Ковыктагийн байгалийн хийн ордыг ашиглаж эхлэх хугацаагаа наашлуулж  буй Оросууд  Зүүн хойд азийн орнуудыг чиглэн Хятад руу дахин хий дамжуулах хоолой барих гэж байна. Долоон жилийн өмнө ОХУ-аас Хятадыг зорьсон байгалийн хийн хоолой баригдахад нутгаараа дамжуулалгүй тойруулаад алдчихсан манай тухайд энэ удаагийн боломжийг алдчихгүй юмсан гэсэн эрмэлзэл бүхий  байр сууриуд  сүүлийн үед тод дуулдах болов.

Байгалийн хийн батлагдсан нөөц гээд байхаар зүйл манайд одоогоор үгүй ч, дэлхий нийтийн  эрчим хүчний эх үүсвэрүүдийн тэргүүлэгч болж мэдэхээр байгаа эл  шатах ашигт малтмалыг ирэх олон жилүүдэд Монгол Улс ашиглах нь зөв гэсэн зүйлийг мэргэжилтнүүд хэлдэг.  Газрын тосны ордод газрын тостой хамт, эсвэл дангаараа хийн орд, мөн нүүрсний ордод нүүрсний хий байдлаар тохиолддог байгалийн хийн эрэлт дэлхий дахинд 2030 он гэхэд 50 хувиар нэмэгдэх прогноз гарчихаад байгаа бол манай тухайд хийн хэрэглээг нэмэгдүүлэх нь утаа, агаарын бохирдлын эсрэг чиглүүлэн сэдэж хийгээд байгаа өч төчнөөн ажилтай харьцуулаад байхааргүй үр дүнг дагуулна гэдэг.

Манай улс эрчим хүчний эх үүсвэр болох  нүүрсний ихээхэн нөөцтэй, дэлхийн хэмжээний том ордоо эргэлтэд оруулах гэж байгаа ч  нөгөө талаас нь харвал эрчим хүчний хямд эх үүсвэр бөгөөд байгаль орчинд хал багатай  хийн  түлшний бодит хэрэглээг  нэмэгдүүлье гэвэл эхэнд өгүүлсэнчлэн газар нутаг дээгүүрээ байгалийн хийн хоолойг дамжуулан өнгөрүүлэх шаардлагатай юм.

Өдгөө  жилд 20 орчим мянган тонн  шингэрүүлсэн хийн түлш ашиглаж байгаа Монголын нутаг дэвсгэр дээгүүр  ОХУ-аас Хятад руу,  Зүүн хойд азийн орнууд руу татах  хийн  хоолойг дамжуулан өнгөрүүлэх хүсэлтэй байгаа тухай яриа  Орос, Хятад, Солонгос, Япон улсуудтай хамтран зохион байгуулж ирсэн “Зүүн хойд азийн байгалийн хий болон дамжуулах хоолойн форум”-ууд дээр  удаа дараа яригдаж ирсэн. 12 дахь удаагийн ээлжит форум наймдугаар сарын сүүлээр  Улаанбаатарт болоход манай улсын баруун аймгуудын нутаг дэвсгэр дээгүүр дамжуулах хоолойг байгуулах боломж байгаа талаар нөгөө талуудад дуулгасан ч  нааштай хариу дуулаагүй.   Улаан-Үд хот руу байгалийн хий татахдаа Улаанбаатар хоттой хамтруулж дэд бүтцийг нь барьж болох юм байна гэсэн таамаглалыг ОХУ-ын Эрхүү мужийн академиас дэвшүүлсэн тухай Газрын тосны газрын орлогч дарга Ц.Амараа ярьж байсан ч,  Оросууд стратегийн түүхий эдээ манай улсаар дамжуулан урсгахаа тэгж амар зөвшөөрөхгүйд учир байгаа юм.

