьд будлиантай байсан. Тухайн үед уул уурхайн лицензийн эрхийг эзэмшиж байсан Канадын хайгуулын “Айвенхоу Майнз” компани Ерөнхий сайдаар удирдуулсан эрх баригч нам МАХН болон Ерөнхийлөгч Н.Энхбаярыг лоббидсон. Тус компанийн ахлах хуулийн зөвлөх Жон Фогнани тэргүүтэй удирдлагууд өөрсдийн санаачлагаар гэрээг байгуулж, амлалтаа биелүүлж, тусалж, дэмжиж байгааг мэдэгдсэн. МАХН-ын удирдагчид УИХ-ын гишүүд нь Парламент эсвэл олон нийттэй зөвлөлдөх хууль эрхзүйн болон зохицуулалтын шаардлагыг үл харгалзан Монгол Улсын гэрээг хүчин төгөлдөр болгох эрх мэдэлтэй. Н.Энхбаяр тэргүүтэй социалист баронууд бизнесс эрхлэгчид өөрсдийнх нь хүсч буй зүйлийг хийж чадна гэж итгэсэн учраас бизнесс эрхлэгчидтэй тэд гэрээ хэлэлцээр байгуулсан гэдгийг Фогнан тайлбарлав. Гэсэн хэдий ч Монгол Улс 1990-ээд оны дунд үеэс ардчилал руу шилжиж, Парламентад хүчтэй нөлөө бүхий Үндсэн хууль болон сонгуулийн үр дүн нь социалист эриний баронуудын парламентын дуу хоолойнд сөргөөр нөлөөлж болохыг хязгаарлаж эхэлсэн.

3. 2004 оны зургаадугаар сарын парламентын сонгуулиас хэдхэн сарын өмнө МАХН-ын удирдлагууд гадаад ашиг сонирхлоос үүдэн МАХН-ын сөрөг хүчин болох Ардчилсан намтай муудалцах сонирхолгүй буйгаа илэрхийлээд дараа нь “Айвенхоу Майнз”-аас Оюутолгойн хэлэлцээрээ хойшлуулахыг хүссэн. Энэхүү зөвшилцөл “Айвенхоу Майнз” компанийг цочролд оруулж, гайхшируулсан. Энэ нь Монголын ардчилсан тогтолцоо нь Парламент болон олон нийтийн саналын үндэслэлгүйгээр хүсснээ хийх боломжийг улс төрийн элитүүдэд хязгаарласан болохыг харуулсан.

4. МАХН-ын баронуудын улс төрийн зөн билэг нь 2004 онд гол байгаа оносон. Ард түмэн МАХН-ын үзэл баримтлалыг хүндэтгэж байсан, жишээлбэл Н.Энхбаяр Монголд гэрээ хэлэлцээр ногдуулах эрх дутагдаж байгааг ухаарч, олон нийт болон Парламенттай зөвлөлдөлгүйгээр Монголын нөөц баялагыг захиран зарцуулж болохуйц төслүүдийг эргүүлэн татах гэж оролдсон. Харин иймэрхүү арга хэмжээ нь хэтэрхий оройтсон байв. МАХН ялагдал хүлээж, 76 суудлын 72-г эзэмшиж байсан парламентын үнэмлэхүй давамгайллаас 37 суудалтай буюу хамгийн цөөн суудалтай олонх болсон. Сөрөг хүчин Ардчилсан нам /АН/ 35 суудал авч ялалт байгуулсан бөгөөд бие даагч дөрөв болж нэмэгдсэн. Сөрөг хүчин бие даагчидтай хамтран халаа сэлгээ хийхээс гадна эрх баригчдын эрхийг хязгаарлахын тулд тодорхой хүрээнд заасан бүрэн эрхээ ашигласан. Улмаар 2008 он хүртэл улс төрийн тогтворгүй байдал үүссэн боловч томоохон хууль тогтоомж болон уул уурхайн төслүүд дээрх ахиц дэвшил зогсонги байдалд орсон. Хуваагдсан парламент нь хуваагдсан Засгийн газрыг бий болгов. Сул дорой хэд хэдэн эвслүүд хүчирхэгжсэн бөгөөд парламентын бат бөх суурь дутагдаж байв.

