Эртний дорнын зүйр үгэнд "Алс холын хамаатнаас ойрын хөрш дээр" гэсэн байдаг . Монгол, Орос хоёр нь газарзүйн хувьд ойр орших төдийгүй олон зуун жилийн хамтын түүхээ холбогддог. Өнгөрсөн XX зууны үйл явдлууд манай улс хоорондын нягт, жинхэнэ ах дүүгийн найрсаг харилцааг тод харуулсан. Аугаа эх орны дайны үед улаан армийн дөрвөн нь морь тутмын нэг нь монгол морь байсныг хэлэхэд хангалттай. Манай улс ЗХУ-д мах, ноосыг үнэ төлбөргүй нийлүүлдэг байсан. Зарим тооцоогоор Монголын нийлүүлэлт эдгээр үзүүлэлтээр Америкийн Lend-Lease-ийн нийлүүлэлтээс давсан байна. Энэ жил 80 жилийн ойгоо тэмдэглэж буй фашизмыг ялсан ялалтын үйлсэд манай улсын оруулсан дорвитой хувь нэмрийн нэг юм.

Санкт-Петербург хотын Улаан талбайд Ялалтын парадын 80 жилийн ойг саяхан тэмдэглэсэн. Ирэх зургаадугаар сарын 18-21-нд зохион байгуулагдах Санкт-Петербургийн олон улсын эдийн засгийн XXVIII чуулга уулзалт (SPIEF)-ын арга хэмжээнд Монголын төлөөлөгчид оролцоно. SPIEF хөтөлбөрт Орос, Монголын бизнесийн яриа хэлэлцээ багтсан бөгөөд энэ нь Монгол-Оросын хамтын ажиллагааны байдлыг гаднаас нь харах бас нэг үндэслэл болж байна.

Хоёр улс ардчилсан шинэчлэлд шилжсэнээр манай улсууд харилцан үйлчлэлийн вектор түншлэл буюу харилцан ашигтай эрх тэгш харилцаа руу шилжсэн. Уламжлал ёсоор Монгол Улсын гадаад бодлогын үзэл баримтлалд нэн тэргүүнд хөршүүд болох Орос, Хятад улстай стратегийн түншлэлийн харилцааг хөгжүүлэхэд анхаарч, "гуравдагч хөрш" гэж нэрлэгддэг өндөр хөгжилтэй орнуудтай харилцаагаа өргөжүүлэхэд анхаарч байна.

АНУ болон барууны хэд хэдэн орон ОХУ-ын эсрэг хориг арга хэмжээ авч эхэлснээр бүс нутаг Монголын аймгуудын иж бүрэн харилцан үйлчлэл, хил дамнасан хамтын ажиллагааны асуудал чухал болж байна. ОХУ-ын Дорно руу чиглэсэн стратегийн түншлэлийн векторын өөрчлөлт нь бидний харилцааны хөгжилд эерэгээр нөлөөлж, Монгол Улс бүс нутгийн логистикийн сүлжээнд идэвхтэй оролцогч болж, Ази, Европыг холбосон тээврийн коридор болох боломжтой. Монголын импортын бүтцээр худалдааны гол түнш нь БНХАУ-ын дараа ОХУ хоёрдугаарт ордог.

2016 онд ШХАБ-ын дээд хэмжээний уулзалтын үеэр ОХУ, БНХАУ, Монгол Улсын хооронд Монгол-Орос-Хятадын эдийн засгийн коридор байгуулах хэлэлцээрт гарын үсэг зурсан. Энэ санаа нь Хятадтай хамааралтай.

Оролцогчид хил орчмын бүс нутгуудад хөрөнгө оруулалт татах, худалдааны эргэлтийг нэмэгдүүлэх, тээврийн дэд бүтцийг өргөжүүлэн хөгжүүлэхээр төлөвлөж байна. Энэхүү санаачилга нь зэргэлдээх бүс нутгийн аж ахуйн нэгжүүдийн үйлдвэрлэлийн хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх, гурван улсын харилцаа холбоо, соёлын солилцоо, хамтын ажиллагааг бэхжүүлэх, байгаль орчныг хамгаалах чиглэлээр хэрэгжүүлэх арга хэмжээний хяналт, үр ашгийг нэмэгдүүлэх боломжийг олгох юм. Ийм "гурвалжин" үүсэх нь гурван оролцогчид туйлын ашигтай юм. Монгол, Орос, Хятад улс дэлхийн зах зээлд хамтран өрсөлдөх чадвараа бэхжүүлнэ гэж найдаж байна.

