“Моносфарм” компанийн Хэвлэл мэдээллийн албанаас “Өдрийн сонин”-ы энэ оны 12 дугаар сарын 3-ны өдрийн дугаарт мэдэгдэл нийтлүүлжээ. Уг мэдэгдэлд анагаах ухааны доктор М.Амбага нь Салимон, Нефромон эмийн барааны тэмдгийн эрхийг эзэмших онцгой эрхтэй мэтээр хэрэглэгчдийг төөрөгдөлд оруулж байна гээд 20 шахам шалтаг тоочжээ. Аливаа юманд маргах, маргахгүй асуудал гэж байдаг. Мэдээжийн үнэнийг зориуд гуйвуулсан дээрх мэдэгдлийн уршгаар олон түмнийг төөрөгдөлд оруулахгүйн үүднээс доктор М.Амбага хариу тайлбар эсэргүүцэл бичсэн байна. “Моносфарм”-ын мэдэгдэл болон доктор М.Амбагын тайлбарыг хүргэе.

Тус “Моносфарм” компанийн гүйцэтгэх захирал И.Балжинням “Тавин-Ус” компанид явуулсан бичигтээ, Амбага, Б.Саранцэцэг нар Нефромон, Салимон нэрэнд барааны тэмдгийн гэрчилгээ гаргуулан авсан нь хууль бус үйлдэл гэсэн төдийгүй хэрэглэгчдийг төөрөгдөлд оруулж байна хэмээн мэдэгдэлд дурджээ. Гэтэл үнэн хэрэг дээр 2011 оны наймдугаар сарын 17-нд Монгол Улсын Засгийн газрын Тэргүүн шадар сайдын (тэр үед Н.Алтанхуяг байсан) 61 дүгээр тушаалаар М.Амбагат барааны тэмдгийн 9164, 9165 тоот гэрчилгээг тус тус олгосон байхад дээрх эмүүдийн барааны тэмдгийн эрхийг эзэмших онцгой эрхтэй мэтээр мэдээлэл цацаж, хэрэглэгчдийг төөрөгдөлд оруулсан гэдэг нь харин гүтгэлэг юм. “Барааны тэмдэг, газар зүйн заалтын тухай” хуулийн 6.7-д “Хэрэв хоёр буюу түүнээс дээш этгээд ижил барааны тэмдгийг ижил, бараа үйлчилгээнд ашиглаж байгаа бол хамгийн анх мэдүүлэг гаргасан этгээдийн барааны тэмдэг эзэмших эрх хамгаалагдана” гэсэн заалтын дагуу энэхүү эрхийг албан ёсоор олгосон билээ.

Мөн мэдэгдэлд, фармакологийн судалгааг М.Амбага “Моносфарм” ХХК-ийн эрдэм шинжилгээний төвд байхдаа үндсэн үүрэгт ажлынхаа хүрээнд цалин хөлс, урамшууллаа авч, холбогдох бүхий л зардлыг гаргуулан хийсэн. М.Амбага нь хуулийн цоорхойг ашиглан бусад хүмүүсийн зарцуулсан хөдөлмөр, цаг хугацаа, хөрөнгө мөнгөөр хийж бүтээснийг үгүйсгэн барааны тэмдгийн эрхийг өөрийн болон эхнэрийнхээ нэр дээр гаргуулан авсан байна. Энэхүү хууль бус асуудлын талаар шүүхэд хандсан бөгөөд шүүх хурал болохын өмнөх энэ үед бусармаг үйлдэл явуулахаа зогсоохыг мэдэгдэж байна гэжээ. Тэдний гуйвуулснаар, Салимон, Нефромон эмийг “Моносфарм” ХХК-ийн эрдэм шинжилгээний төвийн болон Монгол, Орос, Солонгос гурван орны 10 шахам хүрээлэн, институт, их дээд сургуулийн 30 гаруй эрдэмтэн, судлаач ажилтан оролцож, 10 гаруй жилийн нөр их хөдөлмөр, цаг хугацаа, 500 сая шахам төгрөг зарцуулан бүтээж, зах зээлд нэвтрүүлэн олны танил брэнд болгосон юм гэсэн худал мэдэгдлийг бодит баримтад тулгуурлан няцаах нь зүйтэй гэж үзэж байна. Үүнд М.Амбага 1985-1997 оны дөрөвдүгээр сарын 15 хүртэл Ардын эмнэлгийн хүрээлэнд эрдэм шинжилгээний ажилтнаар ажилласан. Харин “Моносфарм” компанийн ЭШТ-д 1997 оны дөрөвдүгээр сарын 20-нд ажилд ороод дөрвөн сарын дараа халагдсан юм. Ингээд 1997 оны есдүгээр сарын 1-нээс эхлээд Анагаах ухааны үндэсний хүрээлэнгийн ерөнхий эрдэмтэн нарийн бичгийн дарга бөгөөд Эмнэл зүйн анагаах ухааны хүрээлэнгийн захирлаар 2004 он хүртэл найман жил бүтэн орон тоон дээр ажилласан. Энэ нь М.Амбага “Моносфарм” ХХК-ийн эрдэм шинжилгээний төвд үндсэн үүрэгт ажил хүлээгээгүй гэдгийг батална.