Оросуудын дураараа дургиад ашиглаад байгаа байгалийн хийн нөөцийн ихэнх нь  цэвэр өөрийнх нь  бус дундад азийн орнуудынх ч гэлээ, нэгэнтээ Оросууд эзний зангаар түрэмгий байна.  Бүр Европын орнуудыг хэрхэн  дарамталж буй талаар, дураа хүрвэл шоо метр тутмын үнээ нэмчих гээд байдаг болсон тухай нь,  эзэн Оросын дарамтад байхыг Европын холбоо хүсэхгүй байгаа талаар ажиглагчид бичиж буй. Гэсэн ч геополитикийн холч хараагаар байгалийн хийгээ гадагш гаргах сувгууд дээрээ нямбай хандаж ирсэн Оросууд өөртөө хамгийн ашигтай байдлаар шийдвэрлэж байна. БНСУ руу хий нийлүүлэхийн тулд Хойд Солонгосын нутгаар дамжуулахаар гэрээ үзэглэсэн бол  Зүүн хойд азийн орнуудад бүрэн хүрэхийн тулд Япон улстай тохиролцон далай доогуур дамжуулах хоолойгоо байгуулах тухай яригдаж байгаа. Газар хөдлөлт, цунамийн уршигаар ихээхэн хохирол үзэж эрчим хүчний эх үүсвэрийн гачаалтай байгаа Наран улсад энэ нь үр ашигтай тусахаар харагдаж байгаа. Гэхдээ том гүрэн том бодолтой, тулхтай хандаж байгаа юм.

Харин нефтийн бүтээгдэхүүний хувьд өөрөөс нь 98 хувь хамаардаг Монгол Улсын газар нутаг дээгүүр дамжуулах хоолой  өнгөрүүлэхийг Кремль зөвшөөрч чаддаггүй дүр зурагтай. Монголчуудын тухайд хойд хөршөөсөө нефтийн бүтээгдэхүүн  биш  байгалийн шингэрүүлсэн хийн хамаарал илүү болно гэдэг нь эрчим хүчний хямд эх үүсвэртэй  байгаль орчинд хохирол бага үзүүлэх түлштэй золгоно гэсэн үг.  Тэрчлэн өнгөрөгч баасан гарагт Нийслэлийн нутгийн зөвлөл ТББ-аас Монголын газар нутаг дээгүүр байгалийн хийн хоолойг дамжуулан барихыг дэмжье,   манай талын саналыг хүлээж авдаггүй Орос, Хятадын удирдлагуудад  ард түмнийхээ хүсэлтийг  Ерөнхий сайдаараа дамжуулан хүргүүлье, үүний тулд ард түмнийхээ  гарын үсгийг  цуглуулъя  гэсэн гэсэн санаачлагыг гаргаад байна. Улаанбаатарыг утаанаас салгахад чиглүүлэн урт болон богино хугацаанд хийж хэрэгжүүлж болох  хоёр том ажил  бийн нэг нь байгалийн хийн хэрэглээнд шилжих. Урт хугацаанд бол улс даяараа орон сууцанд орох.  Энэ нь дэлхий нийтийн жишиг гэдгийг, Туркийн Анкара хот байгалийн хийн хэрэглээгээ нэмэгдүүлсэнээр утаанаас ангижирсан талаар тус санаачлагыг гаргагчид хэлж байсан. Ер нь бол дэлхий дахины байгалийн хийн хэрэглээ нэмэгдэж,  энэ чиглэлийн томоохон компаниудын үйл ажиллагаа улам бүр өргөжиж байгаа билээ.

Манай тухайд хоёр хөршийнхөө ая талыг харж байж  хийн хэрэглээгээ нэмэгдүүлэхээс  өөр сонголт бий юү гэдэг асуулт гарч ирнэ. Тэрдундаа  байгалийн хий үйлдвэрлэлээрээ тэргүүлэгч  Оросын ая талыг олохын тулд хэрхэн тохиролцох вэ гэдэг асуудал бий. Оросууд байгалийн хийгээ стратегийн гэж жичлэн үзэж дэлхий дахинд тоглолт хийж байгаа бол бид ч бас стратегийн орд газруудаа эргэлтэд оруулж байгаа улс. Гол нь баялгаа гаргах дэд бүтэц болоод  суваг хязгаарлагдмал. Энэ бидний сул тал. Тэрчлэн Тавантолгой ордыг эргэлтэд оруулах хөрөнгө оруулагчийн тендерт Орос, Хятад хоёр  яадаг ч байсан шалгарах нь тодорхойг хаа хаанаа хүлээн зөвшөөрдөг. Учир нь тэд манайхтай  мөнхийн хил залгасан хөдөлгөөнгүй хөрш гэдэгт  байгаа. Энэ сул тал нь бидний ямар ч давуу талын хүчийг сулруулж ирсэн аюул бий билээ. Тэгэхээр бид байгалийн хий хоолойг нутаг дээгүүрээ өнгөрүүлэхийн тулд Оросуудын өөдөөс гаргаж тавих нөхцөл юу билээ гэдгийг анхааралтай харж хөдлөх ёстой аж.

