Жил бүрийн хавар, намарт “Төрийн албан хаагчийн шалгалт өгнө” гэсэн найз нөхөд маш зузаан тестийн ном сугавчлаад явж байхтай зайлшгүй нэг таардаг. Тэд өнөө зузаан номоо дэлгэж нэг харж, дэрлэж нэг унтсаар шалгалтын өглөөг угтана. Жилд төрийн албан хаагч болох хүсэл өвөрлөсөн 15 орчим мянган залуус энэ шалгалтыг өгч бүдрэх нь бүдэрч, нэгээр тэнцсэн өөр нэгэн нь урилгаар шахуу ажилд ордог байна.

Энэ намрын шалгалтын бүртгэл 10 дугаар сарын 1-нээс, 10 дугаар сарын 30-ны өдөр хүртэл явагдаж, шалгалтыг 11 сарын 11-ний өдөр улс орон даяар эхлүүлж 11 дүгээр сарын 20-ны хүртэл зохион байгуулах юм. Үүнтэй холбогдуулан ном шагайж, нойр хоолоо хугаслан буй төрийн алба горилогчдод “шпи” болгож эл шалгалтад нэгээр тэнцсэн залуутай уулзаж түүнээс туршлага хуваалцсанаа хүргэе.

Энэ жилийн шалгалт өмнөх жилүүдийнхээс онцлогтой. Өмнө нь сул орон тоонд зориулан шалгалт авдаг байсан. Тухайлбал яамны мэргэжилтний ажлын байр зарлагдсан тохиолдолд тухайн сул орон тоог нөхөх зорилгоор шалгалт зохион байгуулагддаг байв. Харин  2019 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс Төрийн албаны тухай хууль /шинэчилсэн найруулга/ хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж эхэлсэнтэй холбогдуулан энэ хуулийн зохицуулалтын дагуу төрийн албан хаагчийн ерөнхий шалгалтыг жилд нэгээс доошгүй удаа зохион байгуулж байхаар болсон. Энэ шалгалтын зорилго нь төрийн албанд орох хүсэлтэй иргэдийн нөөцийг бүрдүүлэх бөгөөд шалгалтад тэнцсэн иргэд зөвхөн нөөцөд бүртгэгдэнэ гэсэн үг. Тэгэхээр та ерөнхий шалгалт өгөөд хамгийн өндөр оноо авсан ч төрийн албанд орохгүй “нөөцлөгдөнө”.

Ерөнхий шалгалтын дараа тусгай шалгалт авна. Тусгай шалгалтыг журмын дагуу хаана, ямар сул орон тоо гарна. Уг орон тоог төрийн байгууллагад ажиллаж байгаа хүмүүс болон шалгалт өгч тэнцэн нөөцөд бүртгэгдсэн хүмүүсээс нөхнө. Ингэхдээ эхлээд төрийн албанд ажиллаж буй иргэдийг шатлан дэвшүүлнэ. Тэднээс сул орон тоо нөхөгдөөгүй тохиолдолд нөөцөд байгаа иргэд тусгай шалгалтад хамрагдаж хамгийн өндөр оноог авсан тохиолдолд сая ажилтай болно. Төрийн албаны зөвлөлөөс шалгалтад нэгээр гарсан иргэнийг тухайн ажлын байранд нэр дэвшүүлэхээр саналаа хүргүүлсэн бол хууль журмын дагуу заавал томилох ёстой учраас тусгай шалгалт өгөөд хамгийн өндөр оноо авсан хүн тухайн албан тушаалд шууд томилогдох бүрэн боломжтой юм байна. Хэрэв тусгай шалгалтад нэгээр тэнцчихээд байхад албан тушаалд томилохгүй байх тохиолдолд иргэн гомдлоо Төрийн албаны зөвлөлд гаргах боломжтой.

Ингээд ерөнхий шалгалт өгч тэнцэн “нөөцлөгдөөд”, сул орон тоон дээр сонгон шалгаруулалт зарлагдангуут тусгай шалгалт өгч нэгд жагсаж чадвал та төрийн албан хаагч болно. Эдгээр шалгуурыг давж өдгөө төрийн албанд зүтгэж яваа залуу мэргэжилтнээс хэрхэн шалгалтад бэлдэж, ямар шалгуур давж  төрийн албаны “босгыг” алхсан талаар туршлага хуваалцлаа.

Түүний ярианаас мөн Төрийн албанд танил талаараа биш шалгалтад бэлтгэж, өндөр оноог авч, төрийн жинхэнэ албанд ажиллаж болдогийн жишээг харж болно.

