Улсын баатар Э.Бат-Үүлийн командалсан АН-ын бүлэг НИТХ-ын сонгуульд ялалт байгуулж, улсын нийслэлийг удирдах эрхийг анх удаа авсан юм. НИТХ-ын 45 суудлын 26-г авсан тэд Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагчаар Э.Бат-Үүлийг санал нэгтэй нэр дэвшүүлсний дараа орон нутгийн өөрөө удирдах ёсны байгууллагын даргыг сонгох асуудал тулгарав. Гэвч олонхи төдийлөн түүртсэнгүй. УИХ-ын сонгуульд нэр дэвшилгүй НИТХ-ын төлөөлөгчөөр Улаанбаатарын сонгогчдын итгэлийг хүлээж сонгогдсон Д.Баттулга дээрх албан тушаалын шалгуурт элбэг тэнцэв. Тэр Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын даргаар ажиллаж байхдаа Улаанбаатарыг утаагүй болгох ажлын хэсгийг ахалж, төрийн зүгээс ихээхэн анхаарал тавьж байсан. Өмнө нь Улаанбаатар хотын цахилгаан түгээх шугам сүлжээний байгууллагыг удирдаж байсан гээд бодвол их хотын гал тогооны ажилтай хэдийнэ зууралдсан хүн. Магадгүй сүүлийн үед нийслэлийн тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэх халуухан ажилд ханцуй шамлан оролцож эхэлсэн нь дор хаяж жилийн өмнөөс их хотын №1 хүнээр бэлтгэгдэж байсныг үгүйсгэх аргагүй. 90 оны ардчилсан хувьсгалын тугч явсан тэрээр 1996 онд УИХ-ын гишүүнээр сонгогдон ажиллахдаа Казиногийн тухай хууль санаачлан боловсруулахад оролцож, удалгүй улс төрийн золиос болж дээлээ нөмөрсөн бөгөөд туг ч барьж, тугал ч хариулж явсан төрийн хар хүн. Д.Баттулга НИТХ-ын даргаар сонгогдсоныхоо дараахан: -НИТХ-ын дарга бол хурлыг зо­хион байгуулах, бэлт­гэ­лийг хангах үүрэгтэй. Хур­лын чөлөөт цагт хотын нийгэм эдийн засгийн томоохон асуудлаар хэ­лэлцэж, нийслэлийн хэм­жээнд мөрдөгдөх хэм хэм­жээг тогтоодог. Яахав өнөөдрийг хүртэл нийс­лэ­лийн хурал жилд хоёр удаа хуралдаж, дээрээс олгосон төсөв зэргийг тэгсхийгээд баталчихад болдог бай­сан байх. Бид НИТХ-ын хурлын ажлыг иймэрхүү маягаар явуулахаас тат­галзаж байгаа. Хурлыг байнгын ажиллагаатай болгох зорилго бий. Ингэ­хийн тулд хуульд өөрч­лөлт оруулах шаардлага гарна. Одоогийн байгаа хуулийн хүрээнд нийс­лэ­лийн үйл ажиллагааг тогт­молжуулна. Мөн НИТХ-ын төлөөлөгчдийн нийс­лэл­тэй холбоотой асуудлыг шийдэх орол­цоог идэвхжүүлнэ. НИТХ-ын төлөөлөгчид амьгүй албат байх ёсгүй. Улаан­баатар хотын 1.3 сая хүнийг төлөөлж, ман­да­таа аваад ороод ирсэн тэдний хувьд нийслэлийн иргэдийн өмнө үүрэг, ха­риуцлага хүлээж ажил­лах ёстой. НИТХ-ын хурал ил тод ардчилал­тай болох ёстой гэж үзэж байгаа. Улаан­баатарчууд өөрч­­лөлт, шинэчлэлтийг үнэхээр хүсч байна. АН-ын дэв­шүүлсэн зорилтуудыг хэ­рэгжээсэй гэж хүссэн уч­раас биднийг дэмжсэн. УИХ руу бүгдээрээ явах албагүй. Нийслэлд хийх ажил их байна. Тийм учраас манай нам на­майг нийслэлд нэр дэвш гэдэг үүрэг өгсөн. Ялалт байгуулсны дараа Э.Бат-Үүлтэй хамт энэ нийслэ­лийг удирдаад яв гэсэн үүрэг өглөө. Түүнийг нь би биелүүлж явна гэсэн юм. Ямар ч байсан Д.Баттулга дөрвөн намын төлөөлөл орсон НИТХ-ын төлөөлөгчдөөс 100 хувийн дэмжлэгтэйгээр улсын  нийслэл Улааанбаатарыг удирдах №1 хүн боллоо. Харин Д.Баттулгыг шинэ албанд очсоны дараа Ерөнхийлөгчийн Тамгын газар эзэнгүйдсэнгүй. Төрийн тэргүүний ахлах зөвлөх П.Цагаан энэ суудлыг залгамжлав. 