Хар хууль гэхээр хүмүүс багцаалж байгаа. Дээхнэ, ардын хувьсгалын дараах жилүүдийн их хэлмэгдүүлэлтийн үед “Хар малгайт” Б.Жамбалдорж гэж Дотоод яамны орлогч сайд байв. Тэрээр 1949 онд өөрийнхөө нэрээр Жамбалдоржийн хар хууль гэж нэрлэгдсэн тогтоолоор хэдэн мянган хүнийг хороосон нь түүхэнд бичигдэж үлдсэн.

Сүүлд, 2002 оны Эрүүгийн хуулийг Ц.Нямдоржийн хар хууль, Доржуудын хар хууль гэж бас нэрлэдэг. 2010 оны арваннэгдүгээр сарын эхээр болсон МАХН-ын Их хурал дээр УИХ-ын гишүүн асан М.Далайхүү намынхаа дүрэмд оруулах өөрчлөлтийн талаар “… “Доржуудын хар хууль” гэдэг Эрүүгийн шинэ хуультай адил өөрчлөлт оруулж байгаа юм байна. Хазгай гишгэх тоолонд намаас гаргана хэмээж байгаа нь гишүүдэд эмзэг тусч байна” гэж хүртэл шүүмжилж байв. Тэгэхээр Хар хууль гэдэг хүнийг хэлмэгдүүлдэг гэсэн ерөнхий ойлголт бий гэсэн үг.

Тэгвэл хэдхэн хоногийн дараа болох УИХ-ын ээлжит бус чуулганы хэлэлцэх асуудалд Татварын багц хуулийн өөрчлөлтийг оруулж байгаа ажээ. 2019 оны хоёрдугаар сарын 19-ний өдөр Төсвийн байнгын хороогоор хэлэлцүүлсэн байдлаас харахад Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатар нар энэ хуулийг дэмжүүлээд батлуулах бололтой байна. Гэхдээ энэ хууль батлагдах аваас Ч.Хүрэлбаатарын хар хууль нэрлэгдэх нь гарцаагүй бөгөөд бизнесмэнүүд, жирийн татвар төлөгчид ч энэ хуулиас болж хэлмэгдэх болж байгаа юм. Учир нь Татварын ерөнхий хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөлд маш ноцтой заалтуудыг суулгасан байна.

Тухайлбал, хуулийн 58.1-д “Доор дурдсан этгээд нь татвар төлөгчийн үйл ажиллагаа явуулахад зайлшгүй шаардлагатай хөрөнгийг эзэмшдэг боловч тухайн хөрөнгийн үр шимийг татвар төлөгч хүртдэг бөгөөд тухайн үйл ажиллагаанд хамаарах татварын өрийг хураахад татвар төлөгчийн хөрөнгө хүрэлцэхгүй тохиолдолд уг этгээд нь татвар төлөх үүрэгтэй хоёрдогч этгээд байна. 58.1.1-д “Татвар төлөгч хувь хүн бол түүний гэр бүлийн гишүүд”, 58.1.2-т “Татвар төлөгч гэр бүлийн гишүүдийн оролцоотой хуулийн этгээд бол Гэр бүлийн тухай хуулийн 3.1.4.-т заасан түүний гэр бүлийн гишүүн үндсэн хувь эзэмшигч, эсхүл хуулийн этгээдийн ажилтан” гэж оруулжээ. 

Гэр бүлийн тухай хуулийн 3.1.4-т “гэр бүлийн гишүүн” гэж гэрлэгчид, тэдэнтэй хамт амьдарч байгаа төрсөн, дагавар, үрчлэн авсан хүүхэд болон төрөл садангийн хүнийг” ойлгоно гэжээ. Өөрөөр хэлбэл, татварын өрийг татвар төлөгчийн гэр бүлийн гишүүд, тухайн байгууллагын ажилтнууд хувааж үүрэх заалтыг оруулчихсан байгаа юм. Гэтэл Үндсэн хуулийн 17.1.3-т “хуулиар ногдуулсан албан татвар төлөх” үүргийг ёсчлон биелүүлнэ гэж заасан. Мэдээж Монгол Улсын иргэн ийм үүрэгтэй. Гэхдээ уг хуулийн 16.14-т “Гэм буруутны ял зэмлэлийг түүний гэр бүлийн гишүүд, төрөл саданд нь халдаан хэрэглэхийг хориглоно” гэчихсэн байгаа. Ингэхээр удахгүй батлагдаж мэдэх Татварын ерөнхий хууль Үндсэн хуулийг зөрчиж, хүний эрхэнд халдсан гэсэн үг.