Гэсэн хэдий ч Орос, Монголын худалдаа, эдийн засгийн салбарт Хятадад ашигтай огцом тэнцвэргүй байдал бий. Хөрш БНХАУ нь Монгол, ОХУ-ын худалдааны эргэлтэд зонхилох хувийг эзэлдэг.

Монгол Улсын гаалийн статистикийн тайлангаас харахад манай улсын худалдааны эргэлт тухайлбал, 2016 оны байдлаар 8.3 тэрбум ам.долларт хүрсэн байна. 2016 онд Монголоос гаргасан экспортын хамгийн их хувийг Хятадад буюу 79 %, Орост ердөө 1.1 % (харьцуулбал, Их Британи 16 %, Герман 0.9 %) эзэлж байна.

Монголын импортын бүтцээр ОХУ нь БНХАУ-ын дараа хоёрдугаарт ордог. Дэлхийн банкны мэдээгээр 2016 онд түүний эзлэх хувь 861.9 тэрбум ам.доллар буюу 25.8 % байна. Хятадын эзлэх хувь 31.2% байв.

Мэдээжийн хэрэг, энэ тэнцвэргүй байдал нь эдийн засгийн цар хүрээ, Монгол, Оросын экспортын түүхий эдийн чиг баримжааны зөрүүтэй холбоотой. Гэхдээ зөрүү хэтэрхий том байна. Орос улс Монголыг найз төдийгүй түншийн хувиар харах хэрэгтэй.

Хоёр орны харилцааг бэхжүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг шинжлэх ухаан, боловсрол, соёлын салбарт хүмүүнлэгийн харилцааг хөгжүүлэх нь чухал юм. 1990-ээд оны сүүлчээс Орос Монгол дахь байр сууриа мэдэгдэхүйц сулруулж, АНУ болон барууны орнуудад байр сууриа тавьж өгсөн нь илт байна.

Тавдугаар сард эхэлсэн улс орныхоо удирдлагыг өөрчлөхийг шаардсан залуусын эсэргүүцлийн давалгааг авч үзэх хэрэгтэй. Нэг ёсондоо хувь хүмүүсийн эзэмшиж буй стратегийн 16 ордын 9-ийнх нь 34 хүртэлх хувийг төрийн өмчид авах шийдвэрийг эсэргүүцэж буй хүмүүс жагсаал цуглаан хийж байгаа юм. Тэдний дунд жагсаалыг зохион байгуулсан хэрэгт сэжиглэгдэж буй хуучин болон одоогийн улстөрчид ч бий. Гэвч үүний ард Орос, Хятадын хил орчмын байдлыг тогтворгүй болгох сонирхолтой барууны бүтэц байгаа гэдэгт эргэлзэх зүйл алга.

Үүнтэй холбогдуулан "Сант Марал" ТББ-аас гаргасан "улс төрийн барометр" буюу улс төр, эдийн засаг, нийгмийн сайн сайхантай холбоотой олон төрлийн асуудлаар олон нийтийн санаа бодлыг тоймлон хүргэж байна. Хэдийгээр Оросыг дэмжсэн гэж буруутгах нь түвэгтэй ч зөвлөх, зөвлөхүүд нь бүгд АНУ, Германы хүмүүс юм. "Улс төрийн барометр-2023"-ын үр дүнг ерөнхийд нь гурван дүгнэлтээр тодорхойлж болно.

- Иргэдийн анхаарлыг эдийн засгийн өсөлтийн асуудлаас нийгмийн хөгжил, сайн сайхан байдлын асуудалд шилжүүлэх;

- Ардчиллын үзэгдэлд иргэдийн урмыг хугалсан, эцсийнх биш ч улам дордуулж байна;

-Монгол Улсын иргэдийн ихэнх улстөрчдөд болон улс төрийн үйл явцад итгэх итгэл буурсан.

Сант Маралын мэдээлснээр 2023 онд нэгэн чухал үйл явдал болсон нь Монгол дахь ардчиллын өнөөгийн байдалд сэтгэл дундуур байгаа иргэдийн хувь сүүлийн жилүүдэд анх удаа эсрэг байр суурьтай хүмүүсийн хувиас илт давсан байна. Хэрвээ 2022 онд энэ үзүүлэлт 51% -ийн харьцаатай "тэнцвэр" хадгалагдвал 39 "өөдрөг үзэлтэн", 60 гаруй "эргэлзэгчид" байсан. Хүн амын "ардчилсан" үнэт зүйлд урам хугарах хандлага нь Оросын манай улсад өөрийн оролцоог бэхжүүлэх боломж юм.