Энэ чиглэлд биднийг тоохгүй байгаа Оросууд ирэх 20 жилд тэргүүлэгчийн байр сууриа хэвээр хадгалахыг эрмэлзэж буй бөгөөд Зүүн хойд азийн  орнуудыг чиглэсэн байгалийн хийн нийлүүлэлтээ улам нэмэгдүүлэхийн зэрэгцээ Европын зах зээлд  голчлон ноёрхохыг чухалчилж байгаа.

Харин тус улсын хэт хамаарлаас сэрэмжилсэн   Европын холбоо эсрэг тодорхой арга хэмжээнүүдийг авахаар шинэ боломжуудын эрэлд гарсан. Одоогоор олигтой үр дүнд хүрээгүй ч, тэд сэрэмжтэй байгаа нь Оросууд Европын зах зээлийг тэгж амар эрхшээлдээ оруулж дийлэхгүй болов уу гэсэн прогнозыг хийхэд хүргэж байна. Байгалийн хийн мэдэгдэж байгаа нөөцөөрөө өдгөө Оросын дараа бичигдэж буй Иран улс дэлхийн хамгийн их хийн нөөцийг агуулж буй  ордынхоо үр шимийг дэлхий дахинд хүргэхээр Ирак, Сири улсуудтай  хий дамжуулах хоолой  байгуулах тухай гэрээг үзэглэсэн. Гэрээний дагуу баригдах хоолойгоор Ираны байгалийн хий Европын орнуудад хүрэх юм.  Мэдээж газар нутаг дээгүүрээ өнгөрүүлж буй Ирак, Сири улсуудад ч нийлүүлэгдэх бөгөөд гол нь Европ дахинд Оросууд дангаараа тоглохгүй гэдгийг бататгаж буй явдал юм.

Тэрчлэн эрчим хүчний шинэ эх үүсвэр  байгалийн хийн хэрэглээ дэлхий нийтийг хамран урагшилж байгаа энэ үед  тэргүүлэгч эдийн засаг АНУ-ын тухайд байдал ямар байгааг цухас хөндөе.

Америк байгалийн хийн   дотоодын нөөцтэй бөгөөд  эрчим хүчний тусгаар тогтнолд хүрэхийн төлөөнөө байгалийн хийд   ихээхэн найдлага тавьж буй.  Газрын тосны томоохон  корпорациуд нь  байгалийн хийн эрэл хайгуулд их хэмжээний хөрөнгө мөнгө хаяж байгаа нь үүнийг илтгэнэ.  Хэдийгээр байгалийн хийн хэрэглээг онцгой ихээр нэмэгдүүлэх тухай Б.Обамагийн санал санаачлагыг конгресс нь төдийлөн дэмжээгүй ч, улстөрийн нөхцөл байдлаас илүүтэй дэлхий дахины түүхий эдийн нөөцийн хомсдол, эдийн засгийн болоод байгаль орчны тулгамдсан асуудлууд нь байгалийн хийг хүссэн хүсээгүй дэмжих шаардлагыг дагуулж байгаа юм.

Дэлхий нийтэд  өртөг бага шаардагдах,  байгаль орчинд хал бал багатай эх үүсвэр байгалийн хийн хэрэглээгээ улам дэлгэрүүлэх шаардлага ийм маягаар байгаа ч, яг л газрын тосны төлөөнөө тэргүүлэгчид далд хэрнээ том тэмцлийг өрнүүдэг шиг байгалийн хий ч амар амгаланг дагуулахгүй янзтай.

Э.Болор