Орлогоосоо давсан зарлагатай төсвийг тодотгохоор шинэ парламентын гишүүд толгойгоо гашилгаж байна. Засгийн газар энэ оны төсвийн тодотголд хэмнэлт хийж, орлого бүрдүүлэхдээ иргэдийнхээ амьжиргаа руу халдаж, тэдний цалин, орон сууцнаас нь татаас авахаар төлөвлөсөн гал дээр тос нэмнэ гэгчээр эдийн засгийн хямрал дээр нийгмийн сэтгэлзүйн хямралыг дэвэргэв. Тиймээс УИХ дахь МАН-ын бүлэг иргэдээс бүх төрлийн татварыг авахыг зогсоох улс төрийн шийдвэр гаргажээ. 

Төсвийн тодотголоор 2.5 сая төгрөгнөөс дээш цалинтай иргэдэд, 150-аас дээш ам.метр орон сууцанд тус тус татвар ногдуулахаар заасан байлаа. Мөн том оврын автомашины татвар гэхэд зөвхөн хилээр оруулж ирэх машинд л ногдуулсан байв. Харин бүлгийн шийдвэрээ дагаж, Засгийн газар татвар нэмэгдүүлэх бүх заалтыг буцаан татаж байгаагаа ЗГХЭГ-ын дарга Ж.Мөнхбат мэдэгдэж, “Монгол Улсад цалин авч байгаа нийт иргэдийн 1.6 хувь нь 2.5 сая төгрөгнөөс дээш цалинтай байгаа гэсэн судалгаа бий. 150 метр квадрат хүртэлх байртай иргэд энэ татварт хамаарахгүй байсан. Мөн автомашинд ногдуулах татвар хилээр ороод ирчихсэн машинуудад огт хамаарахгүй байсан. Засгийн газар анхнаасаа нийгмээ, иргэдээ сонсч ажиллаж байгаа. Тийм учраас УИХ-д 65 суудалтай гэхгүйгээр энэ удаа ч бас нийгмээ сонсч улс төрийн шийдвэрийг хүндэтгэж байна” гэдгийг онцлов.

Нөгөөтэйгүүр татвар нэмээд заалт тусгаад буцаан татаж байгаа нь ирэх орон нутгийн сонгуульд бэлтгэн, МАН тавьсан сценари гэж үзэх хэсэг байна. Хэрвээ энэ хардлага үнэний ортой бол “тоглоом тоотой нь дээр” гэдгийг эрх баригчдад сануулчихмаар. Эдийн засаг хямарч, иргэдийн амьжиргааны түвшин буурсан энэ үед эмзэг сэдвийг  хөндөх  нь тоглоом биш шоглоом болно.

Үнэндээ улсын төсвийн энэ оны алдагдал 4.4 их наяд төгрөгт хүрээд байгаа юм билээ. Энэ их наядаар тоологдох алдагдлыг Засгийн газар 2.5 их наяд төгрөгийг нь үнэт цаас хэлбэрээр  гаргаж,1.4 их наядыг нь зээл авч зохицуулахаар төлөвлөж. Гэхдээ Монголбанк Засгийн газраас өөр байр суурьтай байгаа юм.

Монголбанктай ойлголцоод дотоодын үнэт цаасыг гаргалаа гэхэд худалдаж авах арилжааны банк байхгүй гэнэ. Учир нь арилжааны банкуудын үнэт цаас худалдан авах хэмжээ чинээндээ тулчихсан аж. Эдүгээ төв банкны үнэт цаасны үлдэгдэл 1.1 их наяд байна. Энэ нь өөрөө банкуудад байгаа нийт чөлөөт эх үүсвэрийг татсан хэмжээ аж. Тиймээс Засгийн газраас гаргахаар төлөвлөж байгаа 2.5 их наяд төгрөгийг худалдан авч чадахгүй эрсдэл магадлал өндөр аж.  

Нөгөөтэйгүүр Монгол Улсын зээлжих зэрэглэл буурчээ. Энэ нь макро эдийн засгийн бодлогын авах арга хэмжээ тодорхой бус байгаатай холбон тайлбарласан байна. Иймээс гадаадын зах зээлээс мөнгө босгож чадахгүйд хүрч байгаа гэнэ. Сангийн яамны мэргэжилтний тайлбарлаж байгаагаар дотоодын бонд гаргах эх үүсвэрт эрсдэл үүсвэл төсвийн зардлуудаа эрэмбэлсэн дарааллаар санхүүжүүлнэ гэнэ.

Энэ мэтчилэн Засгийн газарт орлого төвлөрүүлэхэд асуудал тулгараад байгаа аж. Оны сүүлийн дөрвөн сард орлого төвлөрүүлэхдээ гадаадын хөрөнгө оруулалтад найдаад нэмэргүй болсныг эдийн засагчид хэлж байна лээ. Гэхдээ гадаадын хөрөнгө оруулалт 2011 онд 4.1 тэрбум ам.доллар хүрч байсан бол энэ оны хагас жил 360 сая ам.доллар болж 100 гаруй дахин буурсан үзүүлэлтэй байгаа юм.

Тиймээс гадаадын хөрөнгө оруулалтад найдах хэрэггүй, дотоодын нөөц бололцоондоо тулгуурлаж, орлогоо төвлөрүүлэх нь зүйтэй гэсэн бодлого барьсан аж. Харамсалтай нь импорт төлөвлөж байснаас 20 орчим хувиар буурсан. Энэ онд Төрийн банк, Хөрөнгийн биржийг хувьчлахаар тооцсон ч хийгдээгүй учир 170 тэрбум төгрөгийн орлого төсөвт орох боломжгүй болжээ. Үүн дээр газрын тосны орлого 140 тэрбум төгрөгөөр буурч байгаа гэнэ. Цаашлаад гадаад тусламжийн орлого 256.3 тэрбум төгрөгөөр буурчээ. Эдийн засаг  өсөлт төлөвлөсөн хэмжээнээс буурч, төсвийн орлого тооцож байснаас 1.6 их наяд төгрөгөөр буурсан байна.

Төсвийн тодотголд Монголбанкинд тушаасан алтанд ногдуулах нөөц ашигласны төлбөрийн доод хэмжээг 5 хувь болгон нэмэгдүүлэхээр тусгасан. Монголбанк үүнтэй мөн л санал нийлэхгүй байгаа юм билээ. Одоогийн хуулийн үйлчлэлийн үр дүнгээр 2011 оноос алт тушаалтын хэмжээ сэргэж, улмаар 2015 оны эцсийн дүнгээр 15.1 тн болж өссөн байна. Монголбанкны худалдан авсан алтны хэмжээ энэ оны наймдугаар сарын 30-ны байдлаар 11.5 тн-д хүрчээ. Алтны татварыг нэмэгдүүлснээр 2017 онд 38.7 тэрбум төгрөгийн орлого төсөвт орохоор тооцоолсон ч Монголбанкинд тушаах алтны хэмжээнд сөрөг нөлөөлөх талтай аж.

Н.Энхлэн