Сүүлийн 20 жилийн хугацаанд Монголын санхүүгийн салбарт үйл ажиллагаа явуулдаг байсан цөөнгүй банк “алга болов”. Төв Ази, ХОТШ, Сэргээн босголт, Ард, Хадгаламж, Монгол бизнес, Монгол хоршоо, Монгол шуудан, Зоос, Анод зэрэг банк түүх болон үлдэв. Тэд дампуурсан, өөр хооронд нь нэгтгэсэн гэх шалтгаанаар банкны салбараас арчигдсан. Тэдний араас УИХ-ын гишүүн Б.Ундармаагийн Капитал банк оров.

Монголбанкнаас “хадгаламж эзэмшигч, харилцагч болон мөнгөн төлбөрийн шаардах эрх бүхий этгээдийн мөнгөн хөрөнгийг тэдний анхны шаардлагаар гарган өгч чадахгүй, банк хоорондын төлбөр тооцооны гүйлгээг саатуулж, банкны заавал байлгах нөөц, төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадвар, банкны зохистой харьцааны шалгуур үзүүлэлтүүдийг хангаж чадахгүйд хүрч, тус банк цаашид хэвийн үйл ажиллагаа эрхлэх чадваргүй болсон” хэмээн мэдэгдэв. Өчигдрөөс эхлэн тус банкийг ажиллах  боломжгүй, дампуурсан гэж төв банк зарласнаар хадгаламж эзэмшигч иргэд сандарч эхэллээ.

Банкин дахь мөнгөн хадгаламжийн даатгалын тухай хуулинд зааснаар 20 сая хүртэл төгрөгтэй тэнцэх хэмжээний харилцах данс болон хадгаламж даатгагдсан байдаг. Ингэснээр энэ банкинд 20 хүртэлх сая төгрөгийн хадгаламжтай иргэд Хаан банкаар дамжуулан мөнгөө авах боломжтой. Энэ нь Капитал банкны харилцах, хадгаламж эзэмшигчдийн 99.5 хувь гэдгийг төв банкны мэдэгдэлд дурджээ.

Хөрөнгийн зах зээлийн шинжээч Д.Ангар “Капитал банк дампуурчээ. Хадгаламж эзэмшигч нар 20 сая хүртэлх төгрөгөө Хадгаламжийн даатгалын корпорациас нөхөн авна. Жишээ нь 100 сая төгрөгийн хадгаламжтай хүн дээрх банк дампуурсантай холбоотойгоор 20 сая төгрөгийг л авна гэсэн үг. 80 сая төгрөг нь bye bye. Бүх банкны хувьд дээрх зохицуулалт адил хэрэгжинэ. Хуулийн зохицуулалтыг нь тайлбарлав. Элдэв байр суурь илэрхийлээгүй болно” хэмээн цахим хуудсанаа бичжээ. Тэгэхээр Капитал банкинд итгэж хөрөнгөө байршуулсан иргэдийн тодорхой хувь нь хохирч болзошгүй нь.

Харин хадгаламжийн даатгалд хамрагдахгүй тохиолдлыг Банкин дахь мөнгөн хадгаламжийн даатгалын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлд зааснаар зохицуулна.

7 дугаар зүйл.Даатгалд үл хамаарах нөхцөл

 

7.1.Дараах хадгаламж хадгаламжийн даатгалд хамаарахгүй:

7.1.1.Мөнгө угаах болон терроризмыг санхүүжүүлэхтэй тэмцэх тухай хуулийн 4.1-д заасан этгээдийн нэргүй, дугаарласан, эсхүл хуурамч нэрээр нээсэн данс;

7.1.2.нэргүй хадгаламжийн сертификат болон бусад төрлийн нэргүй санхүүгийн хэрэгсэл; 

7.1.3.нэрлэсэн үнээр эргэж төлөгдөхгүй хадгаламж.

7.2.Дараах этгээдийн хадгаламж хадгаламжийн даатгалд хамаарахгүй:

7.2.1.банк;

7.2.2.төрийн байгууллага, нутгийн өөрөө удирдах болон нутгийн захиргааны байгууллага;

7.2.3.эрүүл мэндийн, тэтгэврийн болон нийгмийн албан журмын даатгалын сан;

7.2.4.Банкны тухай хуулийн 3.1.2-т заасан банкны холбогдох этгээд;

7.2.5.даатгалын тохиолдол бий болохоос өмнөх гурван жилийн хугацаанд банкны санхүүгийн тайланд аудит хийсэн аудитор болон аудитын байгууллага;

7.2.6.Монголбанкны хяналт шалгалтын тайлангаар банкны санхүүгийн байдал муудахад нөлөөлсөн, банкны үйлчилгээ авахдаа санхүүгийн давуу эрх эдэлсэн нь тогтоогдсон дор дурдсан хадгаламж эзэмшигч:

7.2.6.а.гүйлгээний төрөл, эрсдэлийн түвшин, зээлдэгчийн төлбөрийн чадвар болон барьцааны төрөл зэргийг харгалзан үзэхэд бусад хадгаламж эзэмшигчээс онцгой нөхцөлтэй зээл авсан;

7.2.6.б.банкны бусад хадгаламж эзэмшигчээс илт бага хүүтэй зээл авсан;

7.2.6.в.даатгалын тохиолдол бий болох үед Монголбанкны статистик мэдээллээр хадгаламж эзэмшигчдийн авч байгаа хадгаламжийн дундаж хүүгээс 50 хувиас илүү хүү авсан.

 

Энэ банкны дампуурал иргэдийг төртэй нь хохироож байна. УИХ-ын Эдийн засгийн байнгын хорооны дарга Д.Дамба-Очирын хэлснээр төр 400 тэрбум төгрөгөө Капитал банкны дампууралтай хамт алджээ. Эрүүл мэнд, нийгмийн даатгалын сангийн хөрөнгө, Хөгжлийн банкны зээлийн төлөлт, Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангийн хөрөнгө тус банкинд байршиж байсан. Зөвхөн Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангийн долоон тэрбум төгрөг тус банкинд түгжигдэж, хохирол боллоо.

Тус банкны хадгаламжийн даатгалын сангийн үлдэгдэл 421 орчим тэрбум төгрөг байгаа. Энэ мөнгөөр харилцах, хадгаламж эзэмшигчдийн 99.5 хувийн мөнгийг буцаан өгч, хохиролгүй болгож чадах уу. Даатгалгүй үлдсэн хувийн хөрөнгийг хаанаас хэрхэн гаргах вэ. Төрийн 400 тэрбум төгрөгийн хөрөнгийг хэн төлөх вэ гэхчлэнгээр Капитал банкны дампуурлын тойрсон олон асуулт бий. Цаашлаад банкны үйл ажиллагааг тогтвортой явуулаагүй удирдлагууд хуулийн ямар хариуцлага үүрэх вэ.

Банкны дампуурлын цаана хэн хожиж, хэн хохирч үлддэг вэ?!

М.Болд