Сүүлийн үед эх орон, газар нутаг, ард түмнийхээ өмнөөс дуугарч байгаа иргэний хөдөлгөөнийхний тэмцэл олон нийтийн дэмжлэг авахаас илүүтэй дургүйцлыг төрүүлэх, бүр заримынх нь үг үйлдэл иргэдийг айлган цочроох боллоо. Тиймээс ч үр хүүхдээ гадуур явахдаа олон нийт бөөгнөрсөн, тэмцэл, жагсаалаас холуур явахыг эцэг эхчүүд захих болж. Юмыг яаж мэдэх вэ, “долдугаар сарын нэгэн” давтагдахыг үгүйсгэхгүй гэж сэрэмжилцгээж байна. Уг нь ч иргэний хөдөлгөөнийхөн олны дэмжлэг, талархал хүлээж байсан цаг саяхан л даа.  Иргэний нийгмийн хөдөлгөөн, Ахмадын чөлөөт холбооныхон цалин, тэтгэвэр нэмэгдүүл, хүүхдийн мөнгийг олго гээд л Төрийн ордон тойрон гороолж, Чингисийн талбайд тайван жагсаал хийн, Төрийн ордон руу өндөг, улаан лооль шидсэн шигээ өндөрлөж, үүнийг  иргэд ч дэмждэг байлаа. Гэвч өнөөдөр тэр үеийн тэмцэгчид УИХ-ын гишүүн, зөвлөх, дарга болж, албан тушаалд дэвшин нам жимхэн амьдрах болж. Хааяхан эрх ашиг нь зөрчигдвөл суудлаасаа чангахан дуугарахад л боллоо. Харин иргэний хөдөлгөөнийхний үргэлжлэл хэвээр. Тэр үеийн дарагдаагүй өндөг хатуужаад чулуужсан бололтой. Төрийн ордны цонх хагалж чадаагүй бяцарч байсан өндөг өдгөө юунд ч хагарахгүй, няцрахгүй, цуурахааргүй хатуурч, цонх байтугайг цөм цохиж мэдэх.

Ноён уулаа аврахаар суулт өлсгөлөн зарласан тэмцэгчид эдүгээ Төрийн тэргүүнийг огцруулахыг шаардлаа. “Босоо хөх Монгол” хөдөлгөөнийхөн өвөг дээдсийн хэрэгсүүр булш, бунхан оршсон Ноён уулаа эдийн засгийн эргэлтэд оруулахгүй хэмээн УИХ-аас  батлах Ашигт малтмалын тухай хуульд хориг тавихыг шаардан суулт зарласан. УИХ-аас Ашигт малтмалын тухай хуульд өөрчлөлт оруулан батлахдаа Гацууртын ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах шийдвэр гаргасан боловч үүнд Ноён уулыг хамруулаагүй. Тиймээс Ерөнхийлөгч ч хуулинд хориг тавих шаардлагагүй болсон билээ. Харин суулт өлсгөлөн зарласан тэмцэгчдийг оролцуулан Ерөнхийлөгчийн Тамгын газар, УИХ, Засгийн газар, олон нийтийн төлөөлөлтэйгээр Ноён уулын эргэн тойронд нээлттэй хэлэлцүүлэг зохион байгуулсан.

Эдүгээ “Босоо хөх Монгол”-чуудын тэмцэл Төрийн тэргүүнийг огцруулахаар гарын үсэг цуглуулан суулт зарлалаа. Тэд өвөг дээдсийнхээ нутгийг хөндүүлэхгүй, Ерөнхийлөгч олон жил хошгирлоо, гадаадын иргэнд уучлал үзүүлсэн мөртлөө монголчуудаа өршөөхгүй байна гэх зэрэг хэд хэдэн үндэслэл дурдсан байна. УИХ-ын нэр бүхий гишүүд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийг Капла нарын гадаадын иргэнд уучлал үзүүлж, хууль зөрчсөн хэмээн огцруулах УИХ-ын тогтоолын төсөл боловсруулж өргөн барихаа  мэдэгдсэн.

Бүх ард түмнээс сонгогдог ганц хүн бол Монгол Улсын Ерөнхийлөгч. Ерөнхийлөгчийг огцруулах эрх нь парламентад байдаг. Ингэхдээ Үндсэн хуулийн цэцийн дүгнэлтийг үндэслэнэ. Өөрөөр хэлбэл, Үндсэн хуулийн 35.2-т “Ерөнхийлөгч тангаргаасаа няцаж Үндсэн хууль, Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхийг зөрчвөл Үндсэн хуулийн цэцийн дүгнэлтийг үндэслэн Улсын Их хурлаар хэлэлцэж чуулганд оролцсон нийт гишүүний дийлэнх олонхийн саналаар огцруулна” гэж заасан. Тиймээс олон нийтийн гарын үсэг цуглуулах нь Г.Уянга нарын гишүүдийн бэлтгэж байгаа Ерөнхийлөгчийг огцруулах тогтоолын төслийн үндэслэлд л нэмэр болохоос бусдаар хууль үйлчлэхгүй юм. Суулт хийгчдийн энэ удаагийн тэмцэл ч иргэдэд бус хэн нэг эрх мэдэлтэнд үйлчилсэн үйлдэл гэж олон нийт үзэж байна.