2004-2008: Уул уурхай нь ардчилсан улс төрд эмх замбараагүй байдлыг бий болгов

5. 2004-2008 оны Парламентын цөөнх ололт амжилтуудын нэг нь 2006 оны Монгол Улсын Ашигт малтмалын тухай хуульд оруулсан нэмэлт өөрчлөлт юм. Уг нэмэлт өөрчлөлт нь томоохон хэмжээний уул уурхайн төслүүдийн шийдвэр гаргалтыг Засгийн газраас парламент руу шилжүүлсэн. Засгийн газар хэлэлцээр хийх боломжтой боловч Парламент нь зөвхөн нийгмийн болон санхүүгийн томоохон цар хүрээг хамарсан уул уурхайн хөгжүүлэлтийн гэрээг баталж болно. 2007 оноос МАХН-ийн эвслийн засгийн газрыг хуучин засгийн газрын сайд асан М.Энхболд удирдаж эхэлсэн /Улаанбаатар хотын дарга асан, одоогийн дэд сайд/  бөгөөд 2006 оны намраас ОюуТолгой төслийг хэрэгжүүлж эхэлсэн “Айвенхоу Майнз” болон “Рио Тинто” компанитай хэлэлцээр байгуулахдаа 2006 оны “Ашигт малтмалын тухай хууль”-ийн заалтуудыг ашиглахыг оролдсон. Хэлэлцээр нь 2007 оны хавар хүртэл хэдэн сар үргэлжилсэн. Уг хэлэлцээр нь УИХ, бизнесс эрхлэгчид болон олон нийтийн дунд бараг санал нэгтэй дэмжлэг болсон ч энэхүү дэмжлэг нь тавдугаар сараас сураг тасарсан.

6. М.Энхболд 2007 оны гэрээг хойшлуулах хүсэлтэй буйгаа бусаддаа мэдэгдэж хойшлуулсан боловч сөрөг хүчин Ардчилсан намаас хариу довтолж буй халдлага нь Ерөнхийлөгч Н.Энхбаярд шүүмжлэлтэй хандаж байгааг илэрхийлж байв.

7. Ихэнх ажиглагчид болон хувьцаа эзэмшигчид 2007 оны намар гэрээг батлуулахаар парламентад найдаж байсан. Хэрэв Монгол Улс ОюуТолгой төслийн 51 хувийн хөрөнгийг авахгүй бол уг хэлэлцээрийг Ерөнхийлөгч болон түүний төлөөлөгчид хэлэлцээрийг дэмжиж чадахгүй гэдгээ мэдэгдэхэд ажиглагчид гайхаж байв. (Тайлбар: 2006 оны шинэчилсэн ашигт малтмалын хууль нь хувийн хэвшил дэх депозитын 34 хувь болон төрийн санхүүжилттэй ашигт малтмалын хайгуулын 50 хувийг Монгол Улсын Засгийн газар худалдан авах боломжийг олгосон. Засгийн газар дахь Ерөнхийлөгч Н.Энхбаярын бүлгийнхэн 2007 оны хавар хэлэлцээрийг удирдаж, Монгол Улсад уул уурхайн 34 хувийг болон уул уурхайн цэвэр орлогын 55 хувийг бүрдүүлж  өгөхөөр болсон)

8. Н.Энхбаярын өмнө нь дэмжигч байсан Хүрэлбаатар (Монгол Улсын Түлш Эрчим хүчний Сангийн сайд болохоос өмнө Сангийн сайдын нарийн бичгийн дарга байсан тэрбээр одоо УИХ-ын гишүүн болсон) болон тэдний дундах хэлэлцээрийг удирдахдаа өөрийн Ерөнхийлөгчөөс татгалзсан. Ерөнхий сайд, Ерөнхийлөгчийг тухайн үеийн нөхцөл байдлыг бүрэн ойлгож, эдгээр зохицуулалтуудыг дэмжиж байсан гэж үзсэн бөгөөд Н.Энхбаярын гэнэтийн, цочролд оруулсан гүтгэлгийн талаарх гомдлыг барагдуулсан, Засгийн газар болон хэлэлцээрт оролцогчид 51 хувийг авахгүйгээр Монголын эд баялагийг зарсан. 2007 оны зун Ардчилсан нам Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшигч уг хэлэлцээрийн эсрэг санал зөрөлдөөний талаар тайлбар хийсэн. Эдгээр баримт нотолгоог 2007 оны есдүгээр сард хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр цацсан.

