Хууль зүйн сайд Х.Тэмүүжин өргөн баригдаж буй хуулийн төслүүд, удахгүй болох Хуульчдын их хурал, албан тушаалтнуудын болон олны анхаарлын төвд байгаа Эрдэнэт үйлдвэртэй холбоотой хэрэг зэрэг олон асуултад хариулт өгснийг хүргэж байна.

:

Социализмаас угшилтай боловсролын системдээ өөрчлөлт оруулна

.

-Ирэх намрын чуулганаар ямар хуулийн төсөл өргөн барих вэ?

-Хууль зүйн яамны зүгээс 42 хууль  өргөн барихаар төлөвлөөд эхний 8 хууль өргөн баригдаад 6 хууль нь батлагдаад, хоёр хууль нь УИХ дээр хэлэлцүүлэг дээр хүлээгдэж байгаа. Мөрдөх албаны тухай хууль, Өмгөөлөгчийн эрх зүйн байдлын тухай хууль. Намрын чуулганаар Эрүүгийн хууль гэж яригддаг гэмт хэргийн тухай хууль өргөн баригдана. Энэ бол маш том хууль. Намрын чуулганы бүрэн бүтэн хэлэлцүүлгийг авах байх. Намрын  чуулганы сүүлээр Эрүүгийн байцаан шийтгэх хууль гэгддэг Процессын тухай хуулиуд өргөн баригдана. Үндсэндээ ирэх намар Монгол Улсын хэмжээнд яригдах дөрвөн том хууль өргөн баригдана. Гэмт хэргийг тухай хууль, Зөрчлийн тухай хууль, Гэмт хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хууль, Хууль сахиулах үйл ажиллагааны тухай хууль. Энэ дөрвөн нь хуулийн салбарын хамгийн том хууль. Хууль зүйн яамны зүгээс 42 хуулиа УИХ-аар батлуулахын төлөө ажиллаж байна. Үүнээс эхний 20-иод хуулийг нь батлуулсаны дараа хэрэгжилт рүү анхаарч эхэлнэ. Яамны зүгээс энэ 4 жилийг хоёр хуваасан байгаа. Эхний хоёр жилд хуулиа батлуулж сүүлийн хоёр жилд батлагдсан хуулиа хэрэгжүүлэхэд маш их анхаарч, хүч хаяж ажиллана. Дөрвөн жилд амжихгүй хэмжээний ажил төлөвлөчихсөн тул бүх л нөөц бололцоогоо дайчлан ажиллана.

.

-Шинэ багц хуулийг хэрэгжүүлэх явцад хуучин хэв шинжээр хандаж хэрэгжүүлэх боломжгүй гэх хүмүүс ч бий. Тиймээс сургалтын системдээ яаж өөрчлөлт хийх вэ?

-Хууль зүйн яамнаас  хуулийн боловсрол олгож байгаа системийг өөрчлөх хөтөлбөр хэрэгжүүлэхээр бэлтгэж байна. Солонгос, Япон зэрэг Азийн улс орнуудад хуулийн боловсролын системдээ өөрчлөлт оруулж байна. Бид ч мөн адил социализмаас угшилтай боловсролын системдээ өөрчлөлт оруулахаар зорьж байна. Энэ хөтөлбөрийг шууд одоо хэрэгжүүлэхгүй. Эхлээд хуулиндаа өөрчлөлт оруулж, хуулийнхаа туслалцаатайгаар боловсролын агуулгыг өөрчлөх үе шаттай арга хэмжээг авна. Мэдээж энэ шинэчлэлийг хийхэд бэрхшээл учирна. Өнөөдөр цагдаа, шүүх, прокурортой холбоотой хуулийг өөрчлөхөд практик дээр байгаа ажиллаж байгаа эдгээр хүмүүстэйгээ эхэлж ойлголцож хамтарч ажиллана. Ойлголцохгүй байгаа хэсэгтэйгээ мэдээж боловсон хүчний өөрчлөлт хийх зэрэг олон ажил төлөвлөгдөнө. Яг үүнтэй адил боловсролын салбарт ажиллаж байгаа профессоруудтайгаа ойлголцохгүй бол мөн л тулах шаардлага гарна. Ний нуугүй хэлэхэд, социализмын үеийн үзэл суртал, тэр үеийн утга агуулгааар докторын зэрэг хамгаалсан хүмүүстэй орчин үеийн хууль, хүний эрхийн талаар ярихад нэлээн зөрөө гарна. Гэхдээ энэ зөрөөг ойлголцоод шийдэж болно гэж бодож байна.

.

