БНМАУ-ын Ерөнхий сайд болон МАХН-ын төв хорооны Ерөнхий нарийн бичгийн дарга асан Ж.Батмөнхийн амьдрал үйлсийн тухай өгүүлэх “Бүү март” уран сайхны кино нээлтээ хийлээ. Тус кинонд Ю.Цэдэнбал агсны дүрийг бүтээсэн МУГЖ Ц.Төмөрбаатартай цөөн хором ярилцлаа.

-Ю.Цэдэнбал агсны дүрд та хоёр дахь удаагаа тоглож байгаа байхаа?

-Миний хувьд урьд нь “Говь хянганд тулалдсан нь” кинонд Цэдэнбал даргын дүрд тоглож байсан. Харин энэ удаад “Бүү март” хэмээх энэхүү кинонд түүний амьдралынхаа сүүлийн мөчид зорьж, бодож, сэтгэж явсан ажил үйлс, амьдралыг нь харуулахыг зорилоо. Нөгөөтэйгүүр бид энэ түүхийг мартаж боломгүй байгаа юм. Хойч үе маань өөрсдийнх нь үе эхлэхэд бидний өнөөдрийн энэ эрх чөлөө, тусгаар тогтнол, хөгжлийг бидэнд үлдээсэн бидний энэ сайхан аз жаргалтай амьдралын төлөө бүх амь биеэ зориулж байсан ийм хүмүүсийг эргэн дурсах хэрэгтэй байна. Тийм учраас ч “Бүү март” хэмээн нэрлэсэн болов уу. Кинонд 1984-1990 оны ардчилсан хувьсгал дуусах хүртэл хугацаанд болж өнгөрсөн түүхийг өгүүлнэ.

-Киноны онцлог гэвэл та юу хэлэх вэ?

-Эх орны эрх чөлөө, тусгаар тогтнолын төлөө, ард түмний амар тайван амьдралын төлөө өөрийнхөө амин хувийг бодолгүй амь бие, ажлаа зориулсан түүхэн хүмүүсийн тухай кино бүтээл гэдгээр “Бүү март” киноны онцлог юм. Гэтэл тэдний үлдээсэн улс орон өнөөдөр ямар болсон байна вэ. Энэ хоёрыг харьцуулж үзэх юм бол тэс өөр дүр зураг хүмүүсийн толгойд буух болов уу. Тийм ч учраас би уран бүтээлч хүний хувьд маш их ач холбогдол өгөх бүтээл болсон гэж дүгнэж байна.

-Түүхэн удирдагчын дүрд тоглолоо. Сэтгэл эмзэглүүлсэн мөч байв уу?

-Өнөөдөр Ю.Цэдэнбал даргыг хүмүүс ойлгохдоо 40 жил манай улс орныг хаанчилж, 40 жил улс орныхоо төлөө биш ЗХУ-ын төлөө ажилласан гэж ярьдаг. Гэтэл миний тоглосон зохиол, түүхэнд ЗХУ-ын коминнист нам руу явуулж буй түүний бичгэн дээр “Бид ингэж хүний эрхэнд, гар хөл болж амьдрахгүй. Бид тусгаар улс болж, өөрийн гэсэн үзэл бодол, өөрийн гэсэн хөгжил, улс орон ард түмэн байх болно” хэмээн улаан харандаагаар бичсэн байгаа юм. Түүнчлэн ЗХУ-д эмнэлэгт хэвтэх нэрийн дор, гэрийн хорионд байх хугацаандаа Ж.Батмөнх гуай зэрэг улс төрийн товчооны удирдлагуудад өөрт нь өгч байсан эмийн цаасан дээр захиас бичээд нууцаар өгч явуулсан байгаа юм. Тийм сэтгэлтэй хүн байж шүү дээ. Тийм эх орон ч хүн байсан гэж бодохоор миний дотор эвгүйртэл сэтгэл эмзэглэж байлаа. Зураг авалтын талбай дээр тэр хүний оронд жүжиглээд уйлж байгаа ч тэр нулимс миний чин зүрхнээс гарсан нулимс байсан.

-Таныг Ю.Цэдэнбал даргыг нэгэн цагт огцор гэж явсан хүний нэг. Тийм ч болохоор Төрийн шагналыг нь буцаасан. Одоо аль нүүрээрээ дүрд нь тоглодог байна аа гэх хүмүүс байх юм.

