Ардчилсан намын ҮБХ-ны гишүүн М.Чимэддоржтой ярилцлаа.
-Ерөнхийлөгч төсвийг тодотгох, сонгуулийг хойшлуулах зайлшгүй шаардлага байгаа талаар ойрмогхон хоёр ч удаа уриаллаа. Ардчилсан нам энэ талаар тодорхой байр суурь илэрхийлсэнгүй. Сонгууль хойшлуулахаас татгалзах юм шиг ойлгогдсон. Энэ талаар Таны бодлыг сонирхож байна?
-Сонгууль хойшлох эсэх тухай яриа титэмт вирусийн тархалтын нөхцөл байдлаас шууд хамаарна. Дэлхий дахинд бол дайны байдал үүслээ гэж үзээд урт хугацааны тулаанд бэлтгэж байна шүү дээ. Гэтэл Ардчилсан нам, Ардын нам аль аль нь маш мэдрэмжгүй хандлага гаргаж байгаа. Ерөнхийлөгчийн хэлсэн үгэнд хоёр санаа анхаарал татаж байна. Нэгдүгээрт, ардчилсан сонгууль хамгийн түрүүнд олон улсын ажиглалт дор явагдах ёстой. Гэтэл хөл хорио тогтоочихсон үед олон улсын ажиглагчид, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд ирж сонгууль ажиглах бололцоо байхгүй гэсэн болгоомжлол. Хил хаачихсан, нээгээд оруулдаг юм гэхэд энд 21 хоног хөл хорионд суугаад дараа нь манай сонгуулийг ажиглах тийм олон улсын байгууллага, хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, ажиглагч олдох уу, үгүй юу.
Нөгөө нэг асуудал нь, халдваргүй, эрсдэлгүйгээр сонгуулийг, сурталчилгааг зохион байгуулахтай холбоотой маш том хүндрэл бий болно. УОК сонгогчидтой уулзалт хийх журам боловсруулж байгаа юм гэнэ билээ. ДЭМБ-ын зөвлөмжийн дагуу хүмүүс хоорондоо 2 метрийн зайтай сууж, нэр дэвшигчтэй уулзах болж байна. Сумын сургуулийн зааланд 2 метрийн зайтай сонгогчдыг суулгахад ихдээ 80 хүн багтна. Дээрээс нь олон хүн цуглах газрыг урьдчилж ариутгал хийх, сонгогчдыг хувийн хамгаалалт, гарын ариутгал хийж байж оруулах гээд маш их зардалтай, цаг үрсэн ажил болно. Ийм маягаар бол ихэнх сонгогч залхаад уулзалтад оролцохгүй, эрсдлээс зайлсхийх сонирхол нь давамгай байх нь тодорхой. Ер нь бол уулзалт зохион байгуулах нь нилээн төвөгтэй болохоор үндсэндээ мэдээлэл байхгүй сонгууль болно. Ялангуяа хөдөөд. Сумын төв болон хөдөө амьдарч буй хүмүүсийн ердөө 15 орчим хувь нь л интернет орж, сошиал орчноос мэдээлэл авч байна. Бусадтай нь нэр дэвшигчид уулзаж, мөрийн хөтөлбөрөө танилцуулах бололцоотой байх ёстой. Тэгэхээр ийм бололцоо хаагдах нь.
-Та сонгууль хойшилсон нь Ардчилсан намд ашигтай гэж хэлэх гээд байна уу?
- Би Ардчилсан намын гишүүн, Ардчилсан намын ҮБХ-ны гишүүний хувьд манай нам сонгуульд ялаасай л гэж хүснэ. Гэтэл одоогийн байдлаар явбал 6 дугаар сарын 24-ний өдөр санал хураахад Ардчилсан нам арчуулахаар байна. Үнэнийг хэлэхэд манай нам ихдээ л 15 суудал авахаар төлөв харагдаж байна. Үүнд шууд хэлэхэд манай намын даргын нэр хүнд хэтэрхий доогуур байгаа нь нөлөөлнө л дөө. С.Эрдэнэ хамгийн муу улс төрчдийн жагсаалтыг байнга тэргүүлдэг. Ядаж байхад дуугарах бүрдээ буруудаж байна. М.Тулгат гээд манай намын ҮБХ-ын гишүүн энэ талаар их тодорхой пост бичсэн байна лээ.
