Нийтийн албанд нийтийн болон хувийн сонирхлыг зохицуулах, сонирхлын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх тухай хуулийг УИХ өнгөрсөн баасан гарагийн чуулганаар батласан. Төрийн албыг цэвэрлэх агуулга бүхий уг хуулийн төслийн талаар төсөл санаачлагч Х.Тэмүүжинтэй цөөн хором ярилцлаа. -Сонирхлын зөрчлийн хуулийн гол давуу тал юу вэ? -Олон нийтийн анхаарлыг татсан, Монгол Улсад төрийн байгуулалтын үйл ажиллагааг, улстөрийг, эрх мэдэлтнүүдийн зан авирыг зарчмын хувьд шинэчилж болох хуулийг баталлаа. Уг хуулийг дагалдан Авлигын эсрэг болон Төрийн албаны хууль, Эрүүгийн хуульд нэмэлт өөрчлөлт орсон. Энэ дөрвөн хуулиар авлигатай өргөн фронтоор тэмцэнэ. Төрийн албанд байгаа авлигын зөрчлийг дөрвөн төвшинд зохицуулах юм. Сонирхлын зөрчлийн хууль авлига үүсээд байгаа хөрсийг задалж, албан тушаалтанд ашиггүй, харин иргэдэд ашигтай байх менежментийг нь хийж өгч байгаа. Бидний өдөр тутамдаа анзаардаг байсан хамаатан садан, найз нөхөд, нутаг ус, нам гэх мэтчилэн өөрийн тойрон хүрээлэгчдэд үзүүлдэг байсан төрийн үйлчилгээг “уучлаарай, наадах чинь сонирхлын зөрчил байна. Та иргэдийг ялгаварлалгүй, шударгаар төрийн үйлчилгээг чанартай үзүүлнэ үү” гэдэг зарчмыг тогтоож өгөх давуу талтай. -Тухайн албан тушаалтан сонирхлын зөрчлөөс хэрхэн сэргийлэх вэ? -Тодорхой эрх мэдэлтэн шийдвэр гаргахаасаа өмнө сонирхлын зөрчлийн мэдүүлэг өгнө. Тэр хүн тендерийн комисст орсон бол тендерт өргөдлөө өгсөн компаниуд дотор сонирхлын зөрчилтэй холбоотой хамаатан садан, найз нөхад, нэг ангийн хүн байхгүй гэсэн мэдүүлэг өгч гарын үсэг зурах юм. Хэрэв тэр тендерт хамаатан нь шалгараагүй ч гэсэн оролцсон л бол тэр хүнд хуулийн хариуцлага хүлээлгэнэ. Энэ нь цаашаагаа авлигын хэрэг болоод явна. -Авлигын эсрэг хуультай сонирхлын зөрчил хэрхэн уялдах вэ. Хариуцлага хүлээлгэх тогтолцоог хэрхэн тусгав? -Өмнө нь зохицуулж болдоггүй байсан найман төрлийн авлигын зөрчил хуульчлагдсан. Зөрчил гаргасан бол албан тушаалаас нь бууруулах, давтан үйлдсэн бол албан тушаалаас нь зайлуулах хариуцлагыг тодорхой зааж өгсөн. Өмнө нь Авлигын эсрэг хуульд хариуцлагын асуудлыг тодорхой зааж өгөөгүй байсан юм. Авлигын эсрэг тэмцэх гол зохицуулалт орсон байгаа. Үндэслэлгүйгээр хөрөнгөжсөн бол гэмт хэрэг болдог эрүүгийн заалт багтсан. “Энэ хүн насаараа төрийн албанд ажиллалаа. Гэхдээ дундаж бизнесменээс тансаг амьдрах юм” гэж хүмүүс харддаг. Үнэхээр төрийн албан хаагчид хаустай, том жийп унаад, хүүхдүүд нь гадаадад сургуульд сураад чинээлэг байдал нь хэрээс хэтэрсэн. Гэтэл авч байгаа цалин нь дундаж төрийн албан хаагчаас 10 хувь л илүү байгаа шүү дээ. Тийм байхад биднээс 500 дахин илүү тансаг амьдарч байна гэж хүмүүс харддаг. Одоо энэ хардалт биш болно. Таны ХОМ дээр их хэмжээний мөнгө ил гараад, түүнийгээ та ямар байдлаар олж авснаа үндэслэлтэй тайлбарлаж чадахгүй бол АТГ шууд шалгана. Улмаар зохих газар нь явуулна. Ийм байдлаар Монгол Улс авлигатай тэмцэх бүрэн хуулийн зохицуулалттай боллоо. АТГ-ыг “жараахайнууд”-тай тэмцдэг гэж