-Удахгүй болох Хуульчдын их хурлаар ямар асуудлыг гол болгон хэлэлцэх вэ?

-Процессын хуулиар зохицуулагддагүй зүйлүүдийг мэргэжлийн холбоо өөрөө зохицуулаад ирдэг. Өмнө нь мэргэжлийн холбоод улстөрчдөөс хамааралтай байсан. Харин одоо улстөрчдөөс ангид болгож өгч байгаа юм. Тэр утгаараа шүүх бүрэлдэхүүн бодит, хараат бус, бие даасан байдлаар ажиллаж чадна гэсэн үг. Бусад улс орнуудад хуулийн мэргэжилтнүүд 100 хувь өөрсдөө энэ дүрэм журмаа тогтоодог. Монголчууд мэргэжилтнүүддээ итгэхгүй байна. Тиймээс мэргэжилтнүүд маань шинэчлэгдэх ёстой. Тэдэнд бүрэн эрхээ шилжүүлэх ёстой. Хуулиар тодрхой үндсэн суурь зарчмаа гаргаж, мэргэжилтнүүд өөрсдөө хэм хэмжээг нь тогтоож ажиллаачээ гэсэн шаардлага тавьж байгаа. Хуульчдын их хурлаар энэ мэргэжлийн хариуцлагын дүрмээ батлана. Миний хувьд олон улсын мэргэжлийн хуульчдын дүрэм ийм байна гэж танилцуулна.

.

-Хуульчдын их хуралд хөндлөнгийн ажиглагч маягаар оролцож болох уу?

-Ардчилсан нэг зарчим байдаг. Төлөөллөө хариуцлагатай, төлөөллөөрөө дамжуулан эрх мэдлээ эдлэх гэдэг нь ардчиллын нэг зарчим. Тийм болохоор Хуульчдын их хурлаар хэлэлцэгдэх дүрмүүд, татварын хэмжээ хуульчдын хувьд нээлттэй ил байгаа. Ингэж нээлттэй хэлэлцсэний дараа их хурлаараа эцсийн шийдвэрийг гаргах юм. Хурлыг ил тод нээлттэй дамжуулна.

:

-Хуульчдын холбоо цаашид Хууль зүйн яамны харъяа байгууллага байх уу, аль эсвэл тусдаа бие даасан салбар байх юм уу?

-Энэ бол мэргэжлийн холбоо учраас ямар нэгэн яам, эсвэл Засгийн газарт огт хамааралгүй байгууллага юм. Мэргэжлийн үүднээс зөвлөмж гаргах эрхтэй,  боловсруулах үйл явцад шууд оролцохгүй.

:

-Хуульчдын нэгдсэн холбоо байгуулагдсанаар иргэд ямар үр дүнг  мэдрэх вэ?

