Монгол улсын хүн амын тал хувийг эрэгтэйчүүд эзэлдэг ч эрэгтэйчүүдийн эрхийн асуудал нь орхигдож ирсэн. Зөвхөн эрүүл мэндийн хувьд гэхэд улсын хэмжээнд 1000 гаруй эмэгтэйчүүдийн эмнэлэг байдаг бол эрэгтэйчүүдийн “Гарьд манлай”, “Цэ-Пү”, “Адам”, “Дөрвөн цаглашгүй” зэрэг тоотой хэдхэн эмнэлэг байдаг. Тэдгээр эмнэлгийн төлөөлөл болсон “ЦЭ-ПҮ” эрэгтэйчүүдийн эмнэлгийн ерөнхий захирал Ч. Цэдэн-Иштэй ярилцсанаа хүргэж байна.

5

-Эрэгтэйчүүдийн  эрүүл мэндийн асуудал хаана зөрчигдөөд байна. Ер нь эрэгтэйчүүдийн эрүүл мэндийг хамгаалах асуудалд Эрүүл мэндийн яам болоод эмнэлгийн байгууллагууд юу хийдэг юм бэ?

-Эрэгтэйчүүдийн эрүүл мэндийн асуудал бол тулгамдсан асуудал гэж яригдах болсон. Өнөөдөр монголын эрэгтэйчүүдийн дундаж наслалт эмэгтэйчүүдээсээ  9 орчим жилээр бага насалж байна. Энэ ямар учир шалтгаантай юм бэ гэдгийг бодож үзүүштэй, төрийн хэмжээний учир шалтгааныг нь олох хэрэгтэй ажил болоод байна. Ер нь монголд жилд төрж байгаа нийт хүүхдүүдийн тооны харьцаагаар эрэгтэй хүүхэд дунджаар 1800 орчмоор илүү төрдөг. Гэвч явцын дунд эрэгтэй хүүхдүүдийн эндэгдэл, эрэгтэйчүүдийн нас баралт илүү болж эхэлдэг. Энэ бүхний учир шалтгаан нь тодорхой. Эрэгтэйчүүд эрүүл мэнддээ муу анхаарч байна. Эрэгтэйчүүд өөрийнхөө төлөө санаа тавьж, эрүүл амьдрах тухай мэдээлэл, мэдлэг хомс байна. Эрэгтэйчүүдэд тусладаг эмч эмнэлгийн ажилтан хангалтгүй байна. Төрийн цогц бодлого хэрэгжүүлдэг мэргэжлийн эмнэлэг дутмаг байна. Жишээ нь, манай улсад эмэгтэйчүүдийн эрх, эрүүл мэндийг хамгаалсан төрийн бус байгууллага 50 гаруй байдаг бол эрэгтэйчүүдийн байгууллага хураа дарам цөөхөн байна. Эмэгтэйчүүдийн эмнэлэг хэдэн зуугаараа байгаа бол эрэгтэйчүүдийн эмнэлэг нь хэд билээ. Энэ бол эрэгтэйчүүдийн асуудлаар бодитой ажил хийгдэхгүй байгаагийн бодит жишээ. Өрх толгойлсон эмэгтэйчүүдийн тоо гараад байдаг, гэтэл янз бүрийн шалтгаанаар хань ижлээ алдсан өрх толгойлж яваа эрэгтэйчүүд цөөнгүй бий. Энэ хүмүүсийн тухай бодитой мэдээлэл, төрийн халамж тусламж хэр шаардлагатай вэ гэдгийг мэдэх хүн үгүй байна. Зах зээлийн чөлөөлт нийгэмд шилжсэнээс хойш эрэгтэйчүүдийн хөдөлмөрийн нөхцөл эрүүл мэндэд нь нөлөөлж байгаа. Янз бүрийн хүнд хүчир ажлыг цаг наргүй хийгээд, даарч хөрөх нь их байна. Мөн архи дарс хэтрүүлэн хэрэглэх, бэлгийн замбраагүй хавьталд орох, бэлгэвч хэрэглэ гэж хичнээн сурталчилаад ч тогтмол хэрэглэж заншаагүйгээс бэлгийн замын халдварт өвчнөөр өвчлөх нь нэмэгдэж байна. Өнгөрсөн онд халдварт өвчний хамгийн эхэнд тэмбүү өвчин бүртгэгдсэн байсан. Одоо ДОХ-ын халдвар нэмэгдэж байгаа нь аюулын харанга дэлдэж байна.

