Канад улсын татварын талаар товч танилцуулахаас өмнө улсын тухай мэдээллийг хүргэе. Нийслэл Оттава, Албан ёсны хэл: Англи хэл, Франц хэл, Засаглал нь: Парламентын засаглалтай ардчилал ба Үндсэн Хуульт Хаант улс- Хатан хаан II Элизабет, газар нутаг: 9,984,670 км/кв газар нутагтай гэдгээрээ дэлхийн хамгийн томоохон улсын 2-т бичигддэг. Нийт газар нутгийн 9,093,507 км/кв нь эх газар харин 891,163 км/кв нь уснаас тогтдог. Хүн ам: 2010 оны тооцоо 34,1 сая, Хүн амын нягтрал: 3.41/км², 1 хүнд ногдох ДНБ: 38.0 мянган USD, Канад Холбооны Улс 10 муж, 3 бие даасан нутаг дэвсгэр, Бие даасан мужууд: Баруун бүс:Бритиш Коламбиа, Альберта, Саскачеван, Манитоба , Төвийн бүс:Кэбэк, Онтарио, Атлантын бүс:Нью-Брансвих, Принс Эдвардын арал, Нова Скотиа, Ньюфаундленд, Лабрадор , Бие даасан нутаг: Юкон, Баруун Хойд Нутаг дэвсгэр, Нунавут Канад Улсын давуу тал нь батлагдсан байгалийн нөөцөөрөө дэлхийд 2 дугаарт, байгаль хамгаалах бодлого сайн, дээд зэргийн техник, технолги, өндөр чадвартай ажиллах хүчин зэрэг болно. Орлогын татварын хувь хэмжээ: улсын 16,5 %, Нова Скотиа мужийн 16%, Альберта мужийн 10%, Онтарио мужийн 11,75% үйл ажиллагаа эрхлэж байгаа муждаа татварын тоцоогоо хийдэг байна.

Алберта мужид ашигт малтмалын үйлдвэрлэл, элсний тос, төмөрлөг, нүүрс, газрын тосны асуудлыг Эрчим хүчний алба (the Department of Energy) хариуцан ажиллаж байна. Энэ алба 600 орчим ажилтантайгаас 85 хувь нь элснээс гаргадаг газрын тос, 15 хувь нь бусад ашигт малтмалын үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүнд хяналт тавих, рояалтийн тайланг хүлээн авах зэрэг ажлыг хариуцан гүйцэтгэдэг. Харин рояалтийн төлбөр нь Санхүүгийн алба (the Department of Finance)-д ордог байна. Уул уурхайн компанийн хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагаа, байгаль орчны хамгаалалт зэргийг харгалзан үзэж зөвшөөрөл олгодог байна. Ашигт малтмал бүхий газрыг компаниудад нээлттэй тендер шиг зарлаад хамгийн өндөр үнээр худалдан авах санал болгосон болон үйл ажиллагаа эрхлэх чадварыг харгалзан олгодог байна. Бритиш Коламбиа мужийн Эрчим хүч, уул уурхайн яам (Ministry of Energy and Minis) нь уул уурхайтай холбоотой байгаль орчин, татвар, лиценз зөвшөөрөл гээд бүхий л асуудлыг цогцоор нь хариуцан ажилладаг байна. Ашигт малтмалын татварын хууль (the Mineral tax act)-аар эрх зүйн зохицуулалт явагддаг. Уул уурхайн компанид хяналт тавихдаа уурхай болон оффис дээр нь тус бүр 1 долоо хоног ажиллаж мэдээлэл цуглуулдаг байна. Олон улсын татвар, цалингийн татвар, бараа, үйлчилгээний татвар, нөөцийн, санхүүгийн үйлчилгээний зэрэг мэргэшсэн хяналт шалгалтын баг ажилдаг. Мөн том татвар төлөгчийн (250.0 сая USD-оос дээш орлоготой) татвар ногдуулалт, төлөлтийн байдлыг шалгадаг хяналт шалгалтын бага бий. Татвар төлөгч татвараа өөрөө тодорхойлох тогтолцоотой ба татварын хөөн хэлэлцэх хугацаа нь 6 жил байдаг байна.

Татвар төлөгч хяналт шалгалтын үр дүнг хүлээн зөвшөөрөхгүй бол Маргаан таслах зөвлөлд хандана. Тус зөвлөлийн шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл Канад Улсын Татварын Шүүхэд гомдол гаргана. Хуралдааны шийдвэрийг зөвшөөрөхгүй бол Канад Улсын Дээд Шүүхэд гомдол гаргах эрхтэй юм байна. Уул уурхайн салбарт дараахь 2 эрсдэл байдаг гэж үзсэн. Үүнд: Хайгуулийн зардал, Борлуулалтын үнэ Ашигт малтмалын нөөц бүхий газрын 81 хувийг улс эзэмшдэг байна. Роялти ногдуулах загварууд: 1/.Нийт бүтээгдэхүүний хэмжээнд суурилсан Роялти татвар=t S*Q Үйлдвэрлэлийг дэмждэггүй загвар гэж үздэг. 2/.Нийт орлогын хэмжээнд суурилсан Роялти татвар=t P*P*Q Үнийн эрсдлийг харгазан ногдуулж байгаа тул инхэнхи орон ашигладаг. Алберта бол Канад Улсын нүүрс олборлогч гол муж юм. Бритиш Коламбиад 1-ээс бусад нь далд уурхай байдаг бол Албертад ил уурхай их байдаг байна. 1961 онд Бритиш Коламбиа мужийн Ванкувер хотод “Prinee Rupert” боомтыг Азид нүүрс экспортлох зорилгоор Засгийн газар барьж байгуулсан байна. Нүүрсний уурхай тус бүр дээр Ring fencing буюу уурхай тус бүрийнхээ орлого, зардалыг тус тусад нь бүртгэхийг шаарддаг байна. Уул уурхайн салбарт алдагдалыг ургаш, хойш шилжүүлдэггүй.

Харин нөхөн сэргээлтийн зардлыг өмнөх жил рүү шилжүүлдэг байна. Тухайн уурхай ямар технологи хэрэглэснээс хамаарч нөхөн сэргээх арга, зардал нь өөрөөр байна. Канад Улс нь ашигт малтмалийн үнийг Дэлхийн худалдааны байгууллага, Хөрөнгийн бирж, гуравдагч талын үнийг үндэслэн тодорхойлдог байна. Нүүрс нь дотроо олон төрөл байдаг тул энэ нь үнийг үнэн зөв эсэхийг шалгахад хүндрэлтэй байдлыг бий болгодог. Канад Улсын газрын тос, байгалийн хийн үйлдвэрлэлд ихэнхи хөрөнгө оруулалтыг БНХАУ, Япон Улс, БНСУ, Энэтхэг Улсаас оруулсан байдаг. Хөрөнгө оруулахдаа салбар, корпораци, хамтарсан компани байгуулдаг. Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээг ихэнхи орнуудад хэрэглэгддэг боловч АНУ, Канад Улсуудад хэрэглэдэггүй. Ердийн ашгаас илүү гарсан ашиг буюу гэнэтийн ашгийг зөвхөн уул уурхайн салбар олдог. Эдийн засгийн түрээс (Economic rents) = Орлого (Revenue)-Үйл ажиллагааны зардал (Current cost)-Капиталын зардал (Capital cost) Уул уурхайн компанийн нийт орлогоос бүх зардлыг хассан дүнг эдийн засгийн түрээс гэнэ. Капиталын зардалд хайгуулын зардал, бүтээн байгуулалтын зардал хамаарна.