“...Монгол орон их таалагдлаа. Тэр дундаа хөдөө их гоё юм. Нийслэлээсээ хэдхэн километр яваад л уул, хад өргөн ногоон тал байх нь өвөрмөц санагдсан шүү. Бас тэмээ унах сүрдэм сайхан байлаа” хэмээн америк хүү ярив. Гэхдээ түүний хөрслөг бор царай, оч гялалзсан харц нь ч монгол...
Монгол Улс хүүхэд хамгаалах болон улс хооронд үрчлэх асуудлаар хамтран ажиллах тухай Гаагийн конвенцид 1999 онд нэгдэн орсон. Үүнээс хойш өнгөрсөн 20 жилийн хугацаанд АНУ, ХБНГУ, БНСУ, Нидерланд, Канад, Итали, Австрали, Англи, Бельги, Япон, Дани, Испани, Финлянд, Швед, ОХУ, Шинэ Зеланд, Итали зэрэг 17 оронд 269 хүүхэд үрчлүүлжээ.
АНУ-д 156 монгол хүүхэд үрчлэгдэн амьдарч байна. Гэхдээ тэд одоо Монгол Улсын харьяат иргэд биш. Америк аав, ээжтэй, ухаан орохоосоо л АНУ-д өсч, торнисон Америкчууд болсон.
Гаагийн конвенци болон “Хүүхдийн эрхийн тухай” НҮБ-ын конвенцид итгэмжлэгдсэн олон улсын зуучлагч байгууллагууд хүүхэд үрчлэлийн ажлыг зохион байгуулдаг. Эдгээр байгууллагын нэг АНУ-д төвтэй “Холт интернэйшнл” хүүхдийн төлөө олон улс хооронд хүүхэд үрчлэх асуудал эрхэлсэн зуучлагч байгууллагаар дамжуулан Монгол улсаас 71 хүүхэд гадаад гэр бүлд үрчлэгдсэн байна.
Уг байгууллагаас Гадаадын иргэн, харьяатын газартай хамтран үрчлэгдсэн хүүхдүүдийг төрөлх эх оронтой нь танилцуулах аяллыг 2017 оноос хойш зохион байгуулжээ. Энэ удаад 2005-2012 онд тус байгууллагаар зуучлуулан үрчлэгдсэн хоёр гэр бүлийн таван хүүхэд гэр бүлийн хамтаар Монголд зочилж өв соёл, ахуй амьдралтай танилцахаар ирээд байхтай нь таарлаа. Тэдгээр таван хүүхэд 10 гаруй жилийн дараа анх удаа Монголд ирж буй нь энэ.
“Бага хүүгээ үрчлэх зөвшөөрөл төрсөн өдрийн хамгийн том бэлэг байлаа”
Миллер, Антонукийн гэр бүлийнхэн Монгол гэрийн хоёр талаар эгнэн суужээ. Тэд бүгд монгол цамц өмссөн нь хүндлэл мэдрүүлнэ. Хүүхдүүд нь монгол гэрийн ур хийцийг сонирхож, модон авдар, авдар дээрх хээ угалзыг сониучирхан нухацтай ажиглана. Харин ээж, аавууд нь нуруу ч бөгтийлөлгүй цомцойн сууж, үргэлж инээмсэглэл тодруулна. Ингээд Миллерийн гэр бүлийнхэнтэй цөөн хором ярилцлаа.
-Яагаад Монгол орныг сонгож хүүхэд үрчлэхээр шийдсэн бэ?
-Хүүхэд үрчилж авах гээд маш олон газрыг судласан. Улс хооронд хүүхэд үрчлүүлэх эрхтэй байгууллагууд маш олон орныг бидэнд танилцуулснаас Монгол орны мэдээлэл маш их таалагдаж, сэтгэл татагдсан учраас сонгосон. Монгол Улсад 2005 онд анх хүрэлцэн ирж анхны хүү Төгсбаярыгаа үрчилж авч байлаа. Хүүхдийн төв сувилалын ажилчид хүн хүч бага байсан ч маш их хайр халамж үзүүлж, хүүхдүүдээ асарч халамжилж байсныг тод санаж байна. Хүү маань дөнгөж төрөөд эцэг эхийнхээ хайр энэрэлийг мэдэрч чадаагүй ч асрагч, халамжлагч нарынхаа хайр ивээлд өлгийдүүлсэн бяцхан амьтан байсан. Үүнээс хойш бид дараа дараагийнхаа хүүхдийг Монголоос л үрчилж авахаар сэтгэл шулуудсан даа.