Харин 1999 оны  нэгдүгээр сараас эхлэн “Монос” ЭШТ-ийн зөвлөх гэсэн орон тоон дээр сард 20-30 мянган төгрөгийг хавсралт цалин хэлбэрээр авч, шүд хамгаалах үйлдэлтэй Дентамон, гүйлсэн булчирхайн үрэвслийн үед хэрэглэх Тонзилмон, элэг хамгаалах үйлдэлтэй цай, дархлал сэргээх үйлдэлтэй цай, “Чингис” цай зэрэг одоо эмчилгээнд нэвтрэн борлуулагдаж буй “Монос” группээс бидэнд нэг ч төгрөгийн ашиг хуваарилаагүй бусад эм болон эмнэл зүйн судалгааны үе шатанд байгаа хорт хавдрын эсрэг үйлдэлтэй Эллипин эмэн дээр ажиллаж, бүх асуудлыг нь шийдэж өгсөн нь үнэн. Салимон,Нефромоны судалгаан дээр 500 сая төгрөг зарцуулсан гэдэг нь огт худал, ийм зардал эдгээр эмэн дээр шинжлэх ухааны судалгаа талаасаа огт гараагүй гэдгийг баталж чадна.

Одоо Салимон, Нефромон гэдэг хоёр төрлийн эмийг “Моносфарм”-аас бүхий л зардлыг гаргуулж хийсэн үү гэдэгт хариу өгье. Иймээс юуны өмнө Салорид буюу Салимон эмийг бүтээх ажил хэдийд, ямар байгууллага дээр явагдаж, хэдий хэмжээний хөдөлмөрийг хэн хэн гүйцэтгэж, ямар зардал гаргасан бэ гэдгийг Шинжлэх ухаан технологийн санд 002970022 гэсэн улсын дугаараар хадгалагдаж буй баримт материалаас эхэлж харах нь зүйтэй. Яагаад гэвэл Салимон эмийн өмнөх хувилбар болох Салорид -дархлал сэргээх үйлдэлтэй шинэ бэлдмэлийг шинэсэрхүү бударгана ургамлаас 1994-1996 онд бүтээх судалгааг Ардын эмнэлгийн хүрээлэнгийн Эм судлалын сектор, Мал эмнэлгийн хүрээлэнгийн Эм хор судлалын тасаг, ХААИС-ийн Эм судлалын тэнхим дээр 10 гаруй сери туршилтын хүрээнд 1080 цагаан хулгана, 50 цагаан харх, 11 төлгөн хонин дээр М.Амбага, Б.Саранцэцэг, аспирант П.Болормаа нар явуулсан тухай албан ёсны баримтаас тодорхой мэдэж болно.

Гэтэл энэ оны 12 дугаар сарын 3-ны хэвлэлийн бага хурал дээр “Моносфарм” компаний гүйцэтгэх захирал И.Балжинням, М.Амбагыг бид одоо Захиргааны хэргийн шүүхэд өгчихөөд байгаа гэсэн нь хачирхалтай. “Монос”-ын Л.Хүрэлбаатар Захиргааны хэргийн шүүхэд намайг биш, харин тэр үеийн Засгийн газрын тэргүүн шадар сайд, Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд болон Оюуны өмчийн газрыг нэхэмжлэл дээрээ нэр заан өгсөн. Харин миний хувьд энэ асуудлаар эрхээ хамгаалуулсан, хуулийн хэллэгээр бол гурав дахь этгээд юм.

Тэгвэл төрийн соёрхолт, хүний гавьяат эмч, шинжлэх ухааны доктор, профессор М.Амбага болон шинжлэх ухааны доктор, профессор Б.Саранцэцэг нар 2011 оны наймдугаар сарын 17-нд Монгол Улсын Засгийн газрын агентлаг Оюуны өмчийн газрын шийдвэрээр 9164, 9165 тоот барааны тэмдэгтийн гэрчилгээ авсныг мэдэгдэлд хуулийн цоорхой ашигласан гээд байгаа нь үндэслэлтэй юу?

