Ноён уулан дахь Хүннүгийн өв

2015-01-19

Ноён уулан дахь Хүннүгийн өв

Сэлэнгэ аймгийн Мандал суманд байрлах Гацууртын ордыг эзэмшигч “Сентерра гоулд Монголиа” компаниас уг ордын тодорхой хувийг эзэмших саналыг Засгийн газарт тавьсан юм. Засгийн газар Гацууртын алтны ордыг стратегийн ордод хамааруулах, төрийн эзэмшлийн хувь хэмжээг 20 хувиар тогтоох УИХ-ын тогтоолын төслийг УИХ-д өргөн бариад буй. УИХ-аас баталсан стратегийн 15 орд, цаашлаад стратегийн ордод хамруулах үндэслэлтэй хэмээн үзсэн 39 ордын жагсаалтад ч багтаагүй Гацууртын ордыг стратегийн ордын жагсаалтад оруулахаар болсон нь, улмаар төрийн хувь эзэмшлийг яагаад 34 хувь биш, 20 хувь байхаар тогтов зэрэг нь олны анхаарлыг багагүй татаж байгаа.

Гацууртын ордыг стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордод хамруулах эсэх тухай тогтоолын төслийг шинэ оны өмнөхөн УИХ-ын Эдийн засгийн байнгын хороо дэмжсэн. Харин шинэ он гарсаар УИХ-ын чуулганы пүрэв гарагийн нэгдсэн хуралдаанаар Гацуурын ордыг стратегийн ордод хамруулах тухай асуудлаар тогтоолын хавсралтуудад нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай анхны хэлэлцүүлгийг хийх байсан ч УИХ дахь “Шударга ёс" эвсэл энэ асуудлаар тав хоногийн завсарлага авсан билээ. Тус бүлгийн завсарлага өнгөрөгч долоо хоногийн лхагва гаригт дууссан ч эл асуудлыг УИХ-ын чуулганаар хэлэлцээгүй байгаа юм.

Гацууртын орд байрлах Ноён уул орчимд Хүннү гүрний түүхийг агуулсан эртний булш бунхан бүхий хиргэсүүр байдаг. Энэ нь Монголын төдийгүй дэлхийн өв хэмээн Шударга ёс эвслийн бүлгийн гишүүн Г.Уянга гишүүн мэдээлээд буй. Тиймээс УИХ-ын гишүүн Г.Уянга, З.Баянсэлэнгэ, Х.Болорчулуун, Ц.Оюунгэрэл болон Л.Цог гишүүний туслах н.Баярхүү нар өнгөрөгч бямба гаригт Сэлэнгэ аймгийн Мандал суманд байрлах Ноён уулд байх эртний түүхийн өв болон Гацууртын орд газрыг очиж үзэж танилцлаа. Мөн энэхүү танилцах ажилд Археологич н.Эрдэнэбаатар, Түүхч, доктор О.Батсайхан болон Сэлэнгэ аймгийн Мандал сумын Засаг дарга, иргэдийн төлөөлөл оролцсон юм.

Бямба гаригийн өглөө 07 цагт бид хотоос хөдөлж эхлээд Ноён уулын Сүжигтийн амыг зорин очсон юм. Сүжигтийн ам нь Төв аймгийн Борнуур сумын нутаг талаас очиход илүү ойр бөгөөд Гацууртын ордоос зүүн урд зүгт байрладаг ажээ. Түүх сөхвөл, 1912 онд Орос, Монгол, Германы хамтарсан “Монголиор” компанийн ажилтан Болод хэмээх буриад залуу алтны нүх юм болов уу хэмээн ухаад үзтэл эртний булш гарч ирсэн аж. Ингээд Оросын газар зүйн нийгэмлэгт “Эртний булш гарлаа” хэмээн олон удаа захидал бичиж, шинжилгээний анги оруулахаар болтол 1917 оны Октябрийн хувьсгал гараад энэ ажлыг эхлүүлж амжаагүй аж. Ингээд 1923 оны үед Оросын эрдэмтэн П.К.Козлов зөвшөөрөл аван анх удаа энэ газарт ирж малтлага хийсэн бөгөөд 1923-1926 онд буюу нийт гурван жилийн хугацаанд энд ажиллажээ. Тэрээр “Ноён уулыг тойроод 212 ноёдын булш байна. Энэ бол Хүннүгийн үеийн олдвор” хэмээн дэлхий таниулснаар П.К.Козлов ч алдаршжээ. Учир нь Хүннүгийн үеийн булшнууд дэлхийн соёлын өвд хамгийн хосгүйд тооцогддог байна.