Харин нөгөө талд МУГЖ С.Жавхлан тэргүүтэй хүмүүс МҮОНТ-ээр Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайд болон УИХ-ын 76 гишүүнийг халз мэтгэлцээнд дуудлаа. Тэдний дуудсан халз мэтгэлцээнд ирсэнгүй, цаашлаад МҮОНТ-ийн удирдлагууд ирсэн хүмүүсийг нь шууд нэвтрүүлэгтээ оролцуулсангүй, эфирээ хаалаа хэмээн олон нийтийн сүлжээгээр турхилалт, гүтгэлэг, доромжлолын үгтэй мессэж хайр найргүй цацах болж. С.Жавхлангийн санаачилсан “Төр буруутай юу, түмэн буруутай юу” шууд нэвтрүүлэгт оролцуулахаар дурдсан хүмүүс нь ирээгүй тохиолдолд нэг талыг баримталсан мэдээлэл цацахгүй гэдгээ МҮОНРТ-ийн дарга Ц.Оюундарь ч албан бичгээр хариу мэдэгдсэн байж. Манай улс парламентат засаглалтай. Тиймээс бид хаана ч хууль дүрмээ баримтална. Үүнтэй л адил МҮОНРТ-ийн удирдлагууд ч дурдсан хугацаанд оролцох хүмүүс ирээгүй учир байгууллагын хууль дүрмийнхээ дагуу шууд нэвтрүүлгийг цуцалсан байна. Харин С.Жавхлан нар шууд нэвтрүүлгийг цуцаллаа хэмээн олон нийтийн сүлжээгээр МҮОНРТ-ийн удирдлагуудыг буруутган, гар утасны дугаарыг нийтэд ил зарлан, дарамтлан, хууль зөрчсөн үйлдэл гаргажээ. Ардчилсан нийгэмд хүн үгээ хэлэх, үйлдэл ч гаргах эрх чөлөөгөөр хангаж өгдөг. Харин “миний эрх хүний эрхээр хязгаарлагддаг”-ийг бид 25 жилийн хугацаанд хамгийн сайн мэдэрсэн. Тиймээс ч нийтийн дууны ханхүү С.Жавхланг нийгмийг турхиран хууль зөрчиж байгаад иргэд эмзэглэж, шүүмжилж байна лээ. Яагаад гэвэл түүний дуулсан дуунд уярдаг болохоор. С.Жавхланг тоглолтоо хийнэ гэхэд найман настай балчраас 80 настай хөгшид хүртэл үзэхийг тэмүүлэн шуурцгаадаг. Түүний дуулсан дуу бүр нь уярмаар, хайлмаар. Харин түмний дуугаараа бус турхиралтад иргэд өдөөгдөхгүй, дургүйцэх нь илэрхий. Энэ л зөв зүйлд нь дэмжиж, бурууг нь шүүмжлэх түмний хүндлэл.

Олон нийтэд хандсан, уриалсан хэсэг бүлэг хүний турхиралт нийгмийн сэтгэлзүйд хэрхэн нөлөөлдгийг “долдугаар сарын нэгэн” бидэнд сургамжилсан. Тэр дундаа телевиз үзэн амарч суусан хүн, гэрээсээ тавхан буудлын цаана өрнөж байгаа зүйлийг үзэх гэж сонирхож очоод шидсэн чулуунд өртөхөөс эхлээд амь насаараа хохирсон гашуун сургамж бий. 

“Гарьд магнай” кинонд “Ноёны бөхийг давдаг хэн бэ, чи” хэмээн Далайцэрэнг гудамжинд алхаж явахад нь хэсэг лам чулуугаар шидэж байгаад морьтой хүмүүс ирж явахыг харан зугатдаг. Морьтой хүмүүс “Ноёны бөхийг давсан аварга, яагаад жаахан банди нарын шидсэн чулуунд оногддог билээ. Энэ ч дэргэдээс бус дээрээс шидсэн чулуу байх аа” хэмээн ярьцгаадаг. Өнөөдөр гудамжны улс төр нийгэм, цаг үе нь л өөр болохоос агуулга нь  адил, агаар нэгэн өрнөж байна.

Н.Энх