-Холбоо байгуулагдсанаар нийгмийн гурван том хүлээлтэд хариулт өгнө. Нэгд, иргэдийн зүгээс хуульчдад хариуцлага байхгүй байна гэдэг асуудлыг байнга хэлдэг. Жишээ нь, өмгөөлөгчтэй холбоотой асуудлыг Өмгөөлөгчдийн холбоонд нь гаргадаг. Гэтэл өмгөөлөгчийн холбоо нь өмгөөлөгчийнхөө л талд орно. Шүүх, прокурор мөн адил байдаг. Тийм учраас холбоо тус бүр өөрсдийгөө өмгөөлөх бус харилцан хяналт тавьдаг системд шилжүүлэх юм. Хуульчдын холбоон дотор Мэргэжлийн хариуцлагын хороо байгуулж байгаа. Энэ хороо нь дүрмийн дагуу иргэдийн гомдлыг үндэслэн хуульчдаа хянадаг систем юм. Буруутай нь тогтоогдвол хариуцлага тооцно. Хамгийн хүнд хариуцлага лицензээ алдах. Лицензээ алдвал дахин хэзээ ч мэргэжлээрээ ажиллах боломжгүй болох юм. Ийм системд шилжсэнээр иргэдийн гомдол саналыг шийдэх механизм ажилладаг болно гэсэн үг. Хоёрдугаарт, хуульчдын нэр хүндийн механизм ажиллаж эхэлнэ. Хуульчид мэргэжлийнхээ хувьд зэрэгцээ байгаа хуульчиддаа хяналт тавих эрхтэй болох юм. Шударга бус үйлдэлтэй хуульчид байна гэсэн шүүүмжлэл яригддаг. Хуульчид ч өөрсдөө хэлдэг. Тэр хүмүүстээ хариуцлага тооцох, тэднийг эгнээнээсээ цэвэрлэх механизм байдаггүй байсан. Хуульчдын холбоотой болсноор тэдэнтэй хариуцлага тооцох боломжтой болохоос гадна амжилттай нэр хүндтэй мэргэжилтний нэр хүндийг өргөх юм. Жишээ нь, бусад улс оронд гавъяат хуульч гэдэг цол байхгүй. Төр хуульчдийг үнэлдэггүй. Мэргэжилтнүүд өөрсдөө үнэлгээ тогтоох ёстой. Энэ үнэлгээн дээрээ үндэслээд шүүгчийн томилгоог хийхэд хамгийн нэр хүндтэй хүн л шүүгч болох юм. Тэрнээс биш аль нэг улстөрчийг таньдаг, бүлэглэлд ордог, өөрийгөө сурталчилж чаддаг хүн шүүгч болдог байх ёсгүй. Хүний эрхийн төлөө тэмцэж чаддаг, шударга ажиллаж чаддаг зэрэг олон шалгууруудаар холбооноосоо сонгогддог болох юм. Хуульчийн эрх зүйн тухай хууль байж таарсан. Хууль зүйн яамны хөндлөнгийн аудит нь цагдаа болон хууль сахиулах байгууллагуудын санхүүгийн нарийн  тооцоон дээр ажиллах хүн юм. Гэтэл мэдээллийн нэгдсэн тогтолцоогүй, энэ чиглэлийн мэдээлэл цуглуулдаггүйгээс өмнө санхүүч хийж байхдаа алдаа гаргаж шүүхээс ял авсан хүнийг ажиллах гэж байсныг таслан зогсоосон. Мөн үүний адил шүүгчийг, прокурорыг томилоход хяналт тавина. Энэ хяналтийг хуульчдын холбооноос нэгдсэн системээр хянах юм. Гуравт, хуульч өмгөөлөгч нар харилцагчдтайгаа харьцсан алдаа зөрчилд хяналт тавих, иргэдийн зүгээс хуульчдад тавьж байгаа шаардлагуудыг хангаж ажиллах юм. Мэргэжлийн холбоо зөв зүйтэй ажиллаж байна уу гэдэгт нь Хууль зүйн яам хяналт тавина. Ингэснээр давхар хяналтын тогтолцоо бүрдэх юм. Энэ хяналтууд нь ажил хийхэд түвэгтэй болгох бус улам чанаржуулж байгаа систем гэдгийг ойлгох ёстой.

.

-“Эрдэнэт” үйлдвэртэй холбоотой асуудал Арбитрийн шүүхэд очсон байгаа. Манай талаас шүүх хуралд оролцох бэлтгэл ажил хэр хангагдаж байна?

-Яг Арбитрын шүүхэд очсон гэж хэлэхгүй. Арбитрын шүүхэд дуудагдаж эхэлж байна. Мэдээжийн хэрэг шийдвэр гаргаад алдаа гаргасан хүмүүс нь огт өөр хүмүүс байдаг. Гэтэл Арбитр дээр Монгол Улсын эрх ашгийг хамгаалах газар нь Хууль зүйн яам. Бид “Эрдэнэт” үйлдвэр яагаад нэг хувийн компанийн өмнөөс хариуцлага хүлээж, Арбитрт дуудагдах болов гэдэгт Эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгаж эхэлсэн. Мэдээж Арбитрт хэрвээ дуудагдах юм бол бид ямар тактикаар ажиллах вэ гэдгээ тооцож байна. Ойролцоогоор бид нар 130-аад сая ам.долларын өрөнд орох эрсдэлтэй тийм нөхцөл байдалд байгаа.

"олбоот

"Стандарт" банктай холбоотой зээлийн гэрээ гэх зүйл бидэнд алга

_

 -Та “Стандарт” банкны “Эрдэнэт” үйлдвэртэй хийсэн зээлийн гэрээтэй танилцсан уу?