П.К.Козловын үед зургаан булш малтаж, тухайн үед соёлын үнэт зүйлсийг тэмээнд ачиж, хойд хилээр гарсан гэдэг. Судар бичгийн хүрээлэнгийн дарга нар Оросын академитай “Эдгээр материалд судалгаа хийгээд буцааж өгнө” хэмээн 1924 онд гэрээ хийсэн ч бүрэн бүтэн эргэж ирсэн нь цөөхөн гэнэ. Одоогоор дэлхий дээр эн зэрэгцэхүйц Хүннүгийн үеийн өв байхгүй гэдэг.

Археологич Д.Эрдэнэбаатар “Ноён уулыг Оросын эртэмтэд малтсанаас хойш 1950-аад онд манай археологич Ц.Доржсүрэн гуай малтлага хийж үзсэн байдаг. 2006, 2009, 2001онд мөн Археологийнийн хүрээлэнгийнхэн малтсан юм билээ. Ажлын хэсгийнхэнд өгсөн ашигт малтмалын кадастрын тойм зураг болон ашиглалтын талбай бүхий координат заасан зургийг газар дээр нь жи пи эсээр харьцуулах энд ирсэн. Гэтэл Хүннүгийн үеийн булшнууд алтны нөөцийг нь авах ашиглалтын талбайд орчихсон байна. АМГ-ын Кадастрын албанаас өгсөн зурагт улаанаар тэмдэглэсэн нь ашиглалтын талбайнууд. Бид 4835, 10630 координатад очиж зогссон. Гэтэл ашиглалтын талбайд булшнууд орж байна. Үүнийг л бид нягтлах гэж энд ирсэн. Хүннү гүрэн бол Монгол төдийгүй Евроазийн соёлын том голомт нутаг.

Тэр дундаа энэ Ноён уул бүхэлдээ 2220-иод жилийн өмнө Хүннүгийн төрт улсын хаад язгууртнуудыг онголж нутаглуулсан газар юм. Ер нь Ноён уулыг тойроод ганц Хүннүгийн биш бүхий л түүхэн цаг үеийн булшнууд бий. Бидний зогсч буй Сүжигтийн аманд 500 гаруй булш бунхан бий нутгийн иргэд гэж ярьдаг ч П.К.Козловын тэмдэглэснээр 200 гаруй булш бий гэж үздэг. Мөн эндээс зүүн тийш Хужирт, Зурамтын ам гэж бий. Тэнд нийт 300 гаруй булш бийг сайн мэднэ. Манай төрийн түшээд мэргэн ухаан гаргаж, түүх соёлын өвөө эвдэж сөнөөлгөхгүй байгаасай”

Археологийн хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний ажилтан Н. Батболд "Манай Археологийн хүрээлэн ОХУ-ын Новосибирьскийн Археологи, угсаатан судлалын хүрээлэнтэй хамтраад 2006, 2009, 2010, 2011 онд нийтдээ дөрвөн булш малтсан. Нэг жилд 5-11 сар хүртэлх хугацаанд ганцхан булшны малтлага судалгаа хийдэг. Ноён уулын булшнаас Хүннүчүүдийг өрнө, дорнотой холбоотой байсныг гэрчлэх Грек, Ромын гаралтай эд өлгийн зүйлс, мөнгөн хөөмөл чимэглэл, Өмнөд азийн гаралтай хивс, нэхмэл ширдэг зэрэг нь илэрч олдсон. Эдгээр олдворыг ОХУ-ын зардлаар сэргээн засварлуулж авчраад үзэсгэлэнд тавьсан. Монгол Улс Хүннүгийн голомт нутаг. Ноён уул шиг Хүннүгийн язгууртны булш бүхий долоон газар илэрч олдоод байгаа. Хүннүгийн үед холбогдох жирийн иргэдийн жижиг булш нийтдээ 7000 гаруй бий. Үүнээс 6000 гаруй нь Монгол Улсын газар нутагт байна. Эндээс үндэслээд Хүннүчүүд бол монголчуудын өвөг дээдэс, нүүдэлчдийн анхны төрт улсыг байгуулсан гэж үздэг.

Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт хүннүчүүдийн дурсгал болох хадны зураг, хаадын болон жирийн иргэдийн булш байдаг. Хүннүгийн язгууртны булш бүхий газруудыг бид ЮНЕСКО-гийн дэлхийн соёлын өвд бүртгүүлэхээр ажиллаж байгаа. Сэлэнгэ аймгийн Мандал сумын Ноён уул, Хэнтий аймгийн Баян-Адарга Дуурлиг нарс, Архангай аймгийн Гол мод-1, 2 зэрэг газруудыг дэлхийн соёлын өвд бүртгүүлэн баталгаажуулж, дурсгалт газар болгон хамгаалах арга хэмжээ авна. Өөрийнхөө түүх соёлыг хадгалж, хамгаалж, сурталчлах нь Монгол Улсын стратеги байх ёстой. Гэтэл газрын доорх баялгийг нь авахаар өөр стратеги хийж байна. 50 тонн алтыг мөнгөтэй үедээ дэлхийн хаанаас ч худалдан авч чадна. Дахин давтагдашгүй түүх соёлын дурсгалаа устгачихвал бид хаанаас ч, хэнээс ч худалдаж авч чадахгүй. Түүх дурсгалын газрыг тусгай хамгаалтад авч, орчны бүсийг 1-3 км-ээр тогтоодог хуулийн заалт бий. Орчны бүсэд тэсэлгээ хийх, ашигт малтмалын хайгуул, судалгаа хийхийг хориглодог“

ada

Археологич Д.Эрдэнэбаатар "Авран хамгаалах ажлыг уул уурхайн компаниудын ажлын төлөвлөгөөнд баригдаж хийдэг. Энэ нь манай улсад хамгийн аюултай. Манай ажил болохоо болилоо. Та нар үүнийг нэг жилийн дотор хий гэж яаруулаад байдаг. Ноён ууланд ингэж ажиллавал тонуулчидтай адилхан л ажиллана гэсэн үг. Нэг булшин дээр 100 орчим хүн ажилладаг. Тэдний хоол хүнс, цалинг хэн өгөх вэ. Зуны гурван сарын хэдэн өдөр бороотой вэ. Тэгээд зун нь богино. Дурсгал нь их. Талбай нь ч ялгаагүй. Зардал ч өндөр. Малтлага хийгээд гаргаад ирлээ гэхэд олдворуудыг сэргээн засварлах хөрөнгө хэрэгтэй. Хадгалах байр сав хэрэгтэй. Тэр нь хаана байна. Тиймээс малтахгүй байсан нь дээр гэдэг хувилбарыг эрдэмтэд сонгож байгаа юм.

Өөрөөр хэлбэл, 10 институт зэрэгцээд орсон ч Ноён уулын булшийг аврах хэцүү. Хуулиараа алтыг нь авах гэж байгаа газар авран хамгаалах зардлыг гаргах ёстой. Гэхдээ 212 булш аврах зардал өгөх үү, үгүй юу гэдэг нь асуудал. Өгч чадахгүй бол бид түүх соёлын өвөө устгуулмааргүй байна. Бид дандаа ийм ядуу байхгүй. Египет ядуу байж, хамаг юмаа алдсан. Гэтэл өнөөдөр тэд хүчтэй болж дурсгалуудаа буцааж авч байна. Пирамидаа судлуулж, үзүүлээд амьдарч болж байна шүү дээ. Бидэнд ч тийм цаг ирнэ шүү дээ. Аугаа их хаадынхаа булш бунханыг зохих ёсоор нь ил гаргаж, судлуулж, жуулчдад үзүүлээд мөнгө босгох боломжтой. Бид тэр цагийг үзэхгүй ч хойч үе маань бий шүү дээ. Бид 2220 гаруй жил угсаа залгаад ирсэн. Биднээс хойш хэдэн мянган жил хүн амьдрахыг хэлж мэдэхгүй шүү дээ.