9. Ерөнхий сайд М.Энхболд Ерөнхийлөгч болон түүний улс төрийн дэмжигчидтэй эв түнжин муутай байсан бөгөөд түүний Засгийн газар болон түүний намын эсрэг 2008 оны хаврын сонгуулийн үеэр ашиглаж болох уул уурхайн хэлэлцээрийг хадгалж үлдэх бодолгүй байсан. АН, МАХН-ыг амжилтад хүргэх гэрээ хэлэлцээрийг дэмжих хүсэлгүй байсан бөгөөд хоёр намын дэмжлэггүйгээр уг гэрээ хэлэлцээрийг дэмжихэд Ерөнхийлөгчийн хориг саад болж байсан. Үр дүнд нь М.Энхболд 2007 оны саналаа цуцлуулж, Засгийн газрын дүгнэлт эсвэл хяналтгүйгээр парламентад хүргүүлсэн. 2007 оны намраас 2008 оны өвөл хүртэлх С.Баярын удирдсан шинэ Засгийн газарт санал өгөхгүй байхыг зөвшөөрсөн.

10. Сэтгэгдэл: 2003-2008 оны Оюутолгойн хэлэлцээрийн түүхийг эргэн харахад олонх ажиглагчид “Монгол Улсын улс төрийн тогтолцоо нь цөөн тооны улс төрч элитүүдийн гарт орсон болохыг харуулсан” гэж үзэж байв. Гэсэн хэдий ч эдгээр ажиглагчид Н.Энхбаярын албан тушаалын эрх мэдлийн нотолгоог улс төрийн хүчирхэг чадвартай андуурсан. Энэ нь 2000 оны албан тушаалын хувьд үнэн байж болох ч 2004 он гэхэд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч ажиглагчдын таамаглаж байсан олон эрх мэдлүүдээс татгалзсан. Ерөнхий сайд болон УИХ-ын гишүүн Н.Энхбаяр хууль тогтоомж санаачлах, парламентын өдөр тутмын үйл ажиллагаанд хөндлөнгөөс оролцох зэрэг Ерөнхийлөгчийн эрх мэдлийг хүчингүй болгох парламентын хүчин чармайлтыг дэмжиж байв. Цаашлаад уг албан тушаал нь өөрийн намын өмнөөс гарын үсэг зурах, бүх удирдлагын үүрэг ролийг хуваарилах, нам доторх дэмжлэгийн үндэс суурийг үр дүнтэй аргаар зайлуулахыг шаардсан. Парламент Үндэсний Аюулгүй байдлын зөвлөл дэх гол санал авсан суудлуудаа орхиж, хууль тогтоомжийн дагуу эрх мэдлээ хязгаарлуулсан. Хуваагдсан парламент болон МАХН дахь сул удирдлага нь Ерөнхийлөгч Н.Энхбаярыг өөрийн албан тушаалаас илүү нөлөөллийг олж авах боломжтой болгосон.

Сүүлийн сэтгэгдэл. 2009: Эмх замбараагүй байдлаас ангид улс төрийн төлөвшилт

11. 2007 оны намар С.Баяр Ерөнхий сайд болохдоо тэрбээр “ОюуТолгойн гэрээг байгуулахыг хүсч буй”-гаа хэлсэн. Тэрбээр сонгуулиар дамжуулан “ОюуТолгойн гэрээнээс амжилт олж болно” гэж мэдэгдсэн. Хэрвээ С.Баярыг эвслийн Засгийн газар байгуулахыг хүлээн зөвшөөрөхгүй бол 2008 оны зургаадугаар сарын сонгууль нь МАХН-д тодорхой болсон. Олон улсын эдийн засгийн хямрал нь Монголд нөлөөлсөн бөгөөд С.Баяр “ОюуТолгойн гэрээ хэлэлцээр нь АН болон МАХН-ын эв нэгдлийг шаардах болно” гэж үзсэн. Практик дээр энэхүү эвсэл нь асуудлуудыг шийдэхэд хувь нэмэр оруулсан УИХ-ын гишүүдийн нэгдэл юм.

