Монгол Ардын Намын 300 шахам гишүүн намаасаа гарч МАХН-ын гишүүнчлэлтэй болох үйл ажиллагаа 12.00 цагт болно хэмээх зар өчигдөр өглөө интернэт сайтуудаар тархсан байлаа. Үйл явдалтай холбогдуулан Монгол Дээд Сургуулийн захирал, доктор, гавъяат эдийн засагч Н.Дашзэвэгтэй ярилцлаа. -Таны бодлоор Засгийн газрын “бялуу хуваалт” ямархуу болов? -МАХН-МҮАН-ын Шударга ёс эвсэл  бялуу хуваах асуудалдаа олон алдаа гаргасан. Нэгэнт аль ч нам олонхи болоогүй нөхцөлд тохиролцох л асуудал байсан. 75:25 гэсэн ямар ч хууль, дүрэм, журам байхгүй.  Хэлэлцээрт орсон хэдэн нөхөр өөрсдөдөө бялуу аваад л бусдыгаа бодсонгүй. Ардчилсан намын эмзэг газар уруу түнших байсан юм. Тухайлбал, саналын хуудсыг  зарим тойрог хэсэг дээр гараар дахиж тоолуулж, олон түмний эргэлзээг арилгасны дараа бялуугаа хуваая гээд гэдийгээд хэвтчих ёстой байсан юм.  Ажлын хэсгийн нөхдүүдэд МАН-тай бас давхар хэлэлцээрт ор гэж би хэлсэн. 60:40 үгүй гэвэл МАН-тай 50:50 гээд гэрээ байгуул л даа гэх байсан юм. Наймаа хийх чадвар манай талаас дутагдсан. Нийслэлийн бялуунаас авч чадсангүй. Монгол банкийг бялуунд оруулсангүй. МАХН-ын хувьд дэд сайд, төрийн нарийн бичгийн дарга нарын  хувьд МҮАН-тай анх тохирсон 70:30 гэсэн харьцааг барьсангүй. -Нээрээ саналын хуудас гараар дахиж тоолох асуудлыг МАХН-МҮАН анх тавьж байсан шүү дээ... Тэр асуудал мартагдтал л Ардчилсан нам “Шударга ёс” эвсэл хоёр бантан зуурах юм даа? -Сонгуулийн штаб удирдаж байсан М.Энхсайхан л “Санал дахин тоолуулбал манай санал хорогдож ч магадгүй. Хамтарсан Засгийн газар байгуулах асуудлыг тавих нь зөв...” гээд дарсан. Чухамдаа “Шударга ёс” эвслийг тэр шаардлагаа мартчих юм бол М.Энхсайханыг  Сангийн сайд болгоно гэж амласан шиг байгаа юм. М.Энхсайхан ч тэр амлалтад нь хөөрөөд тэрсэн хэрнээ яг чанар дээрээ юу ч үгүй үлдсэн л дээ. -Ер нь бол МАХН-ын дарга Н.Энхбаяр өөртөө үнэнч, хамтарч “саарал бизнес” хийж байсан хүмүүстээ бялууг хуваасан. Та мэтийн шударга, мөрөөрөө хүмүүсийг бялуу хүртэх хүмүүсийн тооноос хассан гэж гадуур яригдах юм. Та хүлээн зөвшөөрөх үү? -Одоохондоо миний хувьд бол тийм гэхэд ч хэцүү, үгүй гэхэд ч хэцүү байна. Сонгуульд авсан саналын тоог харгалзахгүй, дараагийн сонгуульд тойрогт өрсөлдөх хүнээ бодолцохгүй томилгоо хийж буйг би шүүмжлэж байгаа. -МҮАН-ын дарга М.Энхсайхан яагаад ямар ч суудалгүй үлдсэн юм бол оо? -МҮАН-д сайдын нэг суудал оногдохоор М.Сономпилдээ Эрчим хүчний яамыг авч өгөөдөөрөө өөр томилгоо хүлээж байгаа болов уу? -Дэд сайдуудын томилгоо нам хоорондынхоос гадна нам доторхи хагарлыг нэлээд тод харууллаа. “Шударга ёс” эвслийн доторхи асуудлыг хэлээд байна л даа. Зарим нэг хүний хэлснээр “Шударга ёс” эвсэл задрах гээд байх шиг. Та ямар бодолтой байна вэ? -Дэд сайдын орон тоонд өрсөлдөөд унасан хүмүүс бүгд гомдолтой байгаа. МАХН-д боловсон хүчний бодлого алга. МАХН хүний нөөцийн “Алтан сан” бүрдүүлнэ гэдэг нь худлаа юм байна гэсэн шүүмжлэл гарч байгаа. Монгол Ардын Намын Гүйцэтгэх товчоог цаанаас нь Н.