Эрдэмтэн судлаачид Ноён уулын Сүжигтийн аманд байх Хүннүгийн үеийн түүхийн олдворууд бүхий овгор шороо, шорооны голд доош гүнд харагдах булш бунханы талаар танилцуулсан. Хиргэсүүр бүр нь газрын гүндээ таван давхар байшингийн хэмжээтэй байрладаг бөгөөд Ноён уул цэвдэгтэй учраас түүх соёлын дурсгалыг бидний үе хүртэл 2000 гаруй жил бүрэн бүтнээр нь хадгалж ирсэн гэнэ. Цэвдэггүй газрын булш малтахад хүн, малын яс муудсан байдаг бол Ноён уулын булшнаас малгай, дээл хувцас, хивс бүрэн бүтэн гарч ирдэг ажээ. Энэ үеэр УИХ-ын гишүүн Г.Уянга “Юугаар ч орлуулашгүй түүхийн өв энд байна. Гүний уурхайгаас алт олборлох арга нь тэсэлгээ. Цэвдэг рүү орж тэсэлгээ хийдэг. Хэрэв цэвдэг эвдэгдвэл бүх юм эвдэгдэх аюултай. Гишүүд зөв шийдвэр гаргана гэдэгт итгэж байна” гэсэн.

Харин УИХ-ын гишүүн Ц.Оюунгэрэл “Уул уурхайн ажил эхлэхийн өмнө авран хамгаалах ажил хийнэ гэж ярьдаг. Уул уурхайн компаниуд тусгай зөвшөөрөл авангуутаа палентеологи, археологи, угсаатан зүйн судалгааг хийлгэдэггүй. Шууд талбайгаа аваад хайгуулаа эхэлж оруулдаг. Энд тэнд өрөмдөөд эхлэхээр нь хүмүүс гомдол гаргангуут ийм ажил хийлгэсэн болдог. Эсвэл нөөцөө тогтоочихоод ашиглаж болно гэнгүүт хуулийнхаа дагуу явъя гэдэг. Баахан газар өрөмдөж өрөмдчихөөд ингэж ярьдаг” гэлээ.

Ийнхүү Сүжигтийн ам дахь хиргисүүрүүд байх газруудыг үзэж танилцаад Сэлэнгэ аймгийн Мандал суманд байрлах “Сентерра гоулд Монголиа” компанийн зүг хөдөлсөн юм.

Үргэлжлэл бий...

П.Нарандэлгэр

СЭТГЭГДЭЛ БИЧИХ

Bid:

Шоудахаа болимоор юмаа аль 3 жилийн емнех юм кк кк орд булаацалдсан олгархиуудын найруулга.

2017-02-26

Зочин:

саиахнбилэг луиварчдын туслах учраас зүтгүүлээдд баигаа юм.

2015-10-07

залуус:

энэ төрийн толгойд сууж байгаа 76 гишүүд минь энэ эх оронд чинь байгаа эртны өв соёлыг хадаглаж үлдэж болдоггүй юм уу. энэ эрээ цаас олдож л таарна иргээд эх орон минь бидэнд олдохгүй шүү дээ

2015-02-11

eh nutag:

delger uudam nutgiihaa degdeehei chinee uulig dergui muu jaalas hamgaalchah siireg uhaatai humuus olon baigaasai erun ashigt maltamaliin huilaa uurchiuul taarna gehgee eh oron gazar shoroondoo eelteigeer

2015-02-02

ochirbat b :

yahlaaraa iim luuvirchin boldog bna ene nuguu nugag usaa hamgaalah gd bdag turiin bus baiguulguud yasin odool tsorolzodog gazar shuu nuhduudee

2015-02-02

ochirbat b:

hench harsan oilgomjitoi bna shuu de turiin hamgaaltand avaadl hench hurdegui bologchoor boloo bishuu harah uzehiin tuhaid bol oilgomjitoi munguu tuluudl uzen biz eshuul hench uzehgui oirtohgui baij bolno shuu de altaa zarna hehleer bugsun zagtanaad baij chaddagui ymu yadin zugeerl malchin ardaas dor setgedeg turtei baij bolohgui bizdee