Мөн, уг хуулийн төслийн 46 дугаар зүйлийн 46.3-т “…Нөхөн ногдуулалтын актад гомдол гаргахдаа уг актаар нөхөн ногдуулсан татварын хүлээн зөвшөөрөөгүй дүнгийн 10 хувийг төсөвт төлөх ба уг дүн нь 100 сая төгрөгөөс хэтрэхгүй байна” гэж орсон байна. Энэ нь ТЕГ-ын Маргаан таслах зөвлөлд гомдол гаргаж байгаа татвар төлөгчид тавьсан босго юм. Мэдээж хэрэг, татвар буй дор төр оршдог. Татвар төлөх нь иргэн болоод хуулийн этгээдийн үүрэг. Гэхдээ татвар төлөгч санаатай болоод санаандгүй аль ч хэлбэрээр татварын өрөнд орж акт тавиулах хэмжээнд очдог. Энэ бол амьдрал дээр байнга тохиолддог зүйл. Тиймээс энэ өөрчлөлт бүхий хууль батлагдвал хуулийн хэлээр татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулсан явдал болох юм.

Татварын байцаагчийн тавьсан актын 10 хувьтай тэнцэх хэмжээний босгыг төлж байж маргаан үүсгэх болж байгаа учраас өндөр дүнтэй акт тавиулахгүйн тулд татвар төлөгч яаж таарах вэ гэдэг асуулт гарч ирнэ. Ер нь бол Татварын ерөнхий хуульд суусан энэ шинэ заалт Монгол Улсын иргэний Үндсэн хуулиар олгогдсон эрхийг ноцтой зөрчиж байгаа юм. Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16.4-ийн “…Монгол Улсын хууль, олон улсын гэрээнд заасан эрх, эрх чөлөө нь зөрчигдсөн гэж үзвэл уул эрхээ хамгаалуулахаар шүүхэд гомдол гаргах, бусдын хууль бусаар учруулсан хохирлыг нөхөн төлүүлэх, өөрийн болон гэр бүлийн гишүүд, эцэг эх, үр хүүхдийнхээ эсрэг мэдүүлэг өгөхгүй байх, өөрийгөө өмгөөлөх, хууль зүйн туслалцаа авах, нотлох баримтыг шалгуулах, шударга шүүхээр шүүлгэх” гэсэн эрх шууд зөрчигдөнө.

Ингэхээр ганц энэ заалтаас болж нэгдүгээрт, татварын байцаагч, татвар төлөгч хоёр авлигын хэргийн хам хэрэгтэн болж болзошгүй эрсдэл бодитойгоор бий болно. Хоёрдугаарт, татвар төлөгчийн Үндсэн хуулиар олгогдсон эрх хөндөгдөж байгаа юм. Иймэрхүү заалт энэ хуулийн төсөлд дахиад хэд хэд байна. Гэтэл өнөөдөр эрх мэдэл өндөртэй байгаа Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатар хүч түрэн зүүтгүүлж, түүнийг нь МҮХАҮТ-ын ерөнхийлөгч асан Б.Лхагважав мэтийн хүмүүс дэмжиж гүйсээр батлуулж мэдэхээр болоод байна.

Хэрвээ энэ Ч.Хүрэлбаатарын хар төсөл нь хууль болоод батлагдчихвал ард түмэн татварын бус хуулийн дарамтыг яс махандаа тултал мэдрэх болж байгаа юм.

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин 2019.3.13 № 52 (6019)

Б.ДАМДИН-ОЧИР