Монгол Улс ардчилсан шинэ Үндсэн хуультайг монгол хүн бүр мэддэг. Гэхдээ тэнд юуг, яаж заасныг мэддэггүй. Улстөрчид л Үндсэн хуулиас иш татдагаас жирийн иргэд бол энэ хуулийн тухай ойлголтгүй. Ямар ч байсан хүн Үндсэн хуулиар эрх эдлэх ёстой. Гэхдээ яг ямар эрхийг яаж эдлэхийгээ тэр бүр мэддэггүй.

Хамгийн сүүлийн хоёр жишээ Үндсэн хуулийг газарт буулгалаа. Цаасан дээр тунхаг төдий байсан Үндсэн хууль хэрэгждэг гэдгийг ард түмэн харж авлаа.

 

Монгол-Оросын хамтарсан гуравдугаар сургуулийн захирал Ж.Соронзонг Үндсэн хууль зөрчсөн хэмээн үүрэгт ажлаас нь чөлөөлөв. Дараа нь Хөдөлмөр нийгмийн хамгааллын сайд Д.Сарангэрэлийг мөн л Үндсэн хууль зөрчсөн хэмээн огцрууллаа. Тэд эцэг хуулинд тунхагласан хүний эрхийг бүдүүлгээр зөрчиж, сэтгүүлчийг, иргэдийг ялгаварлан гадуурхсан учраас удирдах албан тушаалтны суудлаасаа буулаа.

Монгол Улсын Үндсэн хууль: 14.2: Хүнийг үндэс, угсаа, хэл, арьсны өнгө, нас, хүйс, нийгмийн гарал, байдал, хөрөнгө чинээ, эрхэлсэн ажил, албан тушаал, шашин шүтлэг, үзэл бодол, боловсролоор нь ялгаварлан гадуурхаж үл болно” хэмээн заасан байдаг.

Энэ бол Үндсэн хуулийн хүний эрхийн заалт хэрэгжсэн сонгодог жишээ. Төрийн өндөр албан тушаалтан, дарга, захирлуудад амнаас гаргах авиа бүртээ анхаарах хандуулах ёстойг мэдрүүлсэн сургамж болсон нь мэдээж. Албан тушаал, эрх мэдэлдээ дулдуйдан ард түмнийг, иргэнийг доромжилж, басамжилж болохгүйг харууллаа.

Нөгөө талаар иргэдэд ч сануулга болсон биз. Олон нийтийн сүлжээний зах замбараагүй хэрэглээ, гудамжинд гаргадаг уур бухимдал, хүнийг хэл амаар доромжилдог эх захгүй хараалын үгс ч Үндсэн хуулийн зөрчил рүү аваачиж магадгүй. Зөвхөн төрийн өндөр албан тушаалтны амнаас гарсан үг доромжлол, хуулийн зөрчил болдоггүй. Хууль хүн бүрт  эрх тэгш үйлчилдгийг санахад илүүдэхгүй.

Саяхан даа, Үндсэн хууль байдаг л хууль, хүний эрх гэх ойлголт энгийн л нэг тунхаг байлаа. Бидэнд энэ хуулийг яаж хэрэгжүүлдэг, яавал зөрчдөг, хүн эрхээ яаж хамгаалдаг тухай ойлголт байхгүйтэй ялгаагүй байв.

 

Энэ хууль Үндсэн хуулийн цэц бас улстөрчдөд л хамаатай мэтээр ойлгодог байж.

 Харин Ж.Соронзон, Д.Сарангэрэл нарын жишээнээс Үндсэн хууль хэрэгждэг юм байна, бас энэ хууль энгийн иргэдийг ч хамгаалдаг гэдгийг ард түмэн мэдэж авлаа. Товчхондоо Үндсэн хууль хөрсөнд буув.

Цаашид иргэд ч Үндсэн хуулиа ярьж, энэ хуулиар эрхээ хамгаалж, үүргээ хэрэгжүүлэх биз. Ардчилсан, хүмүүнлэг, иргэний нийгмийн гол хүч нь Үндсэн хуулинд бий. Энэ хууль энгийн иргэнээс эхлээд төрийн тэргүүн хүртлээ эрх тэгш үйлчилж байж бидний хүсдэг сайн, сайхан нийгэм бүрэлдэн тогтох юм.

Б.Хэрлэн