Энхбаяр дарга утасдаад удирдаад байна гэсэн хардлага байгаа. Томилгоонууд дууссаны дараа МАХН дотор хуваагдал гарч, жигүүр байгуулагдах, намаас арай гайгүй хэдэн нөхөд  гарах  явдал гарч магадгүй  шинжтэй байгаа. -Тэгтэл “Монгол Ардын Намын 300 шахам гишүүн МАХН-д элсч байна” гэж л өнөөдөржингөө яригдаж, бичигдлээ шүү дээ? -Ер нь бол “Шударга ёс” эвсэлд дотоодын маш олон зөрчилтэй асуудал бий. Хэдийнэ үүсчихээд байна. Монгол Ардын Намын гишүүд ч гэж дээ, ер нь бол нам бус зүгээр л хороо хорины хэдэн хүн элсч байгаа нь үнэн байх. Гэхдээ би дээр хэллээ шүү дээ. МАХН-д байгаа залуус, сонгуульд хүч хөрөнгөө зарсан хүмүүс одоо горьдлогын мөр гээд томилгоо дуусахыг хүлээж байгаа. Хэрэв томилгоо шударга бус болвол Монгол Ардын Нам руугаа орох хүн олон байгаа. Үүнийг би Монгол Ардын Намаас МАХН руу орж байгаа ч юм уу, орох гээд ч байгаа юм уу бүү мэд тэр хүмүүст сануулга болгож хэлж байна. -Эдийн засгийн хөгжлийн дэд сайдын суудалд бол О.Чулуунбатаас илүү Таныг ононо гэх хүн цөөнгүй байна. Та хоёрын энэ байдлаас болоод “би, чи...”-дээ тулаад намаас гарах асуудал хөндөгдсөн гэсэн нь үнэн үү? -О.Чулуунбат бид хоёр Сангийн сайдад нэрээ дэвшүүлээд унаж байсан. Тэр үед би “Дампуурч буй Оросын банкинд чиний шилжүүлсэн 10 сая ам.доллар, 40 мянган орон сууц хөтөлбөрийн хүрээнд чиний нээсэн аккретивээр Жорж Чалмерсын авсан 20 сая ам.доллар эргэж ирээгүй байхад төр засагт чи ажиллах гээд хэрэггүй юм биш үү. Энэ талаар Монгол Ардын Намынхан шүүмжлээд салахгүй. МАХН-ын нэр хамтдаа унана” гэж би хэлж л байсан. Авилгачид, Хулгайчдын нам л гээд унавал хэцүү дээ. Би ч өөрөө намаасаа УИХ-д суугаа гишүүддээ “Сайдын суудал ч яамай. Эдийн засгийн хөгжлийн яамны дэд сайдыг намдаа аваад ирээрэй. Тэгээд намайг тавьчихаарай...” гэж хэлдэг л байсан. Л.Цог нар ч миний л адил хэлж намайг дэмждэг л байсан. “Энэ яамыг эдийн засгийн загвар тооцоогоор эрдмийн зэрэг хамгаалсан Н.Дашзэвэг мэтийн хүн л номоор нь удирдана. Өөр хүмүүст хэцүү шүү...” гэдэг байсан. Гэвч О.Чулуунбат “Би болно, АН-ынхантай, Ерөнхий сайдтай  ярьчихсан...” л гэсэн. Дэд сайдын асуудлыг шийдсэний дараа би намын дэд дарга, ерөнхий нарийн бичгийн  дарга нарт хэлсэн. Энэ сонгуульд миний зүтгэл, намдаа 7-8 хүний суудал авчирсан байдлыг үнэлж үзэхгүй юм бол сонгуулийн зардлаа авч намаас гаръя гэсэн. Дарга нар ч томилгоо дуусаагүй байна, хүлээж бай гэсэн. -Та МАХН-ын дарга нарыг бодвол нэр цэвэр, шоглож хэлбэл “аалзны торны  хүн” биш. Энэ утгаараа МАХН-аас гарахад аль ч нам таныг авах байлгүй дээ? -МАХН гишүүдээ сайд, дарга