Түүнийг Б.Чойжилгарав гэдэг. “Би 2014 онд дээд сургуулиа төгссөн. Улмаар төрийн албаны мэргэжлийн шалгалтыг дөрвөн удаа өгсөн. Хамгийн анх шалгалт өгөхдөө 2016-2017 онд Төрийн албаны зөвлөлөөс зохион байгуулсан мэргэжлийн шалгалтыг хэрхэн өгөх тухай мэдээлэл олгох өдөрлөгт оролцож тэндээс ерөнхий ойлголттой болж авсан. Ингээд гурван ч удаа шалгалт өгсөн ч 81-86 оноо авсан. Сүүлд 2017 оны тавдугаар сард шалгалт өгөөд 94 оноо авч чадсан.

Би төрийн албаны шалгалтад дараах арга, хэрэгслүүдээр бэлтгэсэн.

НЭГ: Шалгалтад зориулан хэвлэн гаргасан ном, гарын авлагыг сайтар уншиж, даалгавруудыг нэгд нэгэнгүй гүйцэтгэсэн.

ХОЁР: Хуулийн тестүүдийг сайтар цээжлээд ойлгочихсон байхад өндөр оноо авч, тэнцэх магадлал өндөр. Би эхлээд хуулийн зүйл заалтыг уншиж, судлаад дараа нь номон дээрх тестүүдийг бөглөөд цээжлээд шалгалт ордог байсан учраас хуулийн мэдлэг шалгах тестүүдэд бүдэрч байгаагүй. Өдөрт дор хаяж 3-5 хуулийг уншаад тэр хуультай холбоотой тестүүдийг гүйцэтгэж цээжилсэн.

ГУРАВ:  Өдөрт 2-3 цаг төв номын санд төвөлөрч сууж бэлддэг байсан. Номын сангаас гараад гэртээ харих замдаа, гадуур ажилтай үедээ утасны апплейкшн дээрх тестүүдийг бөглөдөг байлаа. Бас өмнө жилүүдэд шалгалт өгч байсан хүмүүсийн нэгдсэн фэйсбүүк группээс жишиг даалгавруудыг гүйцэтгэж, туршиж байсан.

ДӨРӨВ: Түүх, нийгмийн ухааны холбогдолтой асуултуудад бэлтгэхийн тулд нэвтэрхий толь уншсан. Энэ даалгаварыг гүйцэтгэхийн тулд суурь мэдлэг чухал.

ТАВ: Сэтгэн бодох, оюун ухаан, танин мэдэхгүйн чадвар шалгасан даалгаварууд нэлээд ярвигтай. –Тухайлбал ахлах ангийн оюун ухааны асуултууд байдаг. Илүүц үгийг олно уу эсвэл тоон дараалал буюу 1,3,5,7,9 үүний дараагийн тоо хэд вэ зэрэг даалгавар бий. Энэ төрлийн даалгаварт уншаад бэлдээх байх шаардлага байхгүй. Тухайн цаг хугацаанд өөрийн бодомжоор даалгаврыг гүйцэтгэх асуултууд Миний хувьд танин мэдэхүй, оюун ухаан, албан бичиг хөтлөлт, монгол хэлний асуултад бага оноо  авч байсан. Эдгээрт дахин бэлдээд 2017 оны тавдугаар сард шалгалт өгөөд өөрийн хүссэн оноогоо аваад төрийн албанд орсон. Нэгээр гарсан тул тухайн албан тушаалт шууд томилогдсон. Гэхдээ одоо бол хууль өөрчлөгдсөн тул ерөнхий шалгалтаа өгч тэнцээд, нөөцөд орно. Үүний дараа сул орон тоо зарлагдсан тохиолдолд тусгай шалгалт өгч хамгийн өндөр оноо авснаар ажлын байраар хангагдана.

Төрийн албаны тухай шинэ хуулиар шалгуулагчийн удирдан зохион байгуулах, манлайлах, дүн шинжилгээ хийх, асуудал шийдвэрлэх зэрэг долоон ур чадварыг шалгахаар заажээ.

Төрийн албаны ерөнхий шалгалтаар иргэн ерөнхий мэдлэг, дүн шинжилгээ хийх чадвараа шалгуулаад нөөцөд бүртгэгдэнэ. Үүний дараа тухайн албан тушаалаасаа хамаараад удирдан зохион байгуулах, манлайлах багаар ажиллах чадварыг нэмэлтээр шалгадаг байна.

Ерөнхий мэдлэгийн шалгалт гурван агуулгатай.

• Ерөнхий мэдлэгийн шалгалт: /55 асуултыг 60 минутад гүйцэтгэнэ. Үүнээс 35 асуултад амжилттай хариулснаар дараагийн шалгалтад орох эрхтэй болно/

• Монгол хэл, бичгийн шалгалт /30 асуултыг 30 минутад хариулна. Үүнээс 20 ба түүнээс дээш асуултад амжилттай хариулж дараагийн шатанд орно/

• Дүн шинжилгээ хийх чадварын шалгалт /15 асуултад 20 минутад хариулна. Үүнээс 5-10 асуултад зөв хариулж дараагийн шалгалтад орно/

Шалгуулагчид ихэвчлэн ямар асуултад бүдэрдэг вэ?