Ардчилсан тогтолцооны хамгийн том дайсан бол авлига. Энэ тал дээр нам харгалзахгүй бүгд нэг ойлголттой байх ёстой. Ардчилсан нам нэр дэвшүүлэхдээ юуны өмнө авлигад нэр холбогдсон хүмүүсийг, мөн одоо сонгуульд зарцуулах мөнгөний эх үүсвэр нь авлигын мөнгөнөөс санхүүжигдэж байгаа тийм хүмүүсийг дэвшүүлж болохгүй шүү дээ. Тэгэх юм бол юун ардчилсан тогтолцоо, авлигачид бүгдийг идээд уугаад, нураагаад дуусгана. Гэтэл өмнөх жилүүдэд төрийн өндөр албан тушаалд ажиллаж байсан, одоо авлига албан тушаалын хэрэгт шалгагдаж, идсэн уусан асуудалд нэр холбогдон яригддаг хүмүүс нэр дэвших залуучуудын мөнгийг төлдөг жишиг тогтож байна. Би нэр бүхий 5 залуугийн сонгуулийн дэнчин 100 сая төгрөгийг хэн хэн гаргаж байгааг баримтаар мэдэж байгаа. Шаардлага гарвал олон нийтэд ил болгоно. Тэгэхээр нэр дэвшигчдийн сонгуулийн санхүүжилт цэвэр эх үүсвэрээс байна уу, үгүй юу гэдгийг шалгах зүй ёсны шаардлага үүсэж байгаа. СЕХ хуулинд заасан хандивын хэмжээ, санхүүжилтийн хэмжээ зэргээс гадна эх үүсвэрийн цэвэр байдлыг харах ёстой.
-С.Эрдэнэ даргын нэр хүнд сонгогчдын дунд тааруу байна гэж үзэж байна уу?
-Тааруу биш ээ маш муу байгаа. Хоёр намын систем, парламентийн засаглалтай улсад намын даргын нэр хүнд чинь ерөөсөө намын нэр хүндийн 50 хувь байхгүй юу. Тэр хүн чинь дараагийн Ерөнхий сайд шүү дээ. Тэр хүний гаргаж байгаа үйлдэл, хэлж буй үг, шийдэл, бодлого нь дараагийн Засгийн газрын бодлого болох тул сонгогчид намын даргыг харж л намыг үнэлнэ шүү дээ. Гэтэл С.Эрдэнэ байнга муу зүйлд холбогддог, буруу ярьдаг, эвгүй араншингаа нийтэд байнга харуулдаг зэргээс болоод нэр хүнд, дэмжлэг маш муутай. Ийм байдлаар сонгуульд ороход Ардчилсан намын хувьд маш хүнд байх болно. Ядаж байхад С.Эрдэнэ нэр дэвшигчиддээ бодлогын өрсөлдөөн, ур чадвар, мэдлэг боловсролын шалгуур бус мөнгөний шалгуурыг голчилж тавиад тэргүүлэх хэсгийг нь шууд өрсөлдөөнөөс хасчихаж байгаа юм. Нэр дэвшигч шалгаруулах үйл явц нь хаалттай, битүү байдлаар өрнөж байгаа нь нийт гишүүдэд итгэл үнэмшил төрүүлэхээргүй болж байна. Гишүүд нэр дэвшигчдээ итгэхгүй байхад сонгогчид итгэх үү?
Сонгуулийн хуулиас шалтгаалаад нэг намын нэр дэвшигчид хоорондоо өрсөлдөх тийм сонгууль болчих гээд байхад нэр дэвшилт шударга, ил тод биш, шалгуур нь мөнгө байхад улам л нэрмээс болох байх даа. Яг үнэндээ Ардчилсан намын нэр хүнд, намын даргын нэр хүндийг харьцуулбал намын даргын нэр хүнд намынхаа нэр хүндийг доош татаад, хасах руу оруулчихаад байгаа байхгүй юу. С.Эрдэнэ даргаас өөр хүн намын дарга байсан бол намын нэр хүнд дээр нэмэх оноо авчирч байх байсан. Айхтар нэр хүндтэй биш гэхэд нейтрал хүн дарга байхад л манай намын рейтинг дор хаяж 15 хувиар өсчих бололцоотой. Энийг би хэлж байгаа юм биш. Сүүлийн үед хийгдсэн бүр судалгаа, жишээ нь МЭК агентлагийн Улс төрийн барометр судалгааны дүнг хараарай.
-З.Энхболд гэж хүн Ардчилсан намын даргын зөвлөх болсноор ямар нэг нөлөөлөл үзүүлж байна уу? Тэр хүн бараг танай дарга шиг байдаг биш юм уу.
-Ардчилсан намын удирдлага гэдэг нь намын дарга, ЕНБ дарга, Нийслэлийн намын хорооны дарга гурав гээд дүрмэндээ заачихсан. Намын даргын зөвлөх бол удирдлагын албан тушаал биш, шийдвэр гаргагч биш. Гэтэл С.Эрдэнэ унхиагүй, мэдлэггүй, харилцааны чадвар байхгүйгээс З.Энхболд гэдэг хүний нөлөөлөлд орж, цаадах нь бүрэн эрхтэйгээр намыг төлөөлж яриад байх юм. Төлөөлөөд байхаар олигтой ч ёс зүйтэй хүн биш. З.Энхболд гэдэг хүнийг саяхан "Страто" гэх компани, Хүннү хороолол, дээрээс нь Малчин ч бил үү нэг телевизтэй холбоотойгоор албан тушаалаа ашигласан, хууль зөрчсөн гэх асуудлуудыг Л.Наранбаатар, Б.Галаарид нарын хүмүүс янз бүрийн баримт дэлгээд, илчлээд яваа.