-Одоогоор энэ асуудлаар ажлын хэсэг байгуулаад ажиллаж байна. Харамсалтай нь Монголд “Эрдэнэт” үйлдвэрт ч тэр, шийдвэр гаргасан хүмүүсийн гарт ч тэр зээлийн гэрээ гэх зүйл нь огт алга. Зөвхөн зуучилсан гээд байгаа компанид нь байна. Одоо л бид гэрээг нь татаж авч байна. Гэтэл нөгөө маргах гэж байгаа талд гэрээ хэлцэл бүх баримт бий. Бидэнд харин үзүүлэх цаас алга. Төрийн ажлыг яаж хийж байсан, албаны ажилд яаж хандаж ирсэн бэ гэдгийг л харуулж байгаа хэрэг. Бид энэ маргаанд бүхнийг нойл цэгээс эхэлж байна. Гэтэл маргах гэж байгаа нөгөө тал нь бүх зүйлээ бэлтгэсэн байна шүү дээ. Дэлхийн номер нэг хуулийн фирмийг хөлсөөд авчихсан ажиллаж байна. Тэгэхээр бид бодох ёстой. Зөвхөн “Эрдэнэт” үйлдвэртэй холбоотой асуудал ч биш. Өмнө нь ч маргаан үүсээд явж байгаа “Мон-Атом”-той холбоотой маргаан, “Төмөртэйн орд”-той холбоотой маргаан. Эдгээр маргаануудаас ч харахад шийдвэр гаргаж Монгол Улсыг алдагдалд оруулсан албан тушаалтнууд нь одоо зүгээр гудамжинд сул алхаад явж байдаг. Гэтэл муугаар хэлэхэд, Хууль зүйн яам баасыг нь арилгах гээд явж байна. Ингэж болохгүй л дээ. Энэ бүхэнд эргээд хариуцлага тооцох асуудлыг хөндөх ёстойг сануулж байгаа юм. Зөвхөн энэ биш. Жишээ нь, манай яамны төсөв жил ирэх бүр данхайж байгаа. Энэ данхайж байгаа төсөв иргэдийг гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлж, яамны хууль зүйн бодлогыг сайжруулахад төсөвлөгдсөнүү гэвэл үгүй. Юунд зарцуулагддаг вэ гэхээр төрийн албан хаагчдын хууль бус шийдвэрээс гарсан буруутай үйлдлийн нөхөн төлбөр манай яамны төсөвт сууж, шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэдэг жишиг тогтож байна. Нэг уул уурхайн мэргэжилтэн, нэг цагдаагийн албан хаагч, нэг татварын байцаагч, нэг мэргэжлийн хяналтын байцаагч  зэрэг нөхдүүдийн гаргасан алдаанаас болж иргэд хохирчихно. Хохирлоо эргээд манай яаманд суусан төсвөөс төлүүлдэг систем үйлчилдэг болж байна. Энэ нь эцэстээ юу болж хувирах вэ гэхээр хэн нэгний гаргасан алдааг засах гэсээр хийх ёстой ажлаа хийж чадахгүй болно. Одоо л гэхэд манай яамны харъяа маш олон байгууллагад төсвийн хомсдолд үүсчихсэн байгаа. Гэтэл буруутай албан тушаалтнуудын мөнгийг бид төсвөөсөө шилжүүлээд л сууж байна. Энэ бүхнээс хараад хуулийн орчноо сайжруулж, буруу жишгийг арилгахгүй бол хууль зүйн салбарын зардал шийдэгдэж чадахгүй гэдгийг мэдэрч байна.

.

-Эрдэнэт үйлдвэрийн асуудалтай холбоотойгоор Төрийн өмчийн хорооны дарга асан Д.Сугарыг шалгах боломж байгаа юу?

-Үндсэн хуулийн Цэцийн гишүүнийг Цэцийн өөрийнх нь шийдвэргүйгээр шалгах ямар ч боломж байхгүй.

:

Д.Сугарыг шалгах хүсэлтээ дахин гаргана

.

-Өмнө нь “МИАТ”-ийн экс удирдлагуудад холбогдох хэрэгт Д.Сугарыг бас л шалгаж чадаагүй, хэргийг түтгэлзүүлсэн шүү дээ. Хуулийн байгууллагаас ямар нэгэн арга хэмжээ авч, шалгаж болохгүй юу?

-Хуулийн хамгаалалттай хүнд бид яагаад ч хүрэхгүй. Хууль зөрчиж чадахгүй. Үндсэн хуулийн Цэц хуралдаад гишүүнийгээ хуулийн хүрээнд шалгаж болно гэсэн шийдвэр гарвал шалгана.

.

-Хуулийн байгууллагын зүгээс Үндсэн хуулийн Цэцэд хүсэлт гаргаж үзсэн үү?