Төрийн албаны зөвлөлийн реферэнт М.Алтанбагана “Энэ удаагийн ерөнхий шалгалт анх удаа зохион байгуулагдаж байгаа учраас агуулгын хувьд өмнөх жилүүдийнхээс тэс ондоо болсон. Өмнөх шалгалтын агуулгад иргэд их шүүмжлэлтэй ханддаг байсан. Хүнийг унагах зорилготой дандаа хуулийн мэдлэгийн шалгалт байна. Хувь хүний ерөнхий мэдлэгийг шалгахгүй байна гэдэг байсан.

Шинэ хуулийн зорилтын хүрээнд хувь хүний ерөнхий мэдлэгийг, асуудал шийдвэрлэх чадварыг шалгахад чиглэгдсэн. Тэр үүднээс шалгалтын бүх даалгаврыг номд хэвлээгүй. Өмнөх шалгалтуудад хууль, эрхзүйн асуулт түлхүү байсан. Хууль эрхзүйн асуултуудыг номд оруулаад хэвлээд тараачихдаг учраас энэ төрлийн асуултад алдах магадлал харьцангуй бага.

Харин түүх, нийгэм, эдийн засаг, логик сэтгэлгээг шалгах асуултууд хувь хүний ерөнхий мэдлэгийг шалгадаг учраас үүн дээр алдаа гаргах нь элбэг байсан. Мөн шалгалтад хуучин монгол бичгийн хоёр даалгавар багтсан байдаг. Энэ даалгаварт бэлтгэл хангалтгүй байх тохиолдол ажиглагддаг учраас энэ төрлийн даалгавруудыг сайтар бэлтгээрэй” гэж зөвлөлөө.

Бүртгүүлэхэд гардаг зарим бэршээл

Одоогоор төрийн албаны ерөнхий шалгалт өгөхөөр 4200 иргэн амжилттай бүртгүүлж, 8000 иргэн бүртгүүлэхээр анкетаа шивжээ. Шалгалтын бүртгэлийг анх удаа цахимаар зохион байгуулж буй учраас иргэд овог, нэр, утасны дугаар, майл хаягаа буруу бичих зэрэг нийтлэг алдаанууд гарчээ. Овог, нэр регистрийн дугаараа маш хариуцлагатайгаар зөв бичих хэрэгтэй. Нэгэнт оруулсан овог, нэр, регистрийн дугаарыг засах боломжгүй байсан ч иргэд энэ алдааг маш их гаргаж буй учраас засах боломжийг нээж өгчээ.

Мөн төлбөр төлөгдсөн хэр нь бүртгэлд хамрагдаагүй гэдэг алдаанууд гарч байна. Энэ нь төрийн албаны зөвлөлийн шалгалтын системээс үл хамааран төлбөрийн үйлчилгээ авч байгаа банк хооронд мэдээлэл солилцох зэргээс шалтгаалан банкнаас төлбөрийн мэдээлэл ирэхгүй байгаатай холбоотойгоор бүртгэлийн статусийг өөрчлөх ажил удааширч байна. Нэгэнт иргэдийн данснаас мөнгө нь хасагдаад төлбөр нь төлөгдчихсөн л бол үүнд санаа зовох зүйлгүй. Банкнаас мэдээлэл ирэнгүүт систем дээрх төлөв өөрчлөгддөг байна.

Бас “Бүртгэлийн баталгаажуулалтын хуудас хэзээ ирэх вэ” гэдэг асуултыг иргэд ихээр тавьдаг байна. Аравдугаар сарын 30-ны 00.00 цагт бүртгэл дуусангуут арваннэгдүгээр сарын 8-нд шалгалт өгөх иргэдийн хувиарыг Төрийн албаны зөвлөлийн сайтад тавина. Ингэснээр баталгаажуулалтын хуудсыг өөрийн системд бүртгүүлсэн эрхээрээ нэвтэрч ороод хэвлэж аваад шалгалтандаа ирнэ.

Шалгалтыг хэзээ, хаана өгөх вэ?

Бүртгэлд хамрагдсан иргэд арваннэгдүгээр сарын 8-нд шалгалтын хувиартай танилцаж, хувиарт заасан байршилд очиж шалгалтдаа хамрагдана. Улаанбаатар хотын хэмжээнд есөн дүүрэгт хуваахгүйгээр нэг л танхимд шалгуулагчдыг хамруулна. Төрийн албаны зөвлөлөөс шалгалтын бүртгэлийг анх удаа онлайнаар зохион байгуулж байгаа. Шалгалтыг мөн адил цахимаар авна. Иргэд оршин суугаа хаягынхаа дагуу бүртгэлд хамрагдаж байгаа. Оршин суугаа хаягаасаа өөр газар түр оршин сууж байгаа зэрэг шалтгаантай бол тухайн газартаа шалгалт өгөх хүсэлтээ Төрийн албаны зөвлөл, эсвэл тухайн орон нутгийн салбар зөвлөлд хүсэлтээ гаргана.