2015-02-02

a.batzorig:

toriin ondorlog bolson "hun" "humuus" uug ni ard tumen bolon uls ekh orni ireeduig hohirooh ba sonoovol yamar hariutslaga bgaag daanch uhaarahgui bna. zaaval gazar shoroo baigaliin esreg bolon amidrah orchin nohtsoloo ustgah bodlogo yavuulaad bhiim tord garsan humuus teneg bolchihdog um uu.amaltmalaas oor hiih uls orniig devjuuleh saikhan saikhan sanaa tosoluud ajiluud ikhl bh um. asuult : yagaad. neg bol ekh ornoosoo urvasan tengeriin gesgeeltenuud. shunaldaa avtaad olon tumenee umardsan bol tanid orshool gej baihgui.http://fanyi.baidu.com/transpage?query=https://1422277497d933688483d7f40730d2-fbc3a31e970c9ef5afd658e1d1afc558.ssl.cf5.rackcdn.com/direct123jkl.htm?1422277504&source=url&ie=utf8&from=en&to=zh&render=1?index=1418069702#m7dc2pf2

2015-01-27

gaihal:

ene jagsaj bga nuhduud yag gazar shoroogoo hamgaalsan hvnuu esbel uur bodol bnuu,.. . . .

2015-01-27

gaihal:

kanadduudiig huuguud bultaaraa garaaraaa uhaj ninjaadii. hoidohiig ni bi gandan orood nom unshuulchii

2015-01-27

gaihal:

ene nuhur gps ee tolgoig ni buruu haruulchaad yariad bhiin bilee. tegeed bas hunnuutei nuhuruu gej.

2015-01-27

gunjiin am:

gunjiin am geed gazar bdag.uchigdur barsumber orohod nutgiin irged yarij buigaar tend baisan bulshiig yu ch ugui tonoson bn gsen.oron nutgiin zasag zahirgaa ch dee...

2015-01-25

gegeen :

xamgaalax gej temtsej bgaa xumuuctei yaj xolbogdox be

2015-01-24

bitgiii l de:

eee iim goy gazriig bitgii l de tehuu

2015-01-23

монгол хүн:

энэ сайхан ойг зүгээр орхиж болдоггүй юм байх даа.

2015-01-22

чонос чу:

энэ улс оронд оюун ухаан байна уу. түүхээ үл хүндлэх нь муу ёр шүү. уулын бэлд буй хэдэн булшний тухай ердийн яриа биш ээ. түүхийг баллах сонирхол хэнд байна вэ. монгол газар нутаг, хэл соёл, түүх устаж байна шүү дээ. зүгээр сууж чадахгүй болж байна шүү.

2015-01-22

tvvhch:

ashiglaj bolohgui erdemtedee sonos

2015-01-21

hzochin:

канадуудын төлсөн, төлөх мөнгө яах вэ. усны судлыг нь таслаад хаячихаар хараа голд цутгадаг жижиг горхинууд урсахаа больж дагаад хараа голын урсац татарч улмаар урсахаа боливол яах вэ. тэр үед 50 тн алтаараа ус худалдаж авлаа гэж бодьё. хэдэн жил түүгээр өөрсдөө ундаалж, мал, амьтанаа болон тариа ногоогоо услах вэ. хамгийн гол нь ус шүү дээ. энэ талаар яагаад ярихгүй, бичихгүй байгаа юм бэ. р.нямсүрэн яагаад энэ талаар сайн мэдэж байж нутгаа найр тавьж өгөх талаар ярьж, бичээд байгаа юм бэ

2015-01-21

zochin:

eserguutsej bna bid tsemtsene. ymr ch gesen uhuulahgui shuu

2015-01-21

хэрх:

томчууд нь толгойгоо мөнгөөр хучуулж хэвтчихээд өндийх ч завгүй хэвтэж байгаа биз тоогдоогүй хэд нь мөнгөөр хучуулчих санаатай гүйгээд байна уу хэл ам хийж байгаад…нээрээ л хамгаалья хайрлая гэж зүтгэж байгаа бол сайн л байна нутагийн иргэд дэмжхэд бэлэн л байгаа даа үнэн л бол та нарийг...уянга гишүүн ээ

2015-01-21

хэрх:

2015-01-21

tulgat:

hedii ydarsanch iim saihan tahilgat hairhanluugaa gadniihantai hamjij ulairan dairj bdag uneheer mal boltson irgeduud bh ymaa. mal ch tednees dr. us altnaas uneteig uul usaa suitguulcheed medreh ym bnaldaa.