6

-Эрэгтэйчүүдийн үргүйдлийн асуудал нэмэгдэж байгаа гэсэн. Эрэгтэйчүүдийн үргүйдэл юунаас үүдэлтэй вэ?

-Эрэгтэйчүүдийн үргүйдэл гэдэг ноцтой асуудал одоо гарч эхэллээ. Зөвхөн манай эмнэлэг дээр гэхэд он гараад 40 гаруй залуу үр хүүхэдтэй болохгүй байна гээд ирсэн бодитой баримт байна. Энэ чинь одоо юу болоод байна, ямар учир шалтгаантай юм. Цаашдаа өрх гэрийн үр хүүхэдгүй байх нь эр хүний үргүйдлээс үүдэлтэй болох вий гэсэн түгшүүр төрөх болсо. Нөгөө талаар сүүлийн үед эрэгтэйчүүдийн өөртөө тавих анхаарал харьцангуй сайжирч, хүмүүсийн ухамсар дээшилж эмнэлэгт хандах нь нэмэгдэж, эдийн засгийн байдал сайжирсантай холбоотойгоор зарим үзүүлэлтүүд нэмэгдсэн  байж болно. Гэхдээ  бодит байдал дээр ихсэж байна. Үргүйдлийн шалтгаан бол ердөө бэлгийн замын халдварт өвчнөөр өвчлөөд зөв эмчлүүлээгүйгээс хүндрээд, эр хүний хоёр дахь зүрх болсон түрүү булчирхайгаа үрэвсүүлдэг. Ер нь үргүйдлийн хэд хэдэн шалтгааны нэг нь түрүү булчирхайн үрэвсэл юм. Сүүлийн 3-4 жилд манайд ирж эмчлүүлсэн хүмүүст хийсэн судалгаагаар 4700 гаруй хүн нь түрүү булчирхайн үрэвсэлээ эмчлүүлсэн. Хамгийн харамсмаар нь эдгээр хүмүүсийн дийлэнх нь 19-29 насны залуучууд. Тэр залуучуудын 3000 гаруй нь дандаа бэлгийн замын халдварт өвчнөөр өвчлөөд эмчлүүлээгүйгээс, дутуу эмчилсэнээс түрүү булчирхайн үрэвсэл болоод ирсэн байсан. Эдгээр залуусаас нилээдгүй хувь нь үр хүүхэдтэй болох боломжгүй буюу үргүйдэлд хүрсэн байгаа. Тэгэхээр үргүйдлийн гол шалтгаан бол  бэлгийн замын халдварт өвчин юм. Би залуучуудад хандаж юу хэлэхийг хүсэж байна гэхээр өнөөдөр залуу та өөрийгөө бодооч ээ. Архи  дарсны хэрэглээний цаана самуун явдалд холбогдож, бэлгийн зүй бус харилцаа үүсэж байна. Энэнээс болоод бэлгийн замын халдварт өвчин авч байна. Өвчнөө эмчийн хяналтан дор зөв, зүйтэй эмчлэхгүй эмийн сангаас дур мэдэн эм тариа авч өөрийгөө эмчилэх гэж  зүтгэх хэрэггүй. Эм тариа хэрэглээд өвчний шинж тэмдэг өнгөц төдий арилангуут эдгэрлээ гэж дутуу орхидогоос халдварт өвчнөө архагшуулж, далд хэлбэрт оруулж байна. Өвчин авсан байлаа гэхэд бүрэн төгс эмчлүүлэх хэрэгтэй. Сүүлд нь миний эрүүл мэндэд, үр хүүхэдтэй болж, удам судраа үлдээхэд минь нөлөөлөх вий гэж энэ асуудалд анхаарлаа хандуулаач ээ. Мэргэжмлийн эмчид хандаж, түрүү булчирхайгаа сайн үзүүлж байх хэрэгтэй гэдгийг захимаар байна.

