Зохиолч, сэтгүүлч Б.Шүүдэрцэцэг “Үүлэн хээтэй орчлон” романаа хэдхэн хоногийн өмнө уншигчдын гарт хүргээд байгаа юм. Түүнтэй уран бүтээлийнх нь талаар ярилцлаа.

-Юуны өмнө танд хоёрдахь романаа “өлгийдөн” уншигчдын хүртээл болгосонд баяр хүргье. “Үүлэн хээтэй орчлон” ном хэр хугацаанд бүтсэн бэ?

-Баярлалаа. “Үүлэн хээтэй орчлон” номоо өнгөрсөн жил яг өдийд эхэлж байлаа.  Нэлээд удаан бодож, ажиллаж байж бичиж дуусгалаа. Номын нээлт маань өнгөрсөн бямба гаригт болсон.

Нээлтэд урлаг соёлын томоохон төлөөлөгчид ирж, мялаалгын үг хэлсэн. Энэ үеэр тэд “Хүн роман бичиж байж зохиолч болдог. Маш том ажлын ард гарлаа” хэмээн хэлж байсан. Миний хувьд тэдгээр том хүмүүсийн сайшаал, магтаалыг сонсох сайхан байлаа /инээв/. Ном хэр зэрэг амжилттай болсныг уншигчид маань хэлэх байх.

Миний фейсбүүк найзуудаас “Таны номыг шөнөдөө уншчихлаа” хэмээн тагласан байсан. Хэрэв ном сонирхолгүй бол хүн шөнөжин уншихгүй шүү дээ /инээв/. Тэгэхээр гайгүй болсон болов уу гэж найдаж байна.

-Шинэ романд хэдэн оны үйл явдал гардаг вэ?

-“Үүлэн хээтэй орчлон” номд 1900-аад оны үеийн Хүрээ, Түшээт Хан аймаг, Ахай засгийн хошуу, Элдэн  засгийн хошуу болон тэнд болж буй үйл явдал гардаг. Энэ романд асар олон хүний дүр бий. Мөн айлуудын нохойны нэрс байгаа. Тэгэхээр хооронд нь будлих тохиолдол гарна шүү дээ.

-Та “Домогт Ану хатан” романаа уран сайхны кино болгож байсан. Үүнээс өмнө тайзны бүтээл хийж, үзэгчдийн таашаалыг төрүүлж байсан удаатай. Тэгвэл энэ удаа “Үүлэн хээтэй орчлон” романаараа тайз, дэлгэцийн уран бүтээл хийх бодол бий юу?

-Мэдэхгүй. Найруулагчид маань уншиж үзээд сонирхолтой байна гэвэл би зохиолын эрхээ өгнө. Заавал өөрөө хийнэ гэхгүй. Би романаа нэлээд драмтай, өрнөл ихтэй бичихийг хүссэн. Төгсгөлдөө бүх үйл явдлын зангилаа тайлагдахаар зохиомжилсон.

Энэ нь тайз, дэлгэцийн уран бүтээл хийхэд илүү дөхөмтэй, хэрэгтэй чанар болов уу гэж бодсон. Хэрэв хүмүүст таалагдвал, цаашид илүү сайн бүтээл болоосой гэж ерөөгөөд зохиолоо өгчихнө. Гэхдээ уншигчдын маань л үнэлгээ мэднэ дээ.

-“Ану хатан” кино АНУ-ын зах зээл дээр борлуулагдаж байгаа сурагтай байсан. Хэрхэн дэлхийн зах зээлд киногоо гаргасан бэ. Борлуулалт хэр байна?

-Киногоо дэлхийн зах зээлд гаргахын тулд дундын зуучлагчаар дамжуулсан.

Манай “Шүүдэр” продакшин 2013 онд Хонконгын олон улсын кино фестивалд оролцоод, дундын зуучлагчтай болж чадсан.

Кинонд маань нэлээдгүй завсар хийж, АНУ-ын зах зээлд 2014 оны 9-р сарын 9-нд “Эрэлхэг гүнж” гэдэг нэртэй, гурван хэл дээр гаргасан байгаа.

-Таны гадаад төрх үеийнхээсээ залуу харагддаг. Нууцаасаа хуваалцаач?

-Би биологийн хөгшрөлтийн эсрэг янз бүрийн зүйл хэрэглээгүй. Харин хүнд өөрийгөө олох үе ирдэг гэдэг шиг имижээ олсон байж болох юм. Түүнээс бус хумсыг эс тооцвол надад хиймэл зүйл ганц ч байхгүй. Би маш их прагматик хүн учраас аливаа зүйлийн агуулгыг шүтдэг. Тэгээд ч би монгол хүн. Монгол хүний ерөнхий шинжийг арилгаж, өөрийгөө өөрчлөөд байх шаардлага надад огт байхгүй.

-Зохиолчид нийтлэг дүр төрх, гүн ухааны гэмээр “маяг”-аараа ижилсэх нь бий. Таныг тэдний дунд арай онцгой харагддаг гэдгийг анзаараагүй үлдсэн хүн цөөхөн болов уу?

-Би бусдад гоё харагдах гэж асуудалд ханддаггүй. Тэгээд ч дотоод мөн чанараараа бол харин ч их эрэгтэйлэг хүн. Зарим хүнд их гоё харагдаад, нэг хэсэгт нь хэт их гадаад төрхдөө анхаардаг хүн шиг харагддаг байж магадгүй. Ямар ч байсан миний дотоод мөн чанар хэвээрээ байгаа. Зохиолчдын тухайд манайд л нийтлэг нэг дүр төрхтэй харагддаг болохоос бус гадаад оронд бол өөр байдаг.