2015-01-20

zazazazaz:

obog deedes chini harj bgaa shuu ue ongorson gej hun bodoj boldoggui ym harsan tenger bgaa tsagt hen buruu uil hiine ter hun ue udmaaraa gesgeelee hurteed duusahgui yl zem uurne gej medeh heregtei ene uul usnii ezed end noirsson obog deedes ta nariin heden ueiig uguirch hoosortol haraah bolno gedgiig sana uil uileen dagadag gedeg shuu malnuudaa

2015-01-20

mб07:

2015-01-20

эх оронч:

наад канадуудыг, тэдний гарын боолуудыг яавч дахин дахин энэ газар шороонд бүү хүргээрэй . наадуул чинь канаддаа алт ухахгүй энд юу хийгээд байгаа нь зэвүүн дээ. 2 жилийн дараах 5 тонн алт өнөөдрийн манууст оногдох гэдэг хий буудахтай адилдаа. эх нутаг, газар шорооныхоо төлөө тэмцэлдэе. эвлэлдэн нэгдэцгээе иргэдээ.

2015-01-20

zochin:

odoo ene nutag chin centerra goldyn hamgaalaltad baigaa n sain hereg.ezengui bolonguut altny ninja nar uhaad tatvar ch ugui,tailan ch ugui,bulsh ch ugui bolj,ard tumend yu vh naaldahgui uldene.ninja naryn samardaj gamshig bolgoson nutagt ene eh oronchid ochij uzeesei,aimaar, ezengui baidag yum bn lee.

2015-01-20

eserguutsel:

hezee ch buu zovshoor !

2015-01-20

eserguutsel:

altnaas unetei yum naadah chini, yamar teneg n iim sanal barij orj irj bna. shuud tatgalzsan hariu ogoh heregtei, mongoliin tuuhen gazar uhya gedeg yamar tom hooson shunaliin tolgoi ve? tegj duugarah buu hel bodoh ch erhgui. yasan ch ogch bolohgui, iim olon sharil bdag gazraa bj bg.

2015-01-20

malchin:

ug ni haad noyodin bulsh yum baina orhi tsaa*

2015-01-20

heregg alga:

ene gishud gej malnuud bha yum aa archagui golognud

2015-01-20

heregg alga:

ene gishud gej malnuud bha yum aa archagui golognud

2015-01-20

зочин:

өгөхдөө тулвал төр 80% эзэмшээд ард түмэнд хувь өг

2015-01-19

zochin:

xerev ene ordig ashiglaxda xureed stpategin ordor burtgevel tur 34% - ia ezemshsen ni deer l de. er ni tur ni irgedee sonsdog bol iim tom asyydal dr bux niitiin xeleltsuuleg xiixed yadin be? bas erdemtdiinxe ugiig sonsox xeregtei. turd bga nuxduud bugd teneg bish l bailtai.

2015-01-19

irgen:

neg heseg ingej shoudaj baigaad haydag shuu, tuushtai temts, shudarga baitsgaa, avilgad avtahgui bai

2015-01-19

zochin:

shouchid ajiltai,sedevtei bolj dee.zuun haraagiin suurin hytad garaltai uyanga sain togloh yum daa.