-Бид удаа дараа хүсэлт гаргасан боловч хүлээж аваагүй. Шалгах шаардлага гарсан учраас бид Үндсэн хуулийн Цэцэд дахин хүсэлтээ гаргана. Одоогоор “Эрдэнэт” үйлдвэртэй холбоотойгоор Д.Сугар, эсвэл Эрдэнэтийн хуучин захирал Ч.Ганзориг гэдэг хүн буруутай гэдгийг эцэслэн шийдэж чадахгүй. Яагаад гэвэл тэр хүмүүсийн гарын үсгийг хуурамчаар үйлдсэн юм уу. Эсхүл тэр хүмүүс гарын үсгээ зурсан уу гэдгийг эцэслэн шалгаж дуусаагүй байна. Хэзээ шалгаж дуусах нь тодорхой бус байна. Яагаад гэвэл гэрээгээ олж авах гээд олон ажил байна.

_

-Албан тушаалтнуудын хэрэг буюу УИХ-ын гишүүн Ё.Отгонбаяр, НИТХ-ын дарга асан Т.Билэгт нарын хэргийг шалгаж дууссан уу?

-Шаардлагатай гэж үзвэл холбогдох албан тушаалтнаараа дамжуулан мэдээлэл өгч болно. Гэхдээ хэргийн нарийвчилсан дотоод бүтцийг ярихгүй. Албан тушаалтнуудын хэрэг хуулийн дагуу шалгагдаж байгаа. Мэдээж хуулийн процесс нь түвэгтэй учраас зарим хэргийг шалгах ажиллагаа бүрхэг болсон юм шиг олон нийтэд сэтгэгдэл төрүүлж байж болно. Ямарч хэрэг дуугуй болох замхрах асуудал байхгүй. Мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулж буй албан хаагчдад хөндлөнгийн нөлөөлөл оруулахгүйн төлөө баталгааг нь хангаж ажиллаж байгаа. Гэхдээ хэрэг шалгахад олон талаараа бэрхшээл учирна. Энийг бид сорилт гэж харж байна. Ямар ч байсан албан тушаалтнуудад холбогдох хэргийг шалгаад шүүхэд шилжүүлнэ.

.

-Эрүүдэн  шүүх сандлыг татах асуудал юу болж байгаа вэ?

-Эрүүдэн шүүх сандлыг татан авах ажил явагдаж байгаа. Хүний эрхийн үндэсний комиссоос Эрүүдэн шүүх, мөрдөн байцаахтай холбоотой гомдол санал бидэнд ирүүлсэн. Энэ дагуу бид шалгалт явуулаад Д.Сандаг-Очир гэдэг хүн ЦЕГ-ийн дарга байх үедээ шийдвэр гаргаж авагдсан байсныг тодруулсан. Энэ сандлыг мөрдөн байцаах үйл ажиллагаанд ашиглах зөвшөөрөлийг Хууль зүйн яамнаас авалгүй тараагдсан асуудал яригдсан. Үүнтэй холбоотойгоор Цагдаагийн тэргүүн дэд даргыг үүрэгт ажлаас нь чөлөөлөсөн. Мөн энэ сандлуудыг  буцааж татаж ав. Мэдээллүүдээ өг. Яагаад энэ сандлыг хэрэглэхээр тараасан юм гэдэг асуултыг тавьсан. Гэтэл Хууль зүйн яамнаас энэ асуудал хөндсөөр байтал ЦЕГ-ын зүгээс прокурор руу хандан эдгээр сандлыг хэрэглэх талаар дахин хүсэлт явуулсан байсан. Тиймээс яамны бодлого болон хууль тогтоомж, олон улсад нэгдэн орсон гэрээ ковенци, олон улсын түвшинд болон бидний нэр хүндэд санаатай  халдсан юм шиг үйлдэл гаргасан хүмүүст хариуцлага тооцсон. Сандлыг татаж авах ажил зохион байгуулагдаж дууссан. Сандлыг нийлүүлсэн Хятадын компанид бид сандлыг буцааж өгөөд хэв журмын болон цагдаагийн албанд хэрэгтэй өөр тоног төхөөрөмж нийлүүлэх гэрээ хэлцэл яригдаж байгаа. Зөвхөн сандалтай холбоотой хэргийн хүрээнд дэд даргад хариуцлага тооцоод орхихгүй. Ийм асуудал дахин гаргахгүй байх талаар ярилцаж байна. Тухайлбал, иргэний эрх чөлөөтэй холбоотой  тоног төхөөрөмжийг хууль сахиулах байгууллагад хэрэглэх шийдвэр гаргах гэж байгаа бол зөвхөн Хууль зүйн яамнаас зөвшөөрөл авдаг байх дүрэм журам  гаргаж байна. Ингэснээр яамны болоод ардчиллын механизмыг хэн нэгэн томилогдсон албан тушаалтан дураараа шийдвэр гаргах өөрчлөх боломж хязгаарлагдана гэсэн үг.

.

П.Наран