Монголын Дорнодын талд хонь хариулаад явж байгаа, хэн бүхний хийж чадах газар ухах, барилга байгууламжийн суурь энэ тэрхэн хийж байгаа, Оросын алс Дорнодыг бүхэлд нь шахуу эзэмшээд байгаа “шувуун өмдтөнгүүд”-ийн тухай нарийн ширийнийг өгүүлэх нь чамгүй учиг чагтагтай болов уу. Эхлээд Хятадын цагаачлалын бодлогын тухай далд хэрнээ ил бодлогын тухай ярих нь зүйтэй болов уу. Газар нутаг нь багадаад хүн амаа хаанаа шингээх вэ гэдэг нь үндэстний оршин тогтнох эсэх тухай асуудал. Нүүрэн дээрээ тэд хөгжлийн дээд өндөрлөгтөө хүрч байгаа ч гэсэн хуулиар хүлээн зөвшөөрөөгүй ч гэсэн Цагаачлалын асуудал дээр тун чиг зөөлөн хандахаас өөр аргагүй. Мао дээдсийн Дэн СяоПины эдлийн засгийн шинэчлэлийн бодлогод нэг цоорхой гарсан нь бүх дэлхийг Маогийн улаан далбаан дор нэгтгэх өнгөний хувирал байлаа. Тэр нь ганц баялаг болсон хүн амынхаа хэт өсөлтийг хэрхэн гадагшуулах вэ гэдэг асуулт. Хариултгүй олон он удав. Соц нийгэм задрав. Хэсэгтээ л үзэл санааны түшиг тулгуургүй болсон Хятад цагаачдыг нийлүүлэгч гол эх үүсвэр болохыг чармайв.

.

Харин гарц нь юу байв. Хүнийг байтугай өөрийгөө хянах чадвараа алдсан шинэ Орос аятай таатай боломжийг бий болгосон. Толгойгүй болсон мужийн захирагч, ЗХУ-ын захиргаанд байж хувьсгалаар өвчилж шинээр байгуулагдсан БНН улсууд нарийн хэлхсэн хүр хорхойн торгоны торны гадуур цувсангүй. Хямдхан өгөөш болгов. Эхлээд барилгачидаа илгээв. Арван барилгачны долоо нь цагаач. Угаас ясны хөдөлмөрчин нөхдүүд шинэ тулгар улсын ЗХУ-ын үеийн бэлэг тэмдгүүдийг нураах оронд нь байшин барилга барих нөр ажилд хүчин зүтгэв. Хариуд нь алс Дорнод тэдэнд амьдран суух зөвшөөрөл олгов. Өнөөдөр тэднээс сая илүү хүн Оросын алс Дорнодод бэхжиж төр засгийн удирдлагад хүртэл сонгогдох болов.

.

Нөгөө талаар алс Дорнодоор дамжин Москва хүрч өөрийн бүхэл бүтэн хорооллыг бий болгов. Өнгөрсөн жилийн тооллогоор албан ёсны гэсэн нэршилтэй 576 мянган хятад иргэн тэнд амьдарч байна. Москвагаас Украин руу мафийнхан тэднийг гаргаж тэгээд цааш нь зуучлана. Тэд засгийн бодлого өвөртөлсөн төрөө түм бум наслуулах хүсэлтэй элэг нэгтнүүд нь. Байн байсаар бүх дэлхийг бүрхэх улаан туг гэдэгчлэн Румын, Унгарт төвлөрч баруун руу нэвтрэнэ. Европын холбоо хэчнээн эсэргүүцээд ч нэмэр алга. Эцэст нь Засаг нь ч огцорч байгаагаас харвал Хятадын нөлөө ямар их байгааг төвөггүй мэдэрч болно. Харин эрх баригчид нь сонсоогүй, хараагүй, дуугаараагүй гэх сармагчны үлгэрээр асуудалд хандах.

.