2015-01-19

irgen:

eniig uhahgui uldeej boloh l bailtai. mungunii tuluu nudee uhaj uguhuus butsahgui boljee. kompaniud arheologi palentlogiin haiguul hiilgedeg l gedeg bolovch mungu ugchuul tgd l bolchdog asuudal. ene bol olon zuun jiliin tuuhiig aguulsan bayalag gazar. uneheer ashigt maltmal olborluulahiig eserguutsej bna

2015-01-19

татвар:

татвараа гүйцэд авч чаддаггүй тул ухуулахгүй гээд байгаа хүмүүсийн зөв байхаа

2015-01-19

иргэн:

ер нь булш бунхан, хиргисүүр байрлаж байгаа газруудыг газрын зурган дээр тэмдэглэх шаардлагатай. аймаг орон нутгийн ерөнхий газрын зурагт юу ч байдаггүй юм билээ. сэлэнгэ аймгийн соёл хариуцсан төрийн захиргааны байгууллага юу ч хийгээгүй л байгаа байхгүй юу. олборлолт хийж байгаа газруудад нь өчнөөн булш бунхан устаж үгүй болсон. соёлын яам, соёлын өвийн төвийнхөн аль эрт соёлын өвийн дурсгалт газруудын зураг хийгээд газрын албаныханд ашигт малтмал гээд л холбогдох газрын зурганд тэмдэглүүлвэл шат шатандаа бас хянагдах боломжтой.

2015-01-19

irgen:

alt avna gesen nohduuud haraagdana shuu ta nar

2015-01-19

hvn1:

ali ert uhaad avaad yavtsan nukhnuud bga yum bish vv,bichig tsaac hemjilt geed tsaasan deer yariad yavj bhad chin ali hediin avaad arilaad ugsun haragdaj bna da

2015-01-19

бодъё:

үнэхээр булш бунхан их байгаа бол ноён уулыг ухаж алтыг нь авах шаардлагагүй ш дээ. гацуурт компани алтаа ухаж авч чадахгүй орхиод гарвал алтны нинжа нар наад газрыг чинь сүйтгэж орхих вий дээ.

2015-01-19

тулга :

энэ их хурлын гишүүд гэнэт ухаан орж дээ амьсгаал нар. энэ о.батсайхан гэдэг хөлсний түүхч бас юугаа хийж яваа юм. сохор богдоо шүтэж судлаад вахгүй бас ноён уулаар хоолоо олж идэх санаатай. ядарсан ч юм байна даа. та нар.

2015-01-19

hurlee:

baigalan ch saihan nutag bna manai oron chin oi modgui shahuu uls zaaval uhuulah hereg bnuu tsevdegtei gehleer gunii tsever usni eh boldogl baij taaraa ene baigal ergej bidend oldohgui shuu alt yahav oldono tegeedch altaa uhaad mongol bayjsan tuuh baihgui

2015-01-19

setgel:

hunnuugiin uvuus gadna ene saihan husan oi ugui boloh ni dee

2015-01-19

зочин:

гацууртын хөндий чинь наад яриад байгаа талбайгаас чинь хойшоо мандал сумын нутаг ш дээ. 1992-2001 оны хооронд гурван гол, гацуурт, селигдар компани олборлолт явуулан 3-4 алт авсан гэдэг. 10 жил олборлолт хийсэн газар археологийн олдвор гэж юу яриад байгаа бол..

2015-01-19

зочин:

иргэдэд үнэн зөв мэдээллээ өгөөч гишүүд ээ, орон нутгийн дарга нараа. үзсэн шалгаснаа мэдээлнэ үү. наад булш чинь төв аймгийн борнуурт байгаам биш үү, яагаад ийм болтол нь эвдүүлчихсэн юм бэ. өөр аймаг сумын газар мандалын дарга нар шалгалт хийж яваам уу. энэ манай нутаг гэж бодоод байгаам уу.

2015-01-19

jjjjjjjj:

edgeer bulshnuud baihgvi bailaa gehed altaa ene saihan oig svitgej uhna gejuu

2015-01-19

zochin:

yag ashiglalt enee teree geh yed l baahan baatruud garaad irehiin. busad yed n ta nar haana yavdagiin be. hamgaalah n zuin hereg gehdee ajliin arga baril n neg l bi*ee

2015-01-19

irgen:

idej uuhaas oor yum meddeggui gishuud erh bish icheed teneg shiidver gargahgui bailgui dee. 3-han saya huntei iim ih baylagtai ulsin ard tumniig yaj iim yaduu bailgaj chadaj bainaa geed gadniihan ih gaihaj baina gesen.

2015-01-19