Парламент шөнө дөлөөр хуралдан УИХ-ын сонгуулийг 76 тойргоор явуулах хуулийн төслийг баталлаа. Пропорцианаль систем буюу намын жагсаалтаар сонгох нь хууль зөрчсөн гэсэн ҮХЦ-ийн дүгнэлтийг хүлээж авснаар ийнхүү сонгуулийн цагийн хуваарийн явцад хуулинд өөрчлөлт оров. Нэмэлт өөрчлөлтөөр Сонгууль нь мажоритар буюу олонхийн тогтолцоотой болж, намуудыг Улсын дээд шүүхэд бүртгүүлсэн он, сар, өдрийг баримтлан жагсаах юм.

Сонгуулийн тухай хуулиар нэр дэвшүүлэх ажиллагаа өнөөдрөөс эхэлж ирэх долоо хоногийн нэг дэх өдөр гэхэд дуусах байсан. Хуульд өөрчлөлт орсонтой холбогдуулан энэ хугацаа хойшилж, баталсан хуулийн шинэ зохицуулалтаар энэ сарын 23-ны өдрөөс нэр дэвшүүлэх ажиллагааг эхлүүлэхээр хойшлуулж байгаа. Ингэснээр нам, эвслээс болон бие даан нэр дэвшигчдэд боломж олгож байгаа. Харин аймаг, нийслэлийн ИТХ-ын сонгуульд нэр дэвшүүлэх ажил нэг дэх өдөр гэхэд дуусна гэдгийг УИХ-ын дарга онцолсон.

Тиймээс УИХ-ын сонгуульд нэр дэвшигчид 76 тойрогт хуваагдан нэр дэвшин өрсөлдөнө. Сонгуулийн хуулийн энэ өөрчлөлтийг эсэргүүцэн, хүрсэн түвшинээсээ хойш ухарсан алхам гэж үзэх гишүүд байсан ч тэд цөөдөв. “ҮХЦ намын жагсаалтыг хууль зөрчсөн гэсэн асуудлыг хөндсөн. Тиймээс энэ намын жагсаалт дахь 28 мандатыг том 26 тойрогт хуваарилах асуудлаас хазайж, тойргийг жижиглэв” гэсэн асуудлыг гишүүн Ч.Улаан, Р.Гончигдорж нар хэлэлцүүлгийн үеэр сөхөж байлаа.

Цаашлаад гишүүд тойргийг жижиглэсэн  нь гишүүд чуулган дээр жалга довны асуудлыг сөхдөг болно. Сонгогдсон тойргийнхоо онцлогоос шалтгаалж, нийслэлд гэхэд гэр хорооллоос сонгогдсон гишүүд түлээ нүүрс, шөнийн цахилгааны тарифыг хөнгөлөх, сургууль цэцэрлэгийн засварын асуудлыг хөндөх бол байшин хорооллоос сонгогдсон хэд нь орон сууцны засвар, лифть, оршин суугчдын СӨХ-ын ажлыг барьж ярина хэмээн шүүмжилж байлаа.

2012 оны УИХ-ын сонгуулиар сонгогдсон төрийн түшээд нийт массын өмнө гарч ярьж байснаас сонгогчтойгоо ойр ажилладаггүй, зайнаас харьцдаг тал анзаарагдсан. Энэ нь төрийн түшээд цаасан дээр хөгжлийн бодлого хөтөлбөр боловсруулахаас бус иргэдийн асуудлаас холддог. Тиймээс л төр, иргэн хоёрын хооронд зай тэнгэр газар шиг холдсон. Төр иргэнээсээ тасарснаас гаргасан шийдвэр нь ч газарт буухгүй, салхинд хийсдэг гэх шүүмжлэл байдаг. Харин 76 тойргоор сонгуулийг явуулснаар төрийн түшээд сонгогчдодоо илүүтэй хүрч, ойр ажиллана гэдгийг ч зарим ажиглагч үгүйсгээгүй. Хүндээ хүрч, сонгогчдын амьдрал ахуйг мэдэж байх нь нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэж, хүндээ хүрсэн улсын хөгжилд ч нөлөөтэй гэж үзэх хэсэг байна лээ. Ер нь сонгогчдоо төрд төлөөлсөн эрхэм тойргийнхоо нутаг дэвсгэрийн онцлог, хүн амын амьжиргааг өрх бүрээр нь мэддэг бус мэдэрч байж төрийн шийдвэр тусгалаа олж, улс хөгжинө гэж олон нийт үзэж байсан. Ер нь төр иргэдээсээ хол тасарна ч гэж юу байхав.

Сонгуулийн хуульд өөрчлөлт оруулах маргаан тойргоор хязгаарлагдсангүй. Өчигдөр шөнө чуулганы хуралдаан эхлэхэд парламент дахь эмэгтэйчүүд эрэгтэй гишүүдийн ширээн дээр санал, анхааруулга тавьсан байв. Учир нь Цэцийн дүгнэлтийг хүлээн авч Сонгууль хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулахдаа намын жагсаалтыг өөрчлөх асуудлаасаа далийж, улс төрийн намаас нэр дэвшүүлэхдээ жендэрийн харьцааг харгалзан үзэж, 30 хувиас доошгүй нь эмэгтэйчүүд байх заалтыг өөрчилж, 20 хувь болгосон байна. Цэц  намын жагсаалтаар сонгогдох нь Үндсэн хууль зөрчсөн гэснээс бус жендэрийн харьцааг зохицуулах 30 хувийн талаар огтын дурьдаагүй гэдгийг эрэгтэй гишүүд мэдэхийн дээдээр мэдэж байгаа. Гэвч яагаад энэ квотыг бууруулсан, хэн санаачилсан талаарх эмэгтэй гишүүдийн асуултад Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны дарга, Сонгуулийн хуулийг өөрчлөх ажлын хэсгийн ахлагч А.Бакей  “Жендэрийн харьцааг зохицуулах 30-аас доошгүй хувийн квотод зөвхөн эмэгтэйчүүд ч бус эрэгтэйчүүд хамааралтай. Улс төрийн хүчнүүд сонгуульд нэр дэвшүүлэхдээ эмэгтэйчүүдийг 70 хувь, эрэгтэйчүүдийг 30 хувиар оролцуулж болно” гэж мэдэн будилан, үлгэрийн сэдэв хариулав. Харамсалтай нь Сонгуулийн хуулийг өөрчлөх ажлын хэсэг А.Бакейгаар ахлуулан гишүүн О.Баасанхүү, Н.Батбаяр, С.Бямбацогт, Б.Гарамгайбаатар, С.Дэмбэрэл, Н.Энхболд нарын бүрэлдэхүүнтэй байснаас нэг ч эмэгтэй гишүүн багтаагаагүй нь санамсаргүй гэхээсээ санаатай гэмээр үйлдэл болж.

Энэ мэтээр маргаан, мэтгэлцээн дагуулсаар Сонгуулийн хуульд нэмэлт өөрчлөлт орлоо. Нэмэлт өөрчлөлт оруулсан Сонгуулийн хуульд Ерөнхийлөгч хориг тавих магадлалтай гэж зарим нь үзэж байгаа. Гэхдээ парламент сонгуулийг цаг хугацаанд нь явуулахын тулд олонхиороо хүлээж авахгүй байх талтай. 

Эдүгээ 76 тойрогт мандатыг хэрхэн хуваарилах, намууд нэр дэвшигчээ тодруулах гээд сонгуулийн цагийн хүрд гацахгүй эргэлдэх биз.

Н.Энхбат