1996 оны парламентын сонгуулиар Монгол Улсад МҮАН, МСДН-ын хамтарсан “Ардчилсан холбоо” эвсэл илт давуу ялалт байгуулж, засгийн эрх улс төрийн нэг хүчнээс нөгөө хүчний гарт шилжлээ. 70 гаруй жил төр, засгийн толгойд байсан МАХН анх удаа тахимаа өгч, ардчилсан шинэ Засгийн газар эмхлэн байгуулагдахад Сангийн сайдаар “Голомт” банкны гүйцэтгэх захирал П.Цагааныг тохоон томилогдсон цагаас энэ эрхэм их улс төрд танигдаж эхэлсэн. 37 настай залуу сайдад энэ албыг хашна гэдэг анхандаа арай л ахадсан ажил юм шиг санагдаж байлаа. Залуу сайдын толгой дээр төсвийн орлогыг бүрдүүлж, хүмүүсийн цалин хөлс, тэтгэвэр тэтгэмжийг тавих нь өдөр бүрийн шүдний өвчин болж байв. Иймээс юуны өмнө банк, санхүүгийн салбарыг эрүүлжүүлэх явдал хойшлуулшгүй чухал асуудал мөнөөс мөн. Эх захаа алдсан банкнуудыг цус холдуулахын тулд  Төв банк болон арилжааны банкны тухай хуулийг юуны өмнө боловсруулж, УИХ-д өргөн барьснаар 11 дүгээр сард амжиж батлагдлаа. 1997 онд Татварын багц хуулинд нэмэлт өөрчлөлт оруулснаар татварын дөрвөн шатлалыг цөөлөн хоёр шатлалд шилжүүлж, татварын ачааллыг огцом буурууллаа. 25,5 хувь байсан гааль худалдааны татварыг архи, спиртийн төрлийн ундаанаас бусдынхыг тэглэв. Тэгснээр бараа таваарын хангамж нийлүүлэлт ч нэмэгдэж эхэллээ. Энэ талаар Дэлхийн худалдааны байгууллагын ерөнхий захирал Ренато Руггиеро “Танай Засгийн газар, Монголын парламент импортын тарифыг тэглэсэн алсын хараатай шийдвэр гаргасан нь эдийн засгийн хөгжлийн маш чухал алхам бөгөөд үр ашигтай хөрөнгө оруулалтыг татах, гол түншүүд болон дэлхий нийттэй худалдаагаа өргөжүүлэх Монгол Улсын чадавхийг нэмэгдүүлэх ач холбогдолтой юм. Би танай энэ санаачлагад баяр хүргэж байна” гэсэн захидал ирүүлсэн байдаг. Мөн аж ахуйн албан татварыг улам хялбарчилж, 1998 оны нэгдүгээр сараас 30 хувийн дан шатлалд шилжүүлснээр жилийн 100 сая болон түүнээс дээш төгрөгийн борлуулалт бүхий компаниудад ногдуулж буй аж ахуйн нэгжийн орлогын татварын хэмжээ наад зах нь 25 хувиар хорогдов. Шинэ татварын хялбар бөгөөд энгийн хууль журам нь элдэв чөлөөлөлт, хөнгөлөлт үзүүлдэг тодорхой бус татварын тогтолцооноос илүү өгөөжтэй болохыг угтаж харсан нэгэн алхам болжээ. Төсвийн орлого цөөхөн экспортын үйлдвэр, аж ахуйн газрын царай хардаг хараат байдлаас ч аажим аажмаар ангижрав. Ерөнхийлөгч П.Очирбатын онцлон анхааруулсан Монголд хандивлагч орнуудын VI уулзалтыг Токио хотноо хийх бэлтгэл ажлыг тун сайн зохион байгуулж, 1997 оны 10 дугаар сард Японы Засгийн газар, Дэлхийн банктай хамтран хийлээ. Энэхүү уулзалт зөвлөгөөний үеэр япончуудад онцгой сэтгэгдэл төрүүлсэн нэг зүйл гэвэл Сангийн сайд П.Цагаан, УИХ-ын гишүүн Х.Хулан хоёр англи хэлээр илтгэл тавьсан явдал байлаа. Тэдний төдийлөн ярьдаггүй хэлээр Монголын төлөөлөгчид дараалан илтгэл тавьсан нь япончуудыг хөөрхөн бужигнуулж, уулзалтын уур амьсгалд нааштайгаар нөлөөлсөн гэдэг юм. Энэ нь ардчилсан Засгийн газрын оюуны чадавхийг илэрхийлсэн нэгэн үнэлэмж болсон. ОУВС-тай жил гаруй хугацаанд удаа дараа хэлэлцээ хийсний эцэст 1997 оны хоёрдугаар хагаст бүтцийн өөрчлөлтийг эрчимжүүлэх шинэ хөтөлбөрийг тохирон хэрэгжүүлж эхэлсэн байна. Шинэ хөтөлбөрийн хүрээнд ОУВС-гаас 48 сая ам.