-Охин Сарнай, бага хүү Тамирааг хэдэн онд үрчилж авч байв?
-Элизабет буюу Сарнай охиноо 2009 онд үрчилсэн. Харин бага хүү Элбин буюу Тамираагаа 2012 онд үрчилж авсан. Тамир хүү маань аавынхаа төрсөн өдрийн бэлэг болон ирсэн юм. Үрчлэх зөвшөөрөл гараад Монголд ирэхэд аавынх нь төрсөн өдөр таарсан. Тиймээс “Би амьдралаас хамгийн том бэлэгээ авлаа” гээд Монгол Улсад төрсөн өдрөө тэмдэглэж байсан. Эргэн санахад сайхан байна.
-Монгол хүүхдийг өсгөж, хүмүүжүүлэхэд онцлог юу байсан бол?
-Том хүүг маань Төгсбаяр гэдэг. Энэ нэрийг асрамжийн газраас нь өгсөн байсан. Энэ нэр нь хүүд маань маш тохирсон, яг л хүүг маань илэрхийлсэн нэр. Хүү минь үнэхээр л бидний төгс баяр, баясгалан. Тэр маш мэдрэмжтэй. Маш зөөлөн сэтгэлтэй, хайр татсан хүү. Спортын хувьд маш эрэмгий, хүчтэй. Америкийн хөлбөмбөгийн багт тоглодог, бага байхдаа барилддаг байсан.
Манай охиныг Сарнай гэдэг. Миний охин үзэсгэлэнтэй. Гэхдээ бас хатуу, чанга сэтгэлийн хүчтэй охин. Охин маань сургуульдаа маш алдартай. Танихгүй хүн сургуульд нь ховор. Түрүү жилийг хүртэл маш чадварлаг уран гимнастикч байсан. Харамсалтай нь маш ойрхон давтамжтай хоёр удаа гараа гэмтээгээд уран гимнастикаа орхиж байгаа. Охин минь сэргэлэн, маш дайчин. Байлдан дагуулна уу гэхээс ард хоцроод уйлаад суудаг “зөөлөн” охин биш.
Харин бага хүү Тамир маань маш тууштай. Спортлог. Аль ч спортоор өндөр амжилт үзүүлдэг. Хөлбөмбөг тоглодог. Сүүлийн үед нум сум харвалтаар хичээллэж байгаа. Өчигдөр бид хөдөө яваад нум сум харвахад бид бүгдэд хэрхэн харвах талаар “хичээл” заасан шүү.
-Америк орон, аж амьдралын талаар яриа дэлгэхгүй юу?
-Би бүтэн цагийн ээж. Миний гол үүрэг бол үр хүүхдүүдээ сайн, сайхан хүн болгож өсгөн хүмүүжүүлэх. Харин аав нь АНУ-ын газрын тосны үйлдвэрт менежер хийдэг.
Төгсбаяр, Сарнай, Тамир...Бүгд л хайр дүүрэн гэр бүлд сэтгэл тэнүүн өсч, хүмүүжсэн нь харцнаас нь илт. Өөрийгөө танилцуулж буй нь, Монгол оронд ирсэн анхны сэтгэгдлээ хуваалцахдаа, хүсэл мөрөөдлийнхөө талаар ярихдаа ч итгэл дүүрэн хариулна.
Миллер Август Төгсбаяр хүү өдгөө 14 настай. Тэрбээр ирээдүйд бизнес, маркетинг чиглэлээр ажиллана гэнэ. Харин энэ айлын ганц “нар” Миллер Элизабет Сарнай охин гурван настайгаасаа хойш гэмтлийн эмч болохыг мөрөөдөж иржээ. Ирээдүйд ч энэ мөрөөдлөөрөө ажиллах гэнэ. Бага хүү Миллер Элбин Тамир "Би том болоод алх цохидог, шүүгч, хуульч хүн болно” гэж итгэл төгс хариулсан юм.
“Хоёр хүү минь бидний амьдралд баяр баясгалан мэдрүүлж ирсэн”
Харин Антонукийн гэр бүл хоёр хүүтэй. Хоёуланг нь Монголоос үрчилж авсан. Анхны хүү Антонук Жэк Даваабаярыг 2006 онд үрчилж авсан бол удаах хүү Антонук Чарли Баярыг 2010 онд үрчилжээ. Том хүү 14 настай, бага хүү 10 настай.