Газарзүйн байршлын хувьд 3485 км нийлсэн хилтэй Орос, Монгол хоёр улс хилийн бүс нутгийг тогтвортой хөгжүүлэх, хоёр талын худалдааг хөгжүүлэх асар их нөөц бололцоотой. Дэлхийн банкнаас гаргасан “Бизнес эрхлэхэд хялбар 2018” рейтингээр Монгол Улс үзүүлэлтээ хоёр байраар ахиулж, 62 дугаар байрт дэвшсэн. Оросын Холбооны Улс 190 орноос 35-д жагсдаг. Мөн эдгээр нь тийм ч муу байр суурь биш юм. Монгол, Орос хоёр улс олон улсын бизнесийн харилцааг илүү идэвхтэй хэрэгжүүлэх ёстой. Мөн ийм алхмуудыг аль хэдийн хийж байна. Тухайлбал, Монголын Үндэсний Худалдаа Аж Үйлдвэрийн Танхим, ОХУ-ын “Бизнес Контакт” компани хамтран “Азийн гарц” олон улсын алдартай үзэсгэлэнг зохион байгуулаад хэдэн жил өнгөрч байна. Хилийн бүс нутгийг хөгжүүлэх чиглэлд хилийн болон улс хоорондын харилцааг шинэчилж, эрчимжүүлэх шаардлагатай байна.

Удахгүй болох Санкт-Петербургийн форум бол бидний түншлэлийн харилцаанд түлхэц өгөх бас нэгэн боломж юм.

SPIEF дээр Орос-Монголын бизнесийн яриа хэлэлцээрийн хөтөлбөрийг боловсруулах боломжтой бөгөөд үүнд дараах асуудлууд багтсан байх ёстой.

1.ОХУ, Монгол Улсын гурван талт хамтын ажиллагаа, авто зам, дэд бүтцийг хөгжүүлэх чиглэлээр тохиролцсон төслүүдийг хэрэгжүүлэх хүрээнд “Улаанбаатар төмөр зам” хувь нийлүүлсэн нийгэмлэгийн шинэчлэлд түшиглэн Монгол Улсын хил орчмын аймгуудын тээврийн дэд бүтцийг хөгжүүлэх, төв, хойд, баруун, зүүн чиглэлийн төмөр замын чиглэлийг бий болгоход “Оросын төмөр зам” хувь нийлүүлсэн нийгэмлэг болон ОХУ-ын бусад аж ахуйн нэгж, байгууллагуудыг оролцуулах.

2. Монгол Улсын хил орчмын нутаг дэвсгэрт ашигт малтмалын ордуудыг ашиглах, Оросын талтай геологи хайгуул, зураг зүйн ажлын чиглэлээр хамтран ажиллах.

3. Орчин үеийн цахилгаан дамжуулах шугам барих, одоо байгаа цахилгаан станцуудыг шинэчлэх, шинэ хүчин чадлыг ашиглалтад оруулах.

4. “Орос-Монгол-Хятад” эдийн засгийн коридор байгуулах хөтөлбөрийн төслүүдийг хэрэгжүүлэх, Монголын нүүрсийг ОХУ-ын нутаг дэвсгэрээр дамжуулан Приморийн хязгаарын зүүн боомт хүртэл нэвтрүүлэх хэлэлцээрийг хэрэгжүүлэх хүрээнд ОХУ-ын хилийн бүс нутаг болон Монгол Улсын аймгуудын дамжин өнгөрөх болон эрчим хүчний нөөц бололцоогоо ашиглах. Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх гурван талт ажлын хэсгийн мөрийн хөтөлбөрийг бүрдүүлэх, шинжээч, төслийн бүтцийн харилцан үйлчлэлийг хангахад Орос улс идэвхтэй оролцож байгаа нь энэ салбарт гол үүрэг гүйцэтгэж байна.

5. Хөдөө аж ахуйн салбарын хөгжил. Сүүлийн жилүүдэд уур амьсгалын өөрчлөлтөөс үүдэлтэй хэт хүйтний эрч чангарч, ган гачиг, хэт халалт ихсэх хандлагатай байгаа тул олон хүчин зүйл, ялангуяа байгалийн гамшиг, цаг агаарын нөхцөл байдал, эко фермерийн бизнест тулгарч буй хүндрэл зэргээс шалтгаалж, Орос, Монголын хилийн бүсэд газар тариаланг хөгжүүлэх шаардлагатай байна.

6. Говь цөлд салхины буюу нарны цахилгаан станц барих асуудлыг шийдвэрлэх. Байгаль нууртай холбогдуулан Сэлэнгэ мөрөн дээр баригдах цахилгаан станцын бүтээн байгуулалтыг түр зогсоосон нь Монгол Улсад тулгамдсан асуудал болоод байна.