долларын санхүүгийн туслалцаа авахаар тохиролцов. Үнийг чанга барьж байсан явдал олон улсын банк, санхүүгийн байгууллагуудын зүгээс хурц шүүмжлэлд өртөж байлаа. Өмнөх Засгийн газар зарим нэг салбарыг тэргүүлэх хэмээн тунхаглаж, бүтээгдэхүүний үнэ тарифыг үйлдвэрлэлийн зардлаас харьцангуй доогуур барьж байсан нь нэмэр болохоосоо нэрмээс болсоор. Үүнийг тэснэ тэснэ гэхэд арай ч дэндэж. Иймээс 1996 оны 9 дүгээр сарын 12-нд суурь үнийг чөлөөлөв. Яг энэ үеэр улс орнуудын сангийн сайд нарын уулзалт Жакартад болох цаг хугацаатай давхцаж, Цагаан сайд хүмүүс үнэ чөлөөлөх шийдвэрийг хэрхэн хүлээж авах бол гэсэн битүүхэн түгшүүртэй Бээжин руу нислээ. Бээжинд очоод утсаар Улаанбаатарт жагсаал цуглаан болж байна уу гэвэл үгүй гэв. Жакартад очоод дахиад л асуулаа. Бас л нам тайван байна гэлээ. Ингэж нэгэн томоохон давааг дажгүй давав. Үнэ чөлөөлөх ажлыг нийт эдийн засаг дахь мөнгөний хэмжээг нэмэгдүүлэхгүйгээр хийсэн юм. Сайн хүний үр, сүүтэй гүүний унага гэдэг үг бий. Цагаан сайдын аав Пунцаг нутаг усандаа их нэр хүндтэй, ёстой л төр түмтэй хүн байж. Тэднийх гурван хүү, гурван охинтой, олны хөл тасардаггүй айл. Пунцагийн Цагааны намтрын хуудсыг сөхвөл 1976 онд Улаанбаатар хотын 21 дүгээр дунд сургууль, 1979 онд Хууль цаазны дунд сургууль, 1985 онд Москвагийн олон улсын харилцааны дээд сургуулийг тус тус онцсайн дүнтэй дүүргэжээ. Хожим Гаагийн олон улсын эрх зүйн академи, Вашингтоны их сургууль, Токио дахь ОУВС-гийн сургалтын төвд мэргэжил дээшлүүлсэн байна. Цагаан анхны сургуулиа төгсөөд чухам л будаг нь ханхалсан боловсон хүчин болохдоо МҮЭ-ийн Төв зөвлөлд референтээс ажлын гараагаа эхэлж, улмаар Улсын Бага Хурлын Тамгын газрын ерөнхий нарийн бичгийн дарга, Монгол Улсын Хөдөлмөрийн сайд, Ерөнхийлөгч П.Очирбатын парламентийн асуудал хариуцсан шадар туслах, “Голомт” банкны захирал, Сангийн сайд, Ерөнхий сайдын зөвлөх, БСШУ-ы сайд, УИХ дахь АН-ын бүлгийн зөвлөхөөр ажилласан арвин туршлагатай тоотой томоохон боловсон хүчний нэг. Одоо Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн ахлах зөвлөхөөр ажилладаг. Эхнэр, хоёр хүүхдийн хамт амьдардаг хэмээн анкетад нь албан ёсоор тэмдэглэжээ. Социализмын үеийн боловсролын тогтолцооны элсэлтийн шалгалтын амаргүй давааг амжилттай давж, гадаад дотоодын их, дээд сургуулиудад шаггүй мэргэжил боловсрол эзэмшсэн түүний хувьд анхнаасаа арын хаалга гэж байсангүй. Чухамдаа тухайн цаг үе нь Цагаанд тийм боломж олгосон шигээ шинэ цаг үе шилжилтийн үеийн Сангийн сайдын суудалд ямар ч татаасгүйгээр залж орхисон юм. Үүнийг тэрбээр өөрийн гавъяа гэж боддоггүй, үүрэг хэмээн үүрсэн билээ. Боловсролын салбарт ч бас өөрийн гэсэн мөртэй. 2004 оны УИХ-ын сонгуулийн үр дүнд байгуулагдсан их эвслийн Засгийн газарт шадар сайдаар Ч.Улаан, Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны сайдаар П.Цагааныг томилогдон ажиллахад Ерөнхий сайд Ц.Элбэгдорж, манайд Улаан нь ч байна, Цагаан нь ч байна гэж хошигнож байсан гэдэг. Төрийн томилгоо нүдээ олж, П.Цагаан, Д.Баттулга хоёрын шинэ алба эхэлж байна. Х.Аянга