УИХ Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах хуулийн төслийн гуравдугаар хэлэлцүүлгийг завсарлага авалгүйгээр хэлэлцлээ. Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөөр 24 зүйлийг 52 заалтыг хөндөхөөр оруулж иржээ. Өнөөдрийн гуравдугаар хэлэлцүүлгээр Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны дэмжсэн 14 саналын томъёоллоор санал хураалт явуулснаас 13 нь дэмжигдсэн юм. Тодруулбал “"УИХ-ын сонгуулийг олонхийн болон хувь тэнцүүлэх зарчмаар явуулна. Сонгогч тойрогт нэр дэвшигч, болон намын жагсаалтад орсон нэр дэвшигчийн төлөө саналаа өгнө"  гэсэн  УИХ дахь АН-ын зөвлөлийн гаргасан санал гишүүдийн дэмжлэг авалгүй, уналаа. Үүнтэй холбогдуулан УИХ дахь  АН-ын зөвлөлийн дарга Д.Эрдэнэбат:

-Бидний зөвшилцлийн үр дүн гарсангүй. АН гурван санал тавьсанаас хоёр нь уналаа. АН өнөөдрийг хүртэл Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн төлөө бие биедээ итгэлцэж явсан. Үндсэн хууль доголон байж болохгүй. Үндсэн хуулийг бүтэн байлгахын төлөө АН байсан. Өнөөдрөөс эхлээд АН-аас Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлтийн хэлэлцүүлэгт оролцох боломжгүй боллоо” гээд хуралдааны танхимыг сөрөг хүчин орхин гарсан юм. 

УИХ дахь АН-ын зөвлөл “Ерөнхий сайд танхимаа өөрөө бүрдүүлэх, УИХ-ын сонгуулийг холимог тогтолцоогоор явуулах, Ерөнхийлөгчийг парламентаас сонгох” гэсэн гурван саналыг тавиад байсан. Үүнээс УИХ дахь МАН-ын бүлэг “Ерөнхий сайд танхимаа өөрөө бүрдүүлэх, УИХ-ын сонгуулийг холимог тогтолцоогоор явуулах” АН-ын саналыг дэмжихээ илэрхийлж байлаа. Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хуралдаан дээр дээрх хоёр санал дэмжлэг авсан ч чуулганы хуралдаанаар санал хураалт явуулахад эрх баригчид холимог тогтолцоог  дэмжсэнгүй.

Ийнхүү УИХ-ын чуулганаар Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулахаар дэмжсэн саналын томъёоллыг УИХ-ын дарга нэгтгэн танилцуулав. Монгол Улсын Үндсэн хуульд дараах өөрчлөлтийг нэмэв.

• Намыг Монгол Улсын сонгуулийн эрх бүхий иргэдийн 1 хувиас доошгүй иргэд эвлэлдэн нэгдэж байгуулна. Намын зохион байгуулалт, үйл ажиллагааны журам, төрөөс санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх эсэхийг хуулиар тогтооно.
• Ерөнхийлөгч Үндсэн хуулийн 39 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт заасны дагуу “Ерөнхий сайдыг томилох саналыг УИХ-д анх оруулснаас хойш 45 хоногийн дотор,  эсвэл 43.1-д “Ерөнхий сайдыг огцруулснаас” эсвэл Ерөнхий сайдыг огцорсонд тооцсноос хойш 30 хоногийн дотор Ерөнхий сайдыг томилоогүй бол УИХ-ыг тараах шийдвэр гаргана. Шийдвэр гаргаснаас хойш УИХ 10 хоногийн дотор шинэ сонгууль зарлана. Шинэ сонгууль явагдаж дуустал УИХ бүрэн эрхээ эдэлнэ.
• Шүүхийн сахилгын хороо ажиллана.
• Монгол Улс өөрийн тусгаар тогтнол, нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдлыг үгүйсгэх аливаа оролдлогыг үл зөвшөөрөх бөгөөд мөнхүү зорилгоор ард нийтийн санал асуулга явуулахыг хориглоно.
• УИХ-ын гишүүн Үндсэн хууль зөрчсөн бол УИХ-ын гишүүнээс эгүүлэн татна.
• Монгол Улсын иргэдэд өмчлүүлснөөс бусад газар, түүнчлэн газрын хэвлий, баялаг ой, усны нөөц, ан амьтан төрийн, нийтийн өмч мөн. Газрын хэвлийн баялгийн үр өгөөжийг Үндэсний баялгийн санд төвлөрүүлж шударга хүртээхэд чиглэнэ.
• УИХ-ын сонгуулийн журмыг хуулиар тогтооно. УИХ-ын ээлжит сонгуулийн явуулахын өмнө хуульд өөрчлөлт оруулж, батлах, өөрчлөлт оруулахыг хориглоно.
• УИХ бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэх боломжгүй гэж нийт гишүүний 3/2 үзэж, эсвэл Ерөнхийлөгч УИХ-ын даргатай зөвшилцөж санал гаргасан бол УИХ-ын гишүүний 3/2-оор шийдвэрлэнэ.
• Улсын төсвийг батлахдаа Засгийн газрын өргөн мэдүүлснээс бусад зарлагыг нэмэгдүүлж үл болно.
• Ерөнхийлөгч, УИХ-ын гишүүн, Засгийн газар хууль санаачлах эрх эдлэх бөгөөд хүрээ хязгаарыг хуулиар тогтооно.
• Ерөнхийлөгчөөр 50 нас хүрсэн, сүүлийн 5-аас доошгүй жил эх орондоо байнга оршин суусан Монгол Улсын уугуул иргэнийг зөвхөн нэг удаа сонгоно.
• Засгийн газар Ерөнхий сайд, гишүүдээс бүрдэнэ. Ерөнхий сайд болон Засгийн газрын 4-өөс илүүгүй гишүүн УИХ-ын гишүүн байж болно.
• Монгол Улсын Ерөнхий сайд Засгийн газрын бүтэц бүрэлдэхүүн, түүнд өөрчлөлт оруулах төслийг Ерөнхийлөгчтэй зөвшилцөн УИХ-д өргөн мэдүүлнэ.
• Засгийн газрын гишүүнийг УИХ Ерөнхийлөгчид танилцуулснаар Ерөнхий сайд томилж, чөлөөлж, огцруулна. Засгийн газрын гишүүн УИХ-д тангараг өргөнө.
• УИХ-ын гишүүдийн 4/1-ээс доошгүй нь Ерөнхий сайдыг огцруулах саналыг тавьсан бол УИХ 3 дараа хэлэлцэж, 10 хоногийн дотор шийдвэрлэнэ. УИХ-ын нийт гишүүд хэлэлцэн дэмжвэл тогтоолыг баталж, Ерөнхий сайдыг огцорсонд тооцно. Ерөнхий сайд огцорвол Засгийн газар огцорсонд тооцно. Шинэ Ерөнхий сайдыг 10 хоногийн дотор томилно гэсэн заалтыг тус тус уншиж танилцуулав.

Ийнхүү Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах саналыг гишүүд илээр гар өргөн баталлаа. УИХ-ын чуулганы хуралдаанд 63 гишүүн оролцож, Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт өөрчлөлтийг 100 хувийн саналаар баталлаа.  

ШУУД: УИХ-ын сонгуулийг холимог тогтолцоогоор явуулах саналыг дэмжсэнгүй

Н.Энхбат