-Би Ю.Цэдэнбал даргыг огцор, муу хүн гэж хэлж яваагүй. Тэр үед би ерөөсөө тэгж хэлээгүй юм. Зөвхөн тэр хүний надад олгосон төрийн шагналыг л буцааж өгсөн. Буцааж өгсөн учир юу вэ гэхээр над шиг ар өврийн хаалгаар нэр алдрын араас хөөцөлдөж гавьяа шагнал авсан улсууд над шиг ингээд шагналаа эргүүлэн өгөөрэй хэмээн уриалж Төрийн шагналаа буцаасан юм. Тэрнээс биш би Ю.Цэдэнбал даргын дүрд тоглосон болохоор энэ шагналаасаа буцаагүй. Хэрвээ намайг худал хэлж байна гэж хэрэгт дурлавал тухайн үеийн “Намын үнэн” сонин дээр миний яриа гарсан л байгаа байх.  Би уран бүтээл хүн. Миний хөлсөө гоожуулж гаргасан ямар ч дүр надад хайрлагдаж байх учиртай. Тийм учраас би Монгол хүний хувьд Ю.Цэдэнбал даргыг хайрладаг, уран бүтээлээ ч, дүрээ ч хайрладаг юм.

-Энэ удаад инээмсэглэл дутаж байна гэсэн шүүмж ирсэн гэсэн үү?

-Би чамд хариулах уу. Чи дандаа л инээгээд байдаг хүн байж л дээ. Тэгсэн чи ээжийгээ юм уу аавыгаа үхүүлчихээд, улс орон чинь сөнөж мөхөөд, эх орон чинь хүний гарт эдлэгдээд, ах дүү хамаатан садан чинь шоронд ороод байхад чи инээгээд л яваад байх уу.

-Үгүй.

-Тэгвэл тэнэг хүн болно доо. Яагаад инээхгүй байж болохгүй гэж. Болсон үйл явдал айхтар хэцүү цаг үе байсан шүү дээ. 1984 онд Ю.Цэдэнбал агсныг МАХН-ын ерөнхий нарийн бичгийн даргаас огцруулсан. Улсын төв хорооны гишүүнээс буулгаад орхичихсон. ЗХУ-д гэрийн хорионд, эмчилгээ нэрээр янз бүрийн хүчтэй сөрөг тариа хүчээр хийлгэж байсан хүн инээгээд байж чадах уу. Би тийм шүүмж хэлсэн хүмүүст ийм л хариулт өгмөөр байна. 

-Хоёулаа сэдвээ өөрчилье. Та малчны дүр бүтээчихвэл болох гээд байна гэж нэгэнтээ ярьж байсан. Тэр дүрдээ тоглож амжив уу?

-Амжаагүй л явна. Өнөөдөр тийм нүүдэлчин соёл ахуйтай киноны зохиол бичих зохиолч ч алга байна. Залуу уран бүтээлчид хийсвэр кино их хийдэг болжээ. Нэг л их байлдаантай, зодоонтой алаантай. Эсвэл хайр дурлал. Хайр дурлал гэхээрээ нэг л их амьдралаас тасарчихсан, хэтэрхий хол кино хийж байна. Үзэгчид нь ч голдуу залуучууд болсон, тийм зүйл хүсэж байгаа учраас хийхээс ч арга байхгүй болов уу. Түүхэн юм уу, ахуйн сэдэвтэй кино хийе гэхээр залуучууд өөрсдөө амьдрал үзээгүй болохоор хийж чадахгүй, хол санагддаг болов уу гэж би бодоод байна. Тэрнээс хэрвээ сайн уран бүтээл хийе гэсэн бодолтой залуу байх юм бол монголынхоо ахуй, зан заншлын талаар кино хийе гээд надад санал тавьбал би дуртай оролцоно. Би өөрөө нэг киноны зохиол дээр сууж байна. Гэхдээ бэлэн болох арай болоогүй ээ. Нэлээн нухацтай үзэх санаатай байна. Ямар ч байсан Монголынхоо ахуй, нүүдэлчдийн соёл уламжлалын талыг харуулсан түүхэн киноны сэдэв оролдоод сууж байна.

-Монгол ахуйтай кино гэвэл саяхан “Атганд үлдсэн эрдэнэ” уран сайхны кино нээлтээ хийлээ. Та үзсэн үү?

-Би үзэж амжаагүй байна. Киноны хэсгээс харахад боломжийн кино шиг байна лээ. Манайхан гэхдээ л амьдралыг гоёчилдог болж дээ. Уг нь бол кинонд байгаа байдлыг яг байснаар нь харуулах нь зүйтэй юм. Киног хурцлах нэг зүйл нь хүний сэтгэл зүй байдаг болохоос биш ахуй амьдралыг нь гоёчлох нь гол нь биш шүү дээ.

-Одоо ямар уран бүтээлд тоглох бодол байна вэ?

-Нас их явчихлаа. Одоо бол надад нэг сайхан аав юм уу өвөөгийн дүр л олдох байх. Гэхдээ Ж.Мөнхбат “Ю.Цэдэнбал даргын сүүлчийн 7 жил” гэсэн киноны зохиол бичнэ. Үүгээр кино хийнэ. Та дахиад Ю.Цэдэнбал даргад тоглоно шүү гэсэн санал тавиад байгаа. Гэхдээ тоглох эсэхээ би хэлж мэдэхгүй байна. Нас их явчихлаа. Дээр нь өвчин ороогоод, нэг жаахан тураад байгаа.

Ярилцсанд баярлалаа.

Г.Тэгшсүрэн