Энэ удаагийн УИХ-ын  сонгууль нэр дэвшигчдэд ихээхэн халгаатай байна.  Нэрээ дэвшүүлэхээс эртнээс горилж, намдаа хандив, дэм үзүүлж ирсэн, тойрогтоо  бүтээж  байгуулалт өрнүүлж сонгогчдын итгэлийг татаж байсан горилогчдын зүтгэл, урмыг хуулийн өөрчлөлтөөр  няцаав.

ҮХЦ-ийн шийдвэрийг хүлээн авч, намын жагсаалтаар эрэмбэлэн парламентад  сонгодгийг халсан нь жагсаалтад санаархаж байсан эрхмүүдийг хүслийг хяссан бол сонгуулийн тойргийн мандат хуваарилалт  өмнөх сонгуулийн жилүүдийнхээс  тэс  өөр зураглагдлаа. Энэ нь тухайн тойргийн сонгогчдын талаарх тандалт, нутаг дэвсгэрийн байрлалын хувьд ч урьдчилан тооцоолж байснаас хазайж  шинэ тойрог болон өөрчлөгдөж буй юм.

Нам, эвслүүдээс  УИХ-ын сонгуульд нэр дэвшигчид ерөнхийдөө тодроод байгаа.   Эрх баригч намын дарга З.Энхболд Өвөрхангайд, МАН-ын дарга М.Энхболд Төв аймагт, УИХ дахь АН-ын бүлгийн дарга Б.Гарамгайбаатар Хэнтий аймаг, УИХ дахь МАН-ын бүлгийн дарга С.Бямбацогт Ховд аймагт,  экс Ерөнхий сайд Сү.Батболд нийслэлийн Сүхбаатар дүүрэгт бол экс Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг Увсад гэх мэтээр  улс төрийн хүчнүүдээс хэн хаана нэр дэвшихээр талаар жагсаалт хэвлэлээр мэдээлэгдээд эхэлсэн.  Эдгээр эрхмүүд сонгосон тойрогтоо нэр дэвших нь тодорхой ч бусад горилогчдын тухайд эргэлзээтэй.

Нам дотроо нэр дэвшихээр яригдаад аман тохироо хийгээд байгаа эрхмүүдийн хувьд  асуудал шийдвэрлэгдсэн нэг найдахад эрт байгаа. Учир нь нэр дэвшигчийг тодруулах ажиллагаа нууц санал хураалтаар явагдана. Өөрөөр хэлбэл ордны хуйвалдаан намын дотор үргэлжилнэ.  УИХ-ын  тойргийн мандат хуваарилахаар намууд Төрийн ордонд өнгөрсөн 7 хоног цаас барин, тойрог зурж, УИХ-ын дарга, АН-ын даргын өрөөгөөр эргэлдэн хуйвалдсан бол одоо улс төрийн намуудад  дор бүрнээ нэр дэвшигчээ тодруулах сонгох ажиллагаа явагдана.

Нэр дэвшигчийг  тодруулах ажиллагаа намын даргын үүдээр эргэлдсэнээр шийдвэрлэгдэхгүй. Санал өгөх олонхи болох төлөөлөгчдийг хэр найрч, ирээдүйг нь амлаж чадсанаар итгэлийг нь хүлээх эсэх шийдэгдэнэ.    Тойрог тойрогт намын дээд байгууллагаас нэр дэвшүүлэх саналаас гадна заалнаас нэрээ дэвшүүлэх эрхэм ч гарч ирж мэдэх. Тухайн аймаг нэг тойргийн мандаттай  ч бай, 4-6  мандаттай байхаас эс хамаарч, нэр дэвших өрсөлдөөн ширүүхэн явагдах биз.

Тиймээс энэ удаад намын бага хурал, ҮЗХ-ны төлөөлөгчдийн санал  үнэд орох нөхцөл бүрдээд байгаа юм. Улс төрийн хүчин дэх хүний баг, фракц хор сайн найруулж чадна, тэдний хүмүүс нэр дэвших эрхээ авна гэсэн үг. Одоогийн МАХН-ын ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ж.Сүхбаатар МАН-ын генсек өрсөлдөх үедээ  яруу найрагч Ж.Мөнхбатад өвдөг шороодсон нь саяхан мэт. Намын даргын хүн гэж өөрийгөө хэт  үнэлж,  дээгүүр харж явсан түүний хувьд өрсөлдөгчөө басч болохгүй гэдгийг Ж.Мөнхбатад МАН-ын бага хурлын төлөөлөгчид илүү санал өгснөөр мэдрүүлсэн. Өнөөдөр нэр дэвшихээр намын даргаасаа үүрэг авсан эрхмүүд   хурлын төлөөлөгчдөө, хажуу дахь өрсөлдөгчөө басч болохгүй гэдгийг дээрх жишээ  харуулж буй.   Ердөө өчигдрийн жишээ дурдахад аймаг, нийслэлийн ИТХ-ын сонгуульд нэр дэвшүүлэх ажиллагаанаас харагдана. Нууц санал хураалтаар нэр дэвших эрхээ авч чадаагүй гэнэдэж, чээж хөндүүр шархтай яваа хичнээн эрхмүүд байгааг таашгүй. Ямар сайндаа л  нам дотроо нанчилдаж байх вэ.

Нэр дэвшигчдэд намын босго ч өндөрсөөд байгаа нь энэ. Хурлын төлөөлөгчид нам сэлгэн орж ирсэн,  өнгөрсөн хугацаанд намдаа бус бизнестээ анхаарч байсан,эсвээс эрдмийн мөр хөөж, харьд сурч сурч ирсэн эрхмүүдийг сонгуулиар ирээд нэр дэвшинэ гэхээр хүндэтгэлтэй хандах нь юу л бол. Өөр газруудад  шилэрч,сонгуулиар л   намайг бодоорой гээд намаа бараадсан олон нүүртэй Шадавт өгч байхаар  намынхаа төлөө олны өмнө нүүрээ улалзуулж, халуунд халж, хүйтэнд хөрч, сэтгэлээ хоёрдуулаагүй зүтгэсэн Готовыгоо дэмжинэ гэх намч сэтгэлтэй нэгэн ч хурлын төлөөлөгч дотор сууж л байгаа. Тиймээс өөр намын даргатай тохирсон гээд  цонхоор үсрээд нэр дэвшихээр ороод ирсэн эрхмүүд найдлага тээхэд бэрх.

Нэр дэвшүүлэх ажиллагаа намын бодлогоор явагдах ч төлөөлөгчдийн үзэмж, үнэлэмж  нөлөөлөх нь дамжиггүй. Тиймээс өнөөдрийн тухайд улс төрийн хүчнээс нэр дэвшихээр хэвлэлээр тодруулаад байгаа нэрсэд өөрчлөлт орох болов уу гэж ажиглагчид үзэж байна лээ. Цаашлаад  улс төрийн намуудаас нэр дэвшигчдийн өнгөнөөс хэний фракц хүчтэй, аль намын удирдлага сул байгааг ч мэдэж болох. Нөгөөтэйгүүртухайн фракц, бүлэглэлийнхэн УИХ-д сонгогдсон тохиолдолд нэр дэвшүүлэхээр саналаа өгсөн намын төлөөлөгчдөө ч албан тушаалын бялуу хүртээх үүрэгтэй. 

Ийнхүү энэ долоо хоногт ордны хуйвалдаан намын аппаратад үргэлжлэх учир баталгаагүй нэр дэвшигчид баярлахад эртдэнэ шүү.

Н.Энхлэн