12. Н.Энхбаяр хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл болон телевизээр “Монгол Улсад эдийн засгийн эрүүл мэндийг шийдэх шаардлагатай байгаа бөгөөд уг гэрээний 51 хувийг авахын тулд ОюуТолгойн гарсан ахиц дэвшлийг түр хугацаанд зогсоохыг шаардсан болно” гэж мэдээлсэн. Засгийн газар 50 хүртэлх хувийг эзэмшихийг зөвшөөрсөн зарим нэг стратегийн төслүүд дээр хуулийн хүрээнд ажиллах ёстой бөгөөд гэрээг зөрчих үед компаниудтай асуудлыг дахин хэлэлцэж болно.

Сэтгэгдэл: Н.Энхбаярын гэх тодотголтой эдийн засгийн асуудлууд нь 2008 оны эхээр үүсэн бий болсон бөгөөд түүний хатуу байр суурийг бэхжүүлэх үндэслэл болдог. Үнэндээ 2008 оны Н.Энхбаярын байр суурийн өөрчлөлтийг илүү дэлгэрэнгүй тайлбарлавал Парламент дахь тогтвортой эвсэл бүхий улс төрийн шинэ бодит байдал бөгөөд МАХН-ын дарга С.Баяр Ерөнхийлөгчийн дотоодын улс төрийн эрх мэдлийг багасгахын тулд парламент болон Ерөнхий сайдын уламжлалт эрх мэдлүүдийг авсан.

13. Энэхүү эвслийн бүтэц нь   С.Баярт 2009 оны зөвшилцлийн гэрээг дүгнэх боломж олгосон. Эхлээд Парламент дахь уг эвсэл нь ОюуТолгой төслийг хөгжүүлэхийг хичээж буй хувийн компаниудтай гэрээ хэлэлцээр байгуулан Монгол Улсын Засгийн газарт чиглүүлэх, зөвлөх ажлын хэсэг байгуулахыг зөвшөөрсөн. Уг ажлын хэсгийг Парламентын баталсан Монгол Улсын Засгийн газрын удирдамжид тодорхой зааж өгсөн байна. Засгийн газар нь тодорхой хугацаанд өмч хөрөнгийн 50 хувийг олж авах ёстой бөгөөд өмч хөрөнгөд цэвэр орлогын урсгал, хүрээлэн буй орчин, эрүүл мэнд, ажлын байр болон аюулгүй байдлын хамгаалалт, нэмүү өртөгтэй бүтээгдэхүүн орж болно. 2009 оны хоёрдугаар сарын 1-нд хэлэлцэж баталсан гэрээг Засгийн газар болон Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл хянан шалгаж, дараа нь хоёрдугаар сарыг дуусахаас өмнө УИХ-д хүргүүлнэ. Огноо нь хэтэрсэн бол УИХ уг асуудлыг авч хэлэлцэхгүй, УИХ тогтоолоор батлахаас татгалзаж болно.

14. Парламент хэлэлцээр хийх удирдамжид гарын үсэг зурсны дараа С.Баяр ОюуТолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээг хэлэлцэхийн тулд Засгийн газарт тодорхой үйл ажиллагааг танилцуулдаг. С.Баяр болон Ашигт малтмал, эрчим хүчний сайд Д.Зоригт нарын ахалсан ажлын хэсэг хувийн компаниудтай өдөр тутмын хэлэлцээр хийхэд Сангийн болон Байгаль орчны яамтай өөрийн яамыг нэгтгэн хослуулсан. Тухайн ажлын хэсэг нь УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайд болон Ерөнхийлөгчид ажлын явцаа тайлагнах болно. Үүний зэрэгцээ уг ажлын хэсэг нь гэрээ хэлэлцээрийг хэрхэн зохицуулах талаар УИХ-аас саналыг сонсч болно. Энэ нь УИХ-д өдөр тутмын үүргээ гүйцэтгэх боломжийг бүрдүүлдэг. УИХ-ын 26 гишүүд бичгээр ирүүлсэн саналыг илгээсэн бөгөөд үүнээс 17 нь зөвшөөрсөн, эцсийн гэрээний хэсэг болохыг мэдэгджээ.