Луу одоохондоо тайван байна. Олон улстай зөрчилдөөнд орохгүй байхыг эрхэмлэнэ. Гэхдээ цаад санаа нь “чимээгүй түрэмгийлэх”. Уламжлалт Күнз, Сүнзийн сургаальд ч алгадсан хүнийхээ өмнө нөгөө хацраа тавьж өг гэсэн сонирхолтой үзэл санаа бий. Дараа нь яах вэ гэдэг том асуудал. Нэг алхам хойшилж хоёр алхам урагш... Мундаг санаа шүү. ОХУ-ын Алс Дорнодод чухам энэ л бодлогыг баримталж. Эхлээд хөлсний ажилчид, тариачид, “жуулчид”-аа хил орчмын бүс нутгаа дүүргэнэ. Зах зээл бага багаар атганд нь орно. Улам олшрох тусам хүн амын нөхцөл байдал өөрчлөгдөнө. Ардчилалыг эрхэм болгож хүний эрх чөлөөг дээдлэсэн дэлхийн даяаршлын өмнөөс угтуулан барих тэдний зэвсэг энэ. Дорнодын талд мал хариулж яваа Монгол улсын иргэн “шувуун өмдөт”-ийн арми, Оросын алс Дорнод дахь нэг тосгоны 60-аас дээш хувийг эзлэж байгаа ижил төрхтөнтэйгөө адил тухайн улсынхаа төрийн жолоог хэн атгах вэ гэдэгт хувь тэнцүү санал өгнө. Орос, монголчууд адилхан л ядуу. Тэднийг төр дэмждэггүй. Харин цагаачдыг тухайн улс нь санхүүжүүлж дэмжиж байгаа. Хятадын эдийн засаг хүн амын түрэмгийлэлд хамгийн их өртөж байгаа нь орос бас монголчууд. Алс Дорнод, Буриадын захын нэг тосгоны тариан талбай дээр хэдэн хятад газар хагалж тариа тарьж байгааг бэлхнээ харж болно. Бас хэдэн бүдүүн шар авгайчуул үдийнх нь ундыг ойртуулж, орой үдэшдээ гэртээ орогнуулж байгааг ч харж болно. Жуулчлалаар их явдаг болсон монголчууд энэ байдлыг харсан л байх. Хань нөхөр нь хэдэн рублийн эрэлд хот хүрээ бараадсан, эсвэл архинд толгойгоо мэдүүлж өрх гэрийн тэргүүний үүргээ умартсны гор Оросын зүүн хязгаарын тосгон бүрт гарч байна. Уссурийн хязгаарт энэ байдал бүүр ч аймшигтай. Хилийн цэргүүдэд хэдэн шовгор атгуулаад л ойролцоох тосгоны бүхий л тариалангийн талбайд орос биш хятад хүмүүс ажиллана. Улирлын хугацаатай гэж байгаа. Хариуд нь хаанаас ч юм бэ ургасан хятад төрхийн хүүхдүүд гудамжаар нь нэг шавааралдана.

.

Найзууд аа. Энэ инээдэм биш. Дорнодын захын сумдаар ороод үзээрэй. Газрын тос олборлож байгаа л гэнэ, зам барьж байгаа л гэнэ. Үй олон хятадууд. Ганц манайд ч тохиолдоод байгаа юм биш гэдгийг дээр өгүүлсэн. ОХУ, АСЕАН-ы орнууд гээд Хятадын хилийнх нь дагуух бүхий л газар нутагт хэтэрхий чимээгүй, үл мэдэгдэхүйц ийм дайн өрнөж байна. Өнөөдөр энэ дайны нөлөөнд зүүн өмнөд Ази хэтэрхий нэрвэгдээд байгаа тухай олон улсын хэвлэл мэдээлэл шуугиж байна. Хятадын өөрийнх нь мэдэлд байдаг Хонконг, Аомениэс гадна энэ бүст орших улс оронд 30 гаруй сая хятад гаралтай хүн амьдарч байна. Хятадын унаган иргэд Зүүн өмнөд Азийн улс орнуудын үндэсний баялгийн ихэнх хэсгийг шууд хянаж байна. Судлаачдын дүгнэж байгаагаар Малайзид 70 хүртэлх хувь, Тайландын 80 хувь, Индонезид 70 гаруй хувь, Филиппинд 50-иас багагүй хувийг хятадууд хянадаг. Сингапурын эдийн засаг нь бараг тэр чигтээ хятадуудын хяналтад байдаг гэж үздэг. Хятадын иргэдийн эзэмшиж байгаа хөрөнгийн хувь энэ бүс нутагт ойролцоогоор нэг триллионд хүрч байгаа нь Хятад улсын дотоодын нийт бүтээгдэхүүнтэй дүйцэхүйц болжээ. Энэ нөр их нөөцийг Хятад улс өөрийн орныхоо хөгжилд ашигладаг гээд бод доо.

.

Монгол байгалийн баялаг, газар нутгаараа тэдний арааны шүлсийг байнга асгаруулсан уудам газар нутаг. Орос чилээрхэхийн сацуу Монгол тэдэнд амттай зөөлхөн хэрнээ амаргүй зууш. Чилээрхсэн Оросын хяналт сул зүүн хязгаарыг эзэгнэх чимээгүй дайндаа ялаад байгаа тэдэнд Монгол туйлаас сонирхох л юм алга урвуулах төдий юм уу даа. Гэхдээ энэ Монголын гадаад бодлогодоо уялдсан нийгэм эдийн засгийн хэтийн төлөв бага ч гэсэн тэднийг айлгах болов уу. Ямартай ч одоохондоо тэд биднийг идэж байгаа нь гарцаагүй үнэн. Ноос ноолуур, ашигт малтмал, өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүн гээд л.. Бүгдийг тэднээс л авч байна. Өгч чадаж байгаа юм чинь больж бас болно оо гээд гэдийчихвэл бид бас л асуудал орно. Томоохон хөрөнгө оруулалт дээрээ манай ажилчид дийлэнхийг нь эзлэнэ ээ гээд гэдийчихвэл бас яахав. Тохиролцоонд хүрэхгүй нь ээ гээд өөр улсын компанийг сонговол дамжин өнгөрөх гаалийн үнэ тарифаа өсгөчихвөл яана. Бодох юм их байна аа. Тэртэй тэргүй газар нутгаа үүрээд далайн чинад тийш нүүж чадахгүйгээс хойш болзошгүй аюулаас өөрсдийгөө хамгаалах “ТӨРИЙН ХАР ХАЙРЦАГ”-ны бодлого бидэнд хэрэгтэй.

.

Н.Бадамжав