З.Энхболд өөртэй нь холбоотой аливаа асуудалд маш хурдан хариу өгдөг, няцаадгаараа алдартай. Гэтэл Хүннү хорооллоос асар их хэмжээний талбай авсан, хүний ТВ дээрэмдсэн гэх хоёр асуудал дээр дуугүй суугаад баайна. Хүннү хороолол гэхэд шууд улсын төсөвт ч юм уу хохирол учруулчихсан биш гэж бодож магад. Үгүй юм аа. Оршин суугчдын төлбөрт, худалдаж авсан талбайн хөлсөнд З.Энхболдын дүүд өгсөн талбайн үнийг шингээчихэж байгаа. Нөгөө талаар тийм хэмжээний орлогын албан татварыг төсөвт тушаагаагүй өнгөрсөн байгаа. Дээр нь японы хөрөнгө оруулагчийг сүрдүүлж байгаад газрыг булааж авсан гэдгээрээ Японоос орж ирэх хөрөнгө оруулалт бол эрс саарсан. Ер нь Монгол Улсын хөрөнгө оруулалт, бизнесийн орчны талаарх Япон дахь нэр хүнд их буурсан л даа. Тэгэхээр улс хохирсон болж таараад байгаа юм. Үүнийг шалгах хэрэгтэй. Уг нь З.Энхболд өөрөө шалгуулчих ёстой юм. З.Энхболд юм л бол бусдыг шүүхэд өгдөг. Энэ удаад бол эсрэгээрээ өөрийгөө шүүхэд өгчих хэрэгтэй. ТВ-ээр үзүүлээд байгаа дүр шигээ тийм л шудрага хүн мөн бол шалгуулаад нэрээ цэвэрлэчих. Дүүгийнхээ тэр их том талбай худалдаж авсан орлогын эх үүсвэрийг нотолчих. Ингээд л болоо. Үгүй бол Ардчилсан намд ахиад л гай болох гээд байна.
Улс төрийн амьдрал чинь хүмүүсийн нэр хүнд, итгэл үнэмшил дээр л тогтож байгаа тийм үү? Сонгогч гэдэг чинь бидний төлөөлөөд зөв шийдвэр гаргах хүнийг л сонгох гэж байгаа шүү дээ.
З.Энхболд бол сонгогчдоор, гишүүдээр ажлынхаа дүнг тавиулаад аль хэдийнээ удирдлагаас зайлчихсан хүн. Одоо ингээд С.Эрдэнэ даргын зөвлөх нэрээр намыг төлөөлөх, удирдахыг санаархаж байгаа бол буруу. Ардчилсан намын гишүүд зүгээр хараад суугаад байх юм. Хөөгөөд, шаардаад зайлуулах хэрэгтэй. Энэ хүн гай болжу байснаас гавъяа байгуулсан түүх байхгүй. Тавантолгойг та бидэнд биш, өөрийнхөө угаах үйлдвэрт үлдээсэн нь тодорхой боллоо шүү дээ.
- Ардчилсан намд тэгээд ямар нэг гарц байна уу?
-Байгаа. С.Эрдэнэ даргад зөвлөхөд намаа боддог бол зүгээр л намын даргынхаа ажлыг өгчих. Намын дарга алдаа гаргавал хариуцлага тооцох боломж намд нь байх ёстой. Гэтэл С.Эрдэнэ дүрмээс намын даргад хариуцлага тооцох заалтуудыг алга болгочихсон. Ардчилсан нам сонгуульд ялъя гэж бодож байвал хамгийн түрүүнд С.Эрдэнийг өөрчилчих хэрэгтэй. Яахав намын дэд дарга болог, нэр дэвшиг л дээ. С.Эрдэнэ хуучин үлэг гүрвэлүүд болох улигт Ц.Элбэгдорж, Да.Ганболд, Баабар, Р.Амаржаргал, Б.Дэлгэрмаа, Д.Баттулга нэр барьцаалагдсан, тэднээр хүрээлүүлсэн нь илэрхий болсон. Одоо С.Эрдэнийг тойрч байгаа хүмүүсийг л хар. Дан Ц.Элбэгдоржийн гэгдэх л хүмүүс! Эд нар шинэ зүйл хийхгүй ээ. Ийм улиг болсон улс төрчдийг сонгогчид хүлээж авахгүй. Ардчилсан нам яаралтай үлэг гүрвэлийн үеэсээ салах хэрэгтэй. Жинхэнээрээ шинэчлэгдэх ёстой. Үгүй гэвэл сонгуулийн дараах С.Эрдэнэгүй Ардчилсан намыг хэрхэн эмхлэх, шинэчлэн зохион байгуулах талаар одооноос төлөвлөх, бэлтгэх хэрэгтэй л болно доо.