15. Сайд Д.Зоригтын хувийн зөвлөх С.Отгонбат болон ОюуТолгойн  хэлэлцээрийн багийн ахлагч Р.Бат-Эрдэнэ нар Засгийн газар нь Парламент болон Ерөнхийлөгчийн Тамгын газартай өмнө нь байгаагүйгээр зөвлөлдсөн талаар мэдээлсэн байна. Хэлэлцээр хийх явцад юу ч болоогүй ба нэг ч зүйл заалтыг оруулаагүй, Ерөнхий сайд болон Ерөнхийлөгч Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн бүх гишүүд зөвшилцлийг мэдээгүй байсан. Үүний зэрэгцээ, Д.Зоригт асуудлуудыг сонсож, асуултад хариулахдаа олон тооны УИХ-ын гишүүдтэй хэлэлцээрийн талаар хэлэлцэж, Парламентад ажилласан. Р.Бат-Эрдэнэ “Засгийн газрын энэхүү нээлттэй лобби нь маш онцгой, шинэ арга заль бөгөөд С.Баяр хөрөнгө оруулалтын гэрээг Парламентад албан ёсоор танилцуулахын өмнө Засгийн газарт мэдэгдсэн” гэж тайлбарлав. Тэрбээр уг арга нь эвслийн гишүүдийн зөвшөөрөлтөйгөөр гэрээнд тусгасан үндсэн үзэл баримтлалуудыг олж мэдэж болохыг тодорхойлсон.

16. Хэлэлцээрт гарын үсэг зурсны дараа Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлд танилцуулахаас өмнө Засгийн газрын бүх гишүүдэд уншиж танилцуулдаг ба бүх гишүүдэд баталсан гэрээний нөхцлийг мэдэгддэг. Хэлэлцээр хийх явцад заалтууд дээр гарын үсэг зурсан зөвлөлд хэлэлцээрийг танилцуулах нь энгийн асуудал юм. Хоёрдугаар сарын 15-ны өдөр гэхэд хэлэлцээр нь төсөвлөн батлуулахаар тооцогдож Зөвлөлд хүрсэн. Гэвч Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл уг хэлэлцээрийг хийгээгүй бөгөөд гурван гишүүний нэр дээр гэрээнд өөрчлөлт оруулах найман шаардлага бүхий захидал илгээсэн. Хэлэлцээрийн нөхцөлд оруулж, төслийн 51 хувийг шаардсан байна. Уул уурхайн баялагаас Монгол Улсад 34 хувийг төлөх гэрээ хэлэлцээр болон Парламентын зөвшилцлийн нэг жилийн хугацаатай нэмэлт өөрчлөлт нь 16 хувийг худалдан авахыг зөвшөөрсөн. Бүх ажиглагчид Ерөнхийлөгч Н.Энхбаярын сэтгэл санааны өөрчлөлтөд төвлөрсөн бөгөөд тэрбээр бүгдийг нь гайхшруулж өөрийн хатуу байр сууринаас ухрах шийдвэр гаргасан. Түүний гэнэтийн эргэлттэй холбоотой асуудал нь Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл тухайн нөхцөл байдлыг мэдэж байсан бөгөөд гэрээ хэлэлцээрээр аль хэдийн тохирсон явдал юм. Цаашлаад Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл иймэрхүү  өөрчлөлтийг хянан шалгасан бол Н.Энхбаяр эсэргүүцэж төслийг зогсооход хүргэж болзошгүй байв.

