Дэлхийн улс орнуудад ажил хийхийг хүссэн хэн ч гэсэн хөдөлмөр эрхлэх боломжоор хангагдсан байдаг. Харин тухайн хүн ажлаа хийж чаддаг байх гэсэн нэг л шаардлага тавьдаг. Нэгэнт цалинтай, ажилтай болсон бол тухайн хүний амьдрал ямар нэг хэмжээгээр баталгаатай болдог.
Харин манайд өндөр нам, хөгшин залуу, царай зүс, бие галбир, нас шүд заасан шаардлага тавьж, заримдаа ямар ч үндэслэлгүй ажилд орох боломжгүй гэсэн хэдхэн үгээр хүний эрхийг хааж боогдуулдаг. Тухайн хүн уг ажлыг хийх чадвартай, мэргэжлийн сургуулийг төгссөн байсан ч хамаагүй ажил олгогчийн тавьсан шаардлагад нийцэхээргүй бол хаалттай хаалганы гадна үлддэг. Тэр ч бүү хэл танил талгүй бол гайгүйхэн ажилд орно гэж санахын ч хэрэггүй гэдгийг мэдэхгүй хүн үгүй биз.
Тэгвэл ажил хөдөлмөр эрхлэхийг хүссэн хэн бүхнийг чөдөрлөж байсан бас нэг асуудал нь олон жилийн туршид мөрдөгдөж ирсэн Цагдаагийн тодорхойлолт хэмээх бичиг. Жирийн иргэдийн хувьд энэ нь асуудал биш байж болох ч хэрэг түвэгт орооцолдсон, ял эдэлж байсан иргэдэд энэ бичиг бүх хүсэл мөрөөдлийг хааж боож ирсэн гэвэл хилсдэхгүй. Цагдаагийн тодорхойлолт дээр түүнийг хууль хяналтын байгууллагын хяналтад байсан, одоо ч байгаа гэдгийг нь баталгаажуулснаар ажил хөдөлмөр эрхлэх боломжгүй болгож олон муу үр дагаварт хүрдэг гэдэг.
Харин энэхүү асуудлыг цэгцлэхээр Хууль зүйн сайд Х.Тэмүүжин тушаал гаргаж цагдаагийн байгууллагаас авдаг лавлагааг хэрэгсэхгүй болгох шийдвэр гаргажээ. Ер нь ажилд орох, виз мэдүүлэх, банк санхүүгийн болон зээлд хамрагдах бүрт л цагдаагийн тодорхойлолт шаарддаг. Энэ нь хүний эрхийг ноцтойгоор зөрчсөн явдал гэж Х.Тэмүүжин сайд үзэж ийнхүү тушаал гаргажээ. Ялангуяа, хийсэн хэргийнхээ хариуцлагыг хүлээгээд зохих шийтгэлээ эдлээд гарсан хүнийг давхар яллаж, нийгэмд гадуурхагдах асуудлыг үгүй болгохоор Цагдаагийн байгууллагаас шаарддаг тэрхүү лавлагааг хүчингүй болголоо. Цагдаагийн байгууллагын судалгаагаар өдөрт дунджаар 800 орчим иргэнд өмнө нь ямар нэгэн ял шийтгэл эдэлж байсан эсэхийг тодорхойлсон лавлагаа өгдөг аж. Эдгээрээс 70 гаруй хувь нь ажил хөдөлмөр эрхлэх, 25 орчим хувь нь гадаадад явахаар виз хүсэх материал бүрдүүлэх, үлдсэн хувь нь бусад зорилгоор авдаг аж. Тиймээс иргэдийнхээ ажил хөдөлмөр эрхлэх хүсэл сонирхолыг хүндэтгэж, ял эдэлж шийтгүүлж явсан ч жирийн хүн шиг ажиллаж амьдрах боломжийг бүрдүүлсэн шийдвэр гаргасан байна. Харин тухайн ажил олгогч байгууллага нь шаардлагатай гэж үзээд шинээр ажилд орох иргэний талаар лавлагаа авах бол албан бичиг явуулсны дагуу хариултаа авч болох аж.
Цагдаагийн тодорхойлолт дээр “бүдэрсэн” иргэд ажилд орох боломжгүй байсан асуудлыг Хууль зүйн сайд шийдвэрлэж чадлаа. Харин одоо иргэдийн нас хүйс, өндөр нам, царай зүс, бие галбир, танил талыг харж ажил олгодог эрхмүүд л “ааш” зангаа засчихвал хүн бүр ажил хөдөлмөр эрхлэх эрхээ эдлэх цаг айсуй бололтой.
П.Наран