болох, болохгүйгээр нь урьдчилаад  хуваадаг юм байна гэсэн сэтгэгдэл надад төрвөл энэ намаас гарахаас өөр аргагүй. Бусдыгаа боддоггүй хүмүүсийг сайд дарга болгох гэж зүтгэх нь утгагүй хэрэг. Шударга бус байдалтай би эвлэрэхгүй. Сонгогчдын 10-20 хувь нь миний фен байдаг юм байна гэж би сонгуулиас өмнө хэлээд л байсан. Энэ хувийг сонирхсон намууд байгаа биз. Намайг хүн гэж үзэх ямар ч намд би орж болно. Одоогоор товлосон юм  алга. С.Дэмбэрэлтэй бага сургуулийн нэг анги учраас, МАХН намайг тоохгүй бол танайд очдог юм бил үү гэж твитерээр харьцаж, янзыг нь үзэж байсан маань олон нийтэд тарж шуугиан болсон л байсан /инээв/. -Уг нь баянголчууд таныг маш сайхан хүлээж авсан гэсэн гэх юм билээ? -2012 оны зургадугаар сарын 6-нд анхны уулзалт хийхэд л “Таныг манай байрныхан сонгочихсон...” гэж сонгогчид хүлээж авсан. Тэгэхэд би танилцуулгаа ч тарааж амжаагүй байхад шүү дээ. Уулзалтад хэд хэдэн удаа хоцроод очиход цугларсан олон түмэн алга ташин хүлээж авч байсан. МАН-ынхан ч тэр. АН-ынхан ч тэр. Гэвч сонгуулийн дүн гарахад би гуравдугаар байрт, 26.5 хувийн саналаар буюу 21225 санал авсан дүн гарсан. Сонгогчид манай штаб руу болон над руу утасдаж “Бидний өгсөн санал биш байна. Саналын хуудсыг дахиж тоолуул...” гэх шаардлага зөндөө тавьсан. Иймд сонгогчдын эргэлзээг тайлах үүднээс саналын хуудсыг Баянгол дүүрэгт дахиж гараар тоолох ёстой гэсэн байр суурьтай байгаа. -Та өөрийгөө өндөр санал авсан гэдэгтээ ямар нэгэн үндэслэл, нотолгоо бий юу? -Монгол Ардын Намын хоёр нэр дэвшигч, бид гурав 56 хэсэгт дээр, доороо орсон дүн гарсан. Гэхдээ би Ц.Мөнх-Оргилоос 800 гаад саналаар, Л.Амгалангаас 5700 саналаар илүү гарсан. Бид гурвын саналын харьцаа сонгуулийн үеийн бидний авч байсан мэдээлэлтэй бараг таарч байгаа юм. Гэтэл АН-ын С.Эрдэнэ, С.Одонтуяа нарын санал аль, аль нь минийхээс 10-11 мянган  саналаар тасарсан нь сонгуулийн үеийн мэдээллээс ноцтой зөрөөд байгаад л эргэлзээд байгаа юм. Хэсэг бүрт АН-ын хоёр хоорондоо их ойролцоо мөртлөө бид гурвын урд ороод байсан нь, заримдаа 300 орчим саналаар тасарч гараад байсан нь өөрөөр программчилсан байна гэсэн сэжиг төрүүлээд байгаа юм. Саналын хуудас тоолдог машины программыг зассан гэж л хардаад байгаа юм. Ард нь ойрхон явснаас нь олон санал, холхон явснаас нь цөөхөн санал шилжин үсэрч АН-ын хоёр уруу хуваагдаж оржээ гэсэн хардлага төрүүлээд байгаа юм. -АН санал тоолдог машиныг шалгаж болно л гээд байсан, бас? -Өдийд программыг нь буцаагаад засч, хэвийн болгосон гэж бид үзэж буй тул машиныг шалгах тухай асуудал байхгүй. Эсвэл машины программыг ингэж өөрчлөж болох нь уу гэсэн байдлаар шалгаж болох юм. Үүнийг дурын программ зохиогч хийнэ. Цагийн ч, ажлын ч гарз. Тоолбол, саналын  хуудсыг л дахиж тоолж бүгдийн эргэлзээг арилгах ёстой. Б.Эсэн