Сонгуулийг холимог бус мажоратори буюу 76 тойргоос явуулах нууц  тохиролцоог АН-ын дарга З.Энхболд, МАН-ын дарга М.Энхболд нар хийсэн гэсэн бор шувуу нислээ. Хэрвээ үнэн бол  МАНАН-гийн удирдлагуудын энэ тохиролцоог  сонгогчид ёстой хоёр гараа өргөөд, алгаа ташин  дэмжин хүлээн авч  байна.

Сонгуулийг мажораториар явуулснаар  Үндсэн хуулийн зөрчил арилж, сонгогчдын хязгаарлагдсан эрх нээгдэнэ.  Хамтрахаараа улс орны хөгжлийг урагшлуулдаг гэж улстөрчид хэлэх дуртай байдаг.  Тэгвэл энэ хамтарсан тохиролцоо  төрөө, түмнээ, улсаа бодолцож шийдсэн төрийн хар хүний тулхтай шийдэл болно. Цаашлаад  энэ УИХ-ын бүрэн эрхийн хугацааны “хууль бус парламент” гэх адлагдсан нэр, алдаа бүр  нь  цэвэршиж,  эрх баригч, сөрөг хүчин хамтраад зөв шийдвэрт хүрч чадснаараа түүхэнд тэмдэглэгдэх юм. Ер нь холимог тогтолцоогоор сонгууль явуулах хууль баталсан нь өмнө 2008-2012 оны парламентын буруу шийдвэр. Үүнтэй хэн ч маргахгүй.

Харин холимог тогтолцоогоор сонгууль явуулах ямар хор уршигтай, цаашлаад байдал улам хурцдахыг өнгөрсөн сонгуулийн үр дүн, ирэх сонгуулийн бэлтгэлийн явц улстөрчдөд, тэр дундаа улс төрийн намуудад мэдрүүлсэн биз.

Холимог тогтолцоог сонгож, намын жагсаалтаар  нэр дэвшүүлснээр  төрийн түшээгийн суудалд  хэн гэдэг эрхэм шидэгдэн орж ирэхийг энгийн иргэд байтугай хууль  тогтоогчид өөрсдөө тааварлаагүй. Өнөөдөр  жагсаалтын дээгүүр багтах  гээд  дулдуйчлан гүйгчид   намын даргаа тойрон хүрээлээд байгаа нь нууц биз. Хэрвээ холимог тогтолцоогоор сонгуулийг явуулбал тойрогт өрсөлдөх 48 мандатаас илүүтэй намын жагсаалтын дээгүүр багтах эрхмүүдийн дунд дажин өрнөнө.  Сонгогчдын төлөө ганц хураагаа ч хөдөлгөхгүйгээр төрийн түшээгийн зөөлөн суудлыг горилогчид нам хэмээх айлд унтах завгүй  сэм хуйвалдаан зохион байгуулж байна. Тиймээс намуудын хуралдаж, сонгуульд нэр дэвшигчдээ тодруулах асуудал нам дотор алаан талаан болно гэдгийг улстөр ажиглагчид хэдийнэ доторлож байна лээ.

Намын жагсаалтаар төрд сонгогдсон эрхмүүд намдаа ч бус нэг л хүнд, тодруулбал намын даргадаа л  үйлчилдгийг энэ парламентын жишээ тод харуулсан.  Тэгээд ч намын жагсаалтынхан төрд сонгогдлоо гэхэд ард түмний бус даргын элч гэдэгтэй хэн ч маргашгүй. Ямар сонгогчид түүнийг сонгосон.

Цааш цаашдаа улс төрийн намуудад жагсаалтаар сонгогдох гэсэн горилогчид даргад үйлчилдэг гаж жишиг тогтохоор байгаа. 

Тиймээс Үндсэн хуулиндаа “Улсын Их Хурлын гишүүнийг Монгол Улсын сонгуулийн эрх бүхий иргэд нийтээрээ, чөлөөтэй, шууд сонгох эрхийн үндсэн дээр саналаа нууцаар гаргаж, дөрвөн жилийн хугацаагаар сонгоно.” гэж заасан эрхийг нь сонгогч бидэнд  эдлүүлэх үүргийг хууль тогтоогчдод хүлээсэн. Түүнээс бус сонгогчдын эрхийг хязгаарлаж, таллаад намд, намын даргад эдлүүлж болохгүй.  Өнөөдрийн үйлчилж байгаа хуулийр сонгогчдод 48, намын даргын гарт 28 квот байгаа. Нэгэнтээ намаасаа нэр дэвших эрхээ авч байгаа эрхмүүд сонгогчдын бус намын даргын квот руу илүүтэй дулдуйдаад гүйлдэж,  жагсаалтаар нэр дэвшээд сонгогдож чадаагүй хэсэг нь сайдын суудалд санаархаад байгаа хэрэг.

Энэ удаагийн Сонгуулийн хуулийг боловсруулахдаа   явцын дунд нэмэлт өөрчлөлт оруулж болохоор нээлттэй баталсан. Одоогийн байдлаар Сонгуулийн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах  дөрвөн ч хуулийн төслийг УИХ-ын гишүүд боловсруулан Засгийн газарт хүргүүлээд байгаа юм билээ.  

Харин УИХ-ын сонгуулийг мажораториар явуулах намын дарга нарын тохиролцоо албан бусаар яригдаж байгаа. Хэрвээ 76 тойргоор сонгуулийг явуулбал сонгогчид саналаа өгөхөд ч хүндрэлтэй асуудал үүсэхгүй.  Одоогийн үйлчилж байгаа хуулиар тойрогт нэр дэвшигчдээс гадна намыг дугуйлна. Ингэхдээ намын жагсаалтын эрхмүүдийн нэрсийг хэвлэх цаасны хэмжээ уртах хүндрэлтэй гэж СЕХ хэлж байсан. Тэдний нэрсийг жагсаасан тусгай цаасыг бас бэлтгэх юм билээ. Их ажлын хажуугаар цаг, цаас үрсэн зүйл дээ.

Нэг хэсгийн бус нийтийн эрх ашгийг бодолцоод сонгуулийг мажораториар явуулж, нэр дэвшигчдийг шударгаар өрсөлдүүлэх МАНАН-гийн нууц тохиролцоогоо ил зарлачихвал ч түмний хүндэтгэл хүлээнэ дээ.

 Ер нь тэгээд дарга гэж дулдуйдахгүй шударгаар өрсөлдөөрэй нэр дэвшигчид ээ.

Н.Энхлэн