Бүх бүртгүүлсэн хүмүүсийг нэгэн зэрэг компьютерийн ард суулгаад шалгалт авах боломж, бололцоо байхгүй учир ээлжүүдэд хуваана. Тухайлбал нэг аймагт 200 хүн шалгалт өгөхөөр бүртгүүлсэн бол тухайн аймгийн танхим 40 компьютертэй бол таван ээлжид хуваан шалгалтыг авна. Тиймээс эхний ээлжийн тест хоёрдахь ээлжинд ирнэ гэсэн ойлголт байхгүй. Тестийн сан болоод жишиг даалгавруудыг Төрийн албаны зөвлөлийн шалгалтад бэлтгэх гарын авлага дээр хэвлэсэн байгаа. Тухайн гарын авлагад хэвлэгдсэн даалгавруудыг сэлгээний зарчмаар шалгалтын агуулгад оруулсан.

Иргэн тухайн танхимд очиж шалгалтаа өгөөд цаг нь дуусмагц өөрийн дэлгэц дээр дүн нь гараад ирнэ. Тэгэхээр иргэн танхимаас гарахдаа өөрийн дүнгээ мэдчихээд гарна гэсэн үг.

Бүртгэл дуусахад нэг хоног үлдсэн!

Бүртгэл онлайнаар явагдаж байгаа. Хэрхэн бүртгүүлэх зааврыг Төрийн албаны зөвлөлийн цахим хуудсанд www.csc.gov.mn видео хэлбэрээр оруулсан байгаа. Бүртгэлтэй холбоотой асуултуудад Төрийн албаны зөвлөлийн сонгон шалгаруулалтын газрын утас 266887, 4493 гэх мэт утсуудаар ажлын цагаар хариулт өгч байгаа.

Өмнө нь цаасаар болоод биеэрээ ирж бүртгүүлдэг байхад бүртгэлийг хоёр өдрийн хугацаанд явуулахад эхний өдөр хэн ч ирэхгүй. Маргааш өглөө ганц нэгхэн хүн цувж ирээд бүртгэл хаахаас 30 минутын өмнө маш олноороо бөөгнөрчихдөг. Мөн адил онлайнаар бүртгүүлэх явцад хугацаа дөхсөн үед гэнэт олноороо бүртгүүлж системд гэнэт ачаалал өгөх вий гэсэн болгоомжлол байна. Бүртгүүлэх хүсэлтэй иргэдийг эрт бүртгүүлэхийг сануулж байна. Дээд боловсролтой хэн ч төрийн албаны шалгалт өгч болно.  Өмнөх жилүүдэд хуульч эдийн засагчид түлхүү өгдөг байсан бол энэ жилээс цэргийн алба хаасан байх шаардлагатай гэдэг заалт нэмэгдсэн.

Төрийн албан хаагчийн ерөнхий шалгалтын бүртгэлийн хураамж 10 мянган төгрөг аж. Бүртгэлийн дөрөвдүгээр алхам дээр хураамж төлөх заавар бий бөгөөд хураамжийг банк оролгүй Qpay ашиглан  төлөх боломжтой юм байна. Иргэдээс хурааж авсан зардлыг шалгалт зохион байгуулах байр танхимийн түрээс, камер худалдан авах, урсгал зардал, бичиг хэргийн зардал, тестийн агуулгыг шинэчлэхэд зарцуулдаг байна.

Сүүлийн 2-3 жилийн статистикаас харахад төрийн албан хаагчийн шалгалт өгч байгаа иргэдээс эцсийн дүнгээрээ тэнцсэн нь 30-32 хувьтай байна. Өөрөөр хэлбэл жилд  дунджаар 15 мянга орчим хүн шалгалт өгснөөс 4500 орчим нь тэнцэж байна гэсэн үг. Өмнөх жилүүдэээс энэ жилийн шалгалтын босго оноо өндөр болсон. Тиймээс иргэд маань сайн бэлдэхгүй бол тэнцсэн иргэдийн хувь хэмжээ улам буурах магадлалтай аж.

Шалгуулагч нартаа амжилт хүсье. Хуулийн асуултаас илүү хувь хүний ерөнхий мэдлэгийг шалгах даалгаварт бүдрэх тохиолдол цөөнгүй гэнэ шүү. Хууль, эдийн засгийн ном эргүүлэхээс илүү ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагч хүүгийнхээ номыг ч бас нэг сөхөөд үзэхэд гэмгүй аж.

Г.Тэгшсүрэн