Ээж нь хоёр хүүгийнхээ толгойг үргэлж илж, бага хүү нь ээжийнхээ гарнаас тавилгүй атгаад эрхлэнгүй ширтэнэ. Ээж нь “Хоёр хүүхэд маань Баяр, Даваабаяр гэдэг нэртэй байсанд маш их олзуурхсан. Үнэхээр л бидний амьдралд баяр баясгалан мэдрүүлж ирсэн аз жаргалууд минь. Аав ээжийгээ болоод бидний эргэн тойрны ах дүүг минь баяр баяслаар бахдуулж байдаг үрс минь” хэмээсэн.
Том хүү Антонук Жэк Даваабаяр “Би хуульч болно. Гэхдээ би яг одоо усанд сэлэлтийн чадварлаг тамирчин. Тиймээс усанд сэлэлтээр тууштай хичээллэж олимпийн аварга болох мөрөөдөл ч бий” хэмээхэд аав нь хажуугаас нь “Манай хүү маргаанд үргэлж ялдаг” хэмээн хүүгээ магтсан юм. Харин бага хүү Антонук Чарли Баяр “Би далай, тэнгис судалдаг хүн болно. Би тэнд амьдардаг амьтдад хайртай. Тэднийг судална” гэсэн.
Эдний гэр бүлийн ганц эмэгтэй хүн буюу ээж нь мөн л адил үр хүүхдийнхээ хүмүүжил, хичээл сурлагад анхаардаг “бүтэн цагийн ээж”-ийн ажилтай нэгэн гэнэ. Харин аав нь АНУ-ын барилгын компанийн телевиз, интернетийн кабель хариуцсан менежер аж. Тэрбээр “Монголчууд манай компанийг хэзээ нэгэн цагт сонгох болов уу гэж найдаж байна” хэмээх билэгтэй үг хэлсэн.
Энэ гэр бүлийнхэн “Дараагийн удаа Монголд хэзээ ирэх вэ” гэсэн асуултад “Ойрхон амьдардаг бол жил болгон ирмээр байна. Том хүү маань дөрвөн жилийн дараа, бага хүү найман жилийн дараа коллежид орно. Тэр үед ирнэ” хэмээн дахин уулзахын ерөөл дэвшүүллээ.
Үрчлэгдээд гадаад орныг зорьсон хүүхдүүдэд хэн, хэрхэн анхаарал, хяналт тавьдаг вэ гэдгийг олон хүн сонирхдог. Тэгвэл энэ талаар Гадаадын иргэн харъяатын газрын Виз, зөвшөөрөл харъяатын газрын мэргэжилтн Ц.Номин “Үрчлэлийн дараах хяналт бол хамгийн чухал зүйл. Хүүхэд үрчлэгдээд явлаа, та нар эргээд хяналт хэрхэн тавьдаг вэ гэх асуултыг олон хүн тавьдаг. Үрчлэл хийгдэж дууссаны дараа үрчлэгч эцэг, эх манай байгууллага болон зуучлагч байгууллагатай хамтран гурван талт гэрээ байгуулдаг. Энэхүү гэрээнд 0-3 настай хүүхдэд хагас жил тутамд нэг удаа, 4-8 настай хүүхдэд жил тутамд нэг удаа, 6-16 настай хүүхдэд хоёр жил тутамд нэг удаа үрчлэлийн дараах тайланг манай байгууллагад ирүүлдэг. Энэ тайланг эцэг, эх өөрөө үйлдэхгүй тухайн улсын нийгмийн ажилтан, хүүхдийн төлөөх байгууллага үйлдэж манай байгууллагад ирүүлдэг. Шаардлагатай тохиолдолд манай байгууллагаас үрчлэгч эцэг эхийн зардлаар тухайн улсад очиж, үрчлэгдсэн хүүхдийн амьдралын нөхцөл байдалтай биечлэн очиж танилцана" гэлээ.
Монгол Улсаас хамгийн сүүлд 2018 онд гурван хүүхэд гадаад гэр бүлд үрчлэгджээ. Тэд бүгд төв сувилалд асрагдаж байсан эцэг, эхгүй хүүхдүүд. Манай улсаас “эцэг эхгүй” гээд хэнд ч хамаагүй өгөөд явуулчихдаггүй. Үрчилж авах хүсэлт тавьсан гэр бүлийг удаан хугацаанд олон талаас нь судалж шаардлагад нийцсэн тохиолдолд жил гаруйн хугацааны дараа зөвшөөрлийг олгодог байна.
Хаягдсан ч хайрлагдсан...Тэд хүн бүрт тохиохгүй хувь тохиолын эзэд. Аав ээжийн “амь” болсон энэ үрсийн ирээдүй гэгээн байна.
Г.Тэгшсүрэн