17. “Айвенхоу Майнз” болон Засгийн газрын хэлэлцээрт оролцогчдын дундах бидний эх сурвалжууд “Монгол Улс эдийн засгийн уналтад орохгүйн тулд энэхүү хэлэлцээрийг хийх шаардлагатай” гэж мэдээлсэн ОюуТолгойн амжилт нь бусад салбарт хөрөнгө оруулалт татах болсон. Харин Ерөнхий сайд С.Баяр “Н.Энхбаярын сонгуулийн жилд гадаад болон дотоод компаниудыг татан буулгах нь эрсдэл дагуулна” гэж үзсэн. Р.Бат-эрдэнэ Үндэсний аюулгүй байдлын хуралд танилцуулахдаа мэдэгдэж, богино хугацааны улс төрийн ашгийн төлөө Монгол Улсын сайн сайханд эрсдэл учруулж буй Ерөнхийлөгч, УИХ-н гишүүдийг дурьдсан.

18. Гуравдугаар сарын 2-нд Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн хурлын төгсгөлд уг асуудлыг хэлэлцсэн. Уг уулзалт нь бүгдэд хаалттай болсон боловч Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн нарийн бичгийн дарга, дээр дурьдсан гурван санал болгосон гишүүд болон УИХ-ын Гадаад хэргийн байнгын хорооны дарга, Ардчилсан намын гишүүн З.Энхболд нар оролцсон. УИХ-ын дарга болон Ерөнхий сайд нар Монгол Улсад ашигтай гэрээ хэлэлцээр хийхийн тулд Н.Энхбаярыг өөрийн байр сууриа өөрчлөхийг шаардсан. Эдгээр маргаанууд нь уур хилэн, аюул заналхийлэлтэй өрнөсөн боловч Н.Энхбаяр Ерөнхийлөгч байр сууринаасаа татгалзахгүй илэрхийлсээр байв. Гэхдээ тэрбээр Ерөнхийлөгчийн сонгуульд ялагдал хүлээжээ.

19. Энэхүү үр дүн нь сүүлийн хэдэн жилийн улс төрийн шинэчлэлээс үүдэлтэй, эрх мэдлийг социалист баронууд болон гүйцэтгэх дээд удирдлагуудаас Засгийн газар, шүүх болон хууль тогтоох байгууллага руу шилжүүлсэн. Эдгээр шинэчлэлүүд нь Ерөнхийлөгчийг өөрийн намуудын дунд тэтгэлэг олгох, хууль тогтоох байгууллага эсвэл Парламентад бодлого хэрэгжүүлэх, хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг хянах, засаглалыг эргүүлэх зэрэг өөрийн чадваруудаа алдахад хүргэсэн. Н.Энхбаяр болон ирээдүйн Ерөнхийлөгчид Монгол Улсын Засгийн газар, МАХН, УИХ-д институцийн хөшүүрэг дутагдаж байгааг онцолсон.

20. Тайлбар: Өнгөрсөн хугацаанд намын төлөөлөгчид гэрээ хэлэлцээр, хууль тогтоомжийн талаар Парламенттэй зөвлөлдөөгүй. Тэд хууль тогтоох байгууллагын төслүүд болон төсвийг дампууруулсан. эрх мэдэл бүхий Парламент муу эмчилгээ хийж, шийдвэр гаргах, санаачлах эрхийн хүрээнд Засгийн газар болон бусад хүмүүст түлхэц өгсөн.

21. С.Баяр энэхүү өөрчлөлтийг мэдэж байсан бөгөөд намууд ч мөн адил уг өөрчлөлтийг хүлээн зөвшөөрсөн. Өсөн томорч буй МАХН болон АН-ын удирдагчид Бат-Эрдэнэ, Сайд Д.Зоригт болон зөвлөх Отгонбат нар Парламентад энэхүү хэлэлцээрийг өргөн барьсан. Ерөнхий сайд ил тод зөвлөлдсөн загвар нь энэхүү амжилтыг бий болгосон бөгөөд үүнийг гэрээний нэг хэсэг болгоход туслахаа илэрхийлсэн. Уул уурхайн гол бодлого болон Монгол Улсын ардчилсан тогтолцоо нь Монгол Улсын улс төрийн байр суурийг эерэгээр өөрчилж байгаа нь тодорхой байна.

Б.Дэлгэрцэцэг

ЭХ СУРВАЛЖ: https://wikileaks.org/plusd/cables/09ULAANBAATAR87_a.html