Манай С.Удвал гуайн хувьд гэхэд л гайхалтай сайхан эмэгтэй байсан. Тэгээд ч би зохиолчдыг гаднаас нь уйтгартай харагдах хэрэггүй гэж боддог. Бид оюуны талбарт ажиллаж байгаа хүмүүс. Биднийг харж үлгэр авах залуу охид олон бий.

Надад гэхэд “Таныг үлгэрлэн дуурайдаг” гэж хэлэх охин олон байдаг. Иймд оюуны салбарт ажиллаж, хөдөлмөрлөж байгаагийнхаа хувьд маш олон залууг энэ чиглэлээр ажиллаж, шударгаар амьдралын сайн сайхнаа бүтээх зам руу татахдаа би өөрийгөө сайн үлгэр дуурайлал нь байгаасай гэж хүсдэг.

-Та өөрийгөө Монголын утга зохиолд үүрэг гүйцэтгэж байна гэж боддог уу?

-Энэ талаар дүгнэлт хийж байгаагүй юм байна. Би шинэ зүйл бичээгүй. Дэлхийн утга зохиолын бүхий л урсгал уншигчдад хүрчихсэн. Номыг буруу талаас нь харуулж бичихгүй юм бол энд шинэчлэл хийх боломж байхгүй. Харин монгол хэл соёлоо авч явахад өөрийн хувь нэмрийг оруулах юмсан гэж боддог. Тэгэх үүрэг ч надад бий. Ерөнхийдөө монгол хэлээр гарч буй зохиол, бүтээл шинэ байхад, уншигчидтай болоход нь өөрийнхөө хувь нэмрийг оруулсан гэж хэлж болно. Монголд борлуулалтаараа нэг номерт байна гэдэг хэцүү. Орчуулгын зохиолууд маш сайн борлогддог. 

-Монголын зах зээл хэтэрхий бага байгаа нь номоос ашиг олох боломж олгодоггүй гэсэн яриа бас байдаг?

-Хүн ам бага байгаа нь харамсалтай хэрэг. Гэхдээ би голохгүй. Би Монголдоо төрсөн учраас байгаа нөхцөл байдалдаа л тохируулж бодохыг чухалчилдаг. Монголын ном уншигчдын тоог дэлхийн бусад улс гүрнүүдтэй харьцуулахад маш бага гэсэн судалгаа гарсан байна лээ. Бид хөгжиж дэвшье гэж бодож байвал, унших хэрэгтэй байгаа юм. Их уншиж байж, улс хөгжинө гэдгийг ойлгоосой

Миний хувьд тодорхой хэмжээний уншигчиддтай. Надад “уншихгүй байна аа” гээд үстэй толгойгоо зулгаагаад байх зовлон байхгүй. Гэхдээ бид дэлхийн болон монголын уран зохиолуудыг уншиж байж, гэгээрнэ гэдгийг хүмүүс ойлгоосой. 

-Орчин үеийн уншигчид “Роман уншина гэхээс халшраад байна” гэж хэлэх нь бий. Тэд бас “Зохиолч нь яаж ийм урт ном бичдэг байна аа” гэдэг. Таны хувьд халшрах үе байсан уу?

-Зарим үед халширч, барьж авахаас зугтах тохиолдол байсан. Романыг онгодоор бичнэ гэж байхгүй. Яруу найргийг л онгодоор бичдэг байх. Уншигчдын хувьд зарим нь тийм бодолтой байдаг нь үнэн. Харин миний уншигчдын хувьд том номонд илүү дуртай. Өгүүллэгийн ном туужаасаа удаан зарагддаг. Роман нь туужаасаа хурдан зардаг.

Харин “Ану хатан” роман өмнө нь гаргаж байсан бүх номын минь борлуулалтыг эвдсэн. Би уншигчаа их сайн бэлдсэн гэдгээ сүүлийн үед улам бүр мэдрэх болсон шүү. Өөрийгөө хүмүүсийн хайранд амьдарч байгаагаа ч цаг ямагт мэдэрч байгаа.

-Зураач нар зураг зурахдаа нийгмийн асуудал, орчлонгоос хэсэгтээ хөндийрч байж зураг юм билээ. Та бас тэгж байж бичдэг гэсэн үг үү?

-Тэгдэг. Зохиол бичихэд судалгаа маш их хийдэг. Дараа нь орчинг чухалчилна. Миний хувьд орчинг их голдог хүн. Зохиолоо бичихдээ нам гүм орчинд, сэтгэл санаагаа чөлөөлж байж уран бүтээлээ хийдэг. “Үүлэн хээтэй орчон” номоо төгсгөхийн өмнөхөн “Гэрэлт зүрх” аянаа санаачилж, зохион байгуулсан. Аян болж байх хугацаанд би бүтэн нэг сар ганц ч мөр үг, өгүүлбэр бичээгүй. Яагаад гэвэл, сэтгэл санаа маань өөр юманд саатахад, би бичиж чаддаггүй.

“Домогт Ану хатан” романаа дуусгахын өмнө нь нэгэн бяцхан охинд туслаж байсан. Түүний дараахан Ану хатаны сүнс надад онгод хайрласан юм шиг, нэг сарын дотор зохиолоо бичиж дуусгасан. Гэхдээ хүн хүн өөр юм билээ.

Тухайлбал, Төрийн шагналт зохиолч Ч.Лхамсүрэн гуай таван ханатай гэрт, хүүхдүүд нь бужигналдаад л, ар өврөөс нь хүүхдүүд “ноцсон” байхад бичээд суудаг гэж байгаа. Би гайхдаг юм /инээв/. Миний хувьд өчүүхэн чимээ гарахад л бичиж байсан орчноосоо тасарчих гээд байдаг муу талтай. 

Б.Дэжид