Дэлхийд байхгүй олон сонин жишгийг тогтоож чадсанаараа бид нэг төрлийн бахархалтай. Бүхэл бүтэн нийгмийн нэг үе капитализмийг алгасч шууд социализмийг бүтээн байгуулж явсан бол 1990-ээд онд оготны хамраас цус гаргалгүй ардчилсан хувьсгалыг ялуулж чөлөөт зах зээл гэдэгт яваад орчихсон улс. Ингээд Үндсэн хуулийг баталж хүний эрх, эрх чөлөөг дээдэлсэн парламентын засаглалтай орон болсон. Гэхдээ дараа нь нэг өвөрмөц заалтыг хуулиндаа хийж өгч ардчиллын загвар хуулийг монголчилжээ. Энэ нь “Засгийн газрын гишүүн УИХ-ын гишүүн байж болно” гэх заалт.

6

Ардчиллын Засгийн газрыг “шаар” шиг томруулж байгаад хатгаж хагалж кайф авч байсан сөрөг хүчний лидер Н.Энхбаярын улс төрийн тоглолт ид байх үед энэхүү заалт Үндсэн хуульд шургалсан. Засгийн газраа удаа дараа самруулаад байсан ардчиллынхан улс төрийн тогтвортой байдлыг түрдээ бий болгох гэж хийсэн энэ заалт одоо мөнхийн шинжийг олж байх шиг байна. Өнөөг хүртэл харамсч явдаг улс төрийн алдаагаа засч цагаан мөр замд орох гэсэн Ерөнхийлөгчийн санал байнгын хороон дээр унаж байгаа нь эрхэм гишүүд энэ заалтыг тийм амархан балруулдаад хаячихгүй гэдгийг харууллаа. Ерөнхий сайдын хувьд том айдас нь энэ хуулийн өөрчлөлтийг дагаж улс төрийн тогтворгүй байдал бий болно, Засгийн газар сөрөг хүчний санаан дураар огцорч байсан хуучин түүх давтагдана гэдэг болгоомжлол байгаа нь зүй.

6

Гэхдээ Засгийн газрын гишүүн УИХ-ын гишүүн байж болохгүй гэдэг заалт цаанаа төрд олон эрүүл явц, засал сэхлийг авчрах байсан. Хууль тогтоох, гүйцэтгэх, шүүх эрх мэдэл тус тусдаа байж, бие биенийгээ хянадаг жинхэнэ ардчилал төлөвших явц энэ заалт дээр суурилах байсан. Бидний жишээлэх дуртай АНУ-ын ардчилал 200 жил тогтвортой батжиж ирсэн нь дээрх төрийн эрх мэдлийг хуваах институцийг хооронд нь хутгалдуулахгүй тусад нь бие биенийх нь хяналттай байлгаж ирсэний гавьяа гэдгийг ардчиллыг номлогчид хэлсээр иржээ. Үүний эсрэг гаргалгааг буулгавал хэрвээ энэ гурван өндөрлөг хоорондоо хутгалдах юм бол ардчилал утгаа алдаж загас толгойноосоо өмхийрдөг шиг үйл явц харагдах юм. Энэ нь манайд одоо мэдрэгдээд эхэлчихсэн байгаа. Ойрхон жишээ бол өнгөрсөн намар шуугиад өнгөрсөн үрэлгэн төсвийн тухай гол харлуулсан тоо баримтууд. Өөрийн яамандаа төсөв батлаад түүнийгээ бэлэн мөнгөөр шахуу барьж гараад ялагч нь тодорхой тендер зарлаж  найз нөхөд, санхүүжүүлэгч нартаа тарааж өгч дээрээс нь жил бүр утасны ярианы карт шиг төсвийн мөнгөөр цэнэглэж өгч ирсэн ийм хөлгүй туйлааныг хяналтгүй, өөр хоорондоо хутгалдсан төртэй манайх шиг улсад л харж болох юм. Энэ мэт төрийн мөнгийг цөлмөсөн үйл явц далайцтай явагдах нөхцөл нь өнөөх парламентын гишүүн Засгийн газрын гишүүн байж болох заалт дээр суурилсан байх талтай. УИХ-ын гишүүн болохын цаана сайд болох нь том улстөрчдийн хорхойсч хийдэг ажил, хөрөнгө хаяж, наймаа тохироо хийж байж бүтэх нарийн сүлжээтэй, олз ашгийн алтан сэнтий болоод байна. Үүний цаана авилгын тор бас давхар нэхэгдэх юм.

7

Одоогийн хэлэлцүүлэг дээр парламентын гишүүн засгийн сайд байх нь ачаалал ихсэх ажил цалгардаж байна гэх зэрэг цэвэрхэн тайлбартай байгаа ч ард нь байгаа авилгын сүлжээг задлах нарийн зангилааг хөвөх хэрэг байгааг аль нам хүчнийхэн ч шууд хэлж зүрхлэхгүй байна. Учир нь хоёр нам хоёулаа энийг хийж ирсэн болохоор нүүр халуун. Өөрсдөө сууж байгаад өөрийн танхимдаа зориулж хууль батлаад, шийдвэр гаргаад, түүнийг хэрхэн хэрэгжүүлж байгаагаа мөн өөрсдөө хянадаг засаглалын ийм өвөрмөц хэлбэр дэлхийд бараг байхгүй гэхэд болно.

7

Манайхаас гадна парламентын гишүүн нь Засгийн газрын гишүүн болдог нэг орон байгаа ба тэр нь Африк тивийн хамгийн хоцрогдсон улс орнуудад байдаг байсан тухай учир мэдэх хүн телевизээр хэлж өгч байна. Олон улсын тоймч н.Гантулгын итгэлтэй хэлж байгаагаар бол төв Африкийн бүгд найрамдах улсын тухайн үеийн ерөнхийлөгч Бакасса гэх хүний мах иддэг нөхөр өөрөө парламентын гишүүн бас Засгийн газрын гишүүн, ерөнхий доктор мөн батлан хамгаалахын сайд зэрэг бүхий л албан тушаалыг өөртөө эрхлэн хашиж байсан. Харин соёлжсон, ардчилсан ёс дэглэм тогтсон орнуудад бол ийм зүйл байхгүй гэнэ. Бид олон зүйлийг, оньсон техник машиныг ч, дэлхийд тогтсон ёс журмыг ч монголчилж чаддагаараа адтай зартай. Харин хуулийг монголчилж үзэл санааг нь хүчгүйдүүлж Африк шиг соёлт нийгмээс ялгарах хэрэггүй юм. Өнөө биш ч маргааш, аль болох хурдан давхар дээлийг нь дан болгох ёстой. Үүнээс хэдэн улстөрч даарч болох ч хаялгад нь бүхэл монгол дулаацан гэсэх юм. Давхар дээлний завсар авилга хавчуулагдаад яваад байгааг ч бас мартах учиргүй.

 7

Пүрэвжавын Баярхүү /тоймч/