ДЭМБ-аас эрэгтэй хүн жилд нэг удаа эрэгтэйчүүдийн эмчид үзүүлж байх ёстой гэж зөвлөсөн байдаг. Гэвч манайд мэрэгжлийн эмч дутмаг байх юм.

6

-Ер нь эрэгтэйчүүдийн эмнэлэгт ханддаг хүмүүс насны хувьд?

-Эрэгтэйчүүдийн эмнэлэгт уг нь эрэгтэй хүүхдээ мэндэлсэн цагаас л үзүүлэх хэрэгтэй. Наад зах нь хүүхдийнхээ төмсөг нь хэвийн байна уу үгүй юу, бэлэг эрхтэний өсөлт нь ямар байна вэ гэх зэргээр л үзүүлж эхлэх ёстой.

7

-Эрэгтэйчүүдийн дунд ямар төрлийн өвчлөл зонхилж байна?

-Залуу насанд түрүү булчирхайн архаг үрэвсэл, нас ахиад ирэхээр түрүү булчирхайн хоргүй хавдар болдог.  Настай хүмүүс шээс сайн гарахгүй байна гэж хэлдэг дээ. Гэхдээ шинжлэх ухаан хөгжсөн энэ цаг үед түрүү булчирхайн хавдрыг заавал авахуулах биш сайн эмийг эрт ууж, урьдчилан сэргийлвэл айх зүйлгүй.

7

-Танай эмнэлэгт хандаж байгаа эрэгтэйчүүдийн ажил мэргэжлийн онцлог анзаарагддаг уу. Жишээ  нь, барилга, зам тээвэр уул уурхай ч юм уу?

-Ер нь ажил мэргэжлийн хувьд голдуу биеийн хүчний ажил хөдөлмөр эрхэлдэг, маш удаан хугацаагаар зогсож, даарч хөрдөг, эсвэл өдөржин хөдөлгөөнгүй удаан суудаг ажилтай хүмүүс, жолооч нар ирдэг. Жолооч хүн гэхэд машин дотроо хөл гар нь тэрүүхэндээ хөдөлдөгөөс бага аарцагийн цусны эргэлт зогсонги байдалд хүрдэг. Жолооч нарын дунд түрүү булчирханй үрхэвсэл их байдаг.

6

-Түрүү булчирхайн үрэвсэлтэй болж байгаагаа мэдэх энгийн шинж тэмдэг нь юу байдаг вэ?

-Түрүү булчирхайн үрэвсэлийн шинж тэмдэг ер нь их бүдэг явагддаг. Дээр нь монгол хүний хэнэггүй зан, мэргэжлийн эмч цөөн байдаг энэ бүхэн нийлээд олон хүний эрүүл мэндийг хохироож  байна. Энэ өвчин байнга ёолтол өвдөхгүй хааяа төмсөг, цавь дагаад хөндүүрлэнэ. Тэгж байгаад гайгүй болно. Хүндрээд ирэхийн цагт бэлгийн чадвар суларна. Ойрхон  шээс хүрдэг болно. Бэлгийн харилцааны үеэр дур тавих нь хурдан болж байвал түрүү булчирхайн үрэвсэлтэй болсны нэг шинж л дээ.

й

-Урьдчилан сэргийлэх арга байгаа юу?

-Би дээр хэлсэн. Бэлгийн замын халдварт өвчин авахгүй байх. Нойр хоолоо зөв зохицуулж,  ядрахгүй байснаар хүн эрүүл байдаг шүү дээ.

й

П.Наран