шүүмжилдэг. Хууль гарснаар АТГ-ын үйл ажиллагаанд өөрчлөлт гарах уу? -АТГ өөрт дутагдаж байсан олон мехнизмыг хууль сахиулагчийнхаа хувьд олж авсан. Одоо АТГ жараахайнуудтай биш үнэхээр үндэслэлгүйгээр хөлжсөн, түүгээр ичих ч үгүй нийгэмд бахархал болгон харуулж байгаа албан тушаалтнуудад хариуцлага тооцох боломжтой болсон. Тэднийг акул, шинжлэх ухааны нэрээр “махан идэштэн” гэж нэрлэгддэг томоохон хэмжээний авлига авдаг хүмүүстэй тэмцэх боломжтой. Гэхдээ хууль долдугаар сар 15-наас хэрэгжиж эхэлнэ. Үүнээс өмнө ХОМ-ийг шинэчлэн авч сонирхлын зөрчлийн хууль болон авлигын хууль, эрүүгийн хуулиуд үйлчлээд ирэхээр төрийн албанд ёс зүйн шинэ стандарт тогтоно. Өмнө нь төрийн албан хаагч төрд үйлчлэх ёстой гэж хэлдэг байсан ч төр гэж өөрийнхөө шууд удирдлагын даргыг болон намыг ойлгодог байсан бол одоо тэр бүхэн сонирхлын зөрчил болж байгаа. -Зөвхөн төрийн албан хаагч гэхгүйгээр ТББ байгууллагынхан авлигатай холбогдох нь элбэг. Хуулиар үүнд хяналт тавих боломж нээгдсэн үү? -Тухайлбал, нутгийн зөвлөл зэрэг ТББ-ууд хувийн эрх ашгаа төрийн болон нийтийн чиг үүргийн дээр тавих юм бол сонирхлын зөрчил болно. Үүнтэй холбогдуулж албан ёсны шийдвэр гаргасан бол авлигын зөрчил болох юм. Тийм учраас нэг намын, нэг нутгийнхаа хүнийг шударга өрсөлдөөнөөр орж ирэх ёстой төрийн албанд томилсон бол сонирхлын зөрчил болох зохицуулалт бий. Энэ хуулинд УИХ, иргэд, хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд хяналт тавьж чадвал авлига устана. Монгол Улс авлигын үзүүлэлтээр дэлхийд 120-д ороод байна. Энэ хууль үйлчилснээр ирэх жил бид 100-гаас дотогш орж ирнэ. Үүнд би итгэлтэй байна. -Нийтийн албан тушаалтан гэж яг ямар албан тушаалтанг хэлэх вэ. Гадны иргэд бас авлигын хэрэгт их холбогддож, энэ хэмжээгээрээ хариуцлагаас мултардаг? -Манайд шинэ ойлголт л доо. Өмнө нь бид төрийн албан хаагч гэж явцуу ойлголтоор аливаа асуудлыг шийддэг байсан. Ингэснээр улс орны хувь заяатай холбоотой шийдвэр гаргагчид хуулийн хяналтад байгаагүй. Мянганы сорилтын сан, Оюутолгой, Тавантолгойн УЗ гээд том мөнгө эргэлдэж байгаа газарт төрийн өмнөөс хяналт тавихаар очсон хүмүүст төр хяналт тавьж чаддаггүй байсан. Тэгэхээр нийтийн алба нь төрийн албанаас өргөн ойлголт. Төр, улстөр, тусгай алба, захиргааны удирдах болон гүйцэтгэх албан тушаалтан, төрийн үйлчилгээний удирдах албан тушаалтан, төрийн болон орон нутгийн өмчийн оролцоотой хуулийн этгээдийн удирдах албан тушаалтан багтана. Тэгэхээр “Эрдэнэт” үйлдвэрийн Оросоос томилогдсон дарга манайд хянагдах юм. Төрөөс тодорхой чиг үүргийг шилжүүлэн авч байгаа ТББ-ын удирдах албан тушаалтан ч нийтийн албан тушаалтан болно. Америкийн Засгийн газар Монгол Улсад утаагаа багасга гээд мөнгө өгсөн. Энэ мөнгө хэн нэгний хувийн оролдлого болж байна уу, үгүй юу гэдгийг АНУ-аас билүү Монгол Улс хянана. Тиймээс Мянганы сорилтын сангийн удирдлагууд ХОМ-ээ гаргаж өгөх ёстой. Манай улсын эрх ашигт үйлчилж байгаа гадны иргэдийг бид хянах боломжтой болсон нь хуулийн том давуу тал. С.Энх