Доктор, профессор М.Амбага болон доктор, профессор Б.Саранцэцэг нарын дээр дурдсан хуулийн дагуу авсан барааны тэмдэгтийн гэрчилгээнүүд нь зөвхөн М.Амбага гэдэг хүн аваад ашиглачих тийм амар хялбар эд биш. Тийм бэлэн хуулийн цоорхой ч байхгүй. Төрийн байгууллага хуулийн хүрээнд шийддэг асуудал. Мэдэгдэлд бичсэн 20 гол хэсэг ажил буюу зах зээл үнийн судалгаа, үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх технологи зүгшрүүлэх, зах зээлд нэвтрүүлж эхлэх, эмийн ургамлын стандарт шинэчлэх (энд Л.Хүрэлбаатар хууль зөрчиж, ургамлын үйлчлэгч бодисыг кумарин болохыг тогтоосон бидний судалгааны дүнг өөрчлөн фенолт нэгдлээр сольсон буруу үйлдэл хийсэн) эмийн үйлдвэрлэл, эмийн түгээлт борлуулалт гэх мэт ажил нь ”Зохиогчийн эрх, түүнд хамаарах эрхийн тухай” хуулийн 6.1.-д зааснаар ”Зохиогчийн эрхийн бүтээлд зохиогчийн оюуны бүтээлч үйл ажиллагааны үр дүнд бий болсон шинжлэх ухаан, утга зохиол, урлагийн бүтээлийг тооцно” гэсэнтэй харьцуулбал оюуны бүтээлч үйл ажиллагааны нэн энгийн ч атугай шийдлийг бараг шаарддаггүй зүйлүүд гэж ойлгож болно.

Учир нь түүнээс өмнө бид Салимон, Нефромон шинэ эмийг зохион бүтээх гол үе шатуудыг нэгэнт туулаад гарсан байлаа. Тухайлбал, нэгдүгээр үе шат гэхэд тухайн эмийн судалгааг эхлүүлэх сэдэл олсон, аман болон бичгэн мэдээлэл цуглуулсан, шинжлэх ухааны шинэлэг санааг сэдсэн үе багтана. Өөрөөр хэлбэл, 1992-1993 онд Өмнөговь аймгийн Хүрмэн сумын Лувсандаш, Дундговь аймгийн Өлзийт сумын Бариад гуайтай уулзаж, аман яриагаар мэдээлэл авсан үетэй тохирдог. Хоёрдугаар үе шат нь эдгээр эмэнд таарч тохирсон ургамлуудыг шилж сонгосон үе шат бөгөөд энэ нь дээрх1992-1993 онтой цаг хугацааны хувьд давхацдаг. Гуравдугаар үе шат нь уг ургамлууд дээр фармакологи судалгаа явуулж үйлдлийг нь нотлон цаашид эм болох эсэх асуудлыг нь шийдсэн хамгийн гол үе шат юм. Үүнийг 1994-1996 онд ургамлаас бэлдсэн усан ханд болон спиртэн хандмал дээр хийсэн бөгөөд энэ талаар Ардын эмнэлгийн хүрээлэнгийн 1994 оны тайлан, “Монгол уламжлалт эм, эмнэлэг “ төсөлт ажлын 1994-1996 оны гүйцэтгэлийн тайлангийн 2.3 бүлгийн 4-6-р хуудсанд тодорхой бичсэн байгаа. Мөн П.Болормаа, Б.Саранцэцэг нар 1997,1998 онд дэд доктор, шинжлэх ухааны докторын зэрэг хамгаалсан диссертацидаа эдгээр судалгааны материалыг дэлгэрэнгүй оруулсан. Дөрөвдүгээр үе шатанд уг ургамлууд эм болж чадах нь нэгэнт эргэлзээгүй нотлогдсон учраас фитохимийн судалгаа явуулсан. Салимон дээр үйлчлэгч бодис нь кумарин,Нефромон дээр үйлчлэгч бодис нь полифенольт нэгдэл болохыг нотолсон судалгаагаа “Тэжээхүй ухаан” сэтгүүлийн 1995 оны №2-т болон Ардын эмнэлгийн хүрээлэнгийн 1995 оны ажлын тайланд тодорхой бичсэн билээ. Харин тавдугаар үе шатанд шинэ эмүүдийн стандартчлалын үндсийг боловсруулсныг  шинэсэрхүү бударганы MNS -96 стандартыг 1996 онд боловсруулж батлуулсан.

Мөн зургаадугаар үе шатанд уг ургамлаар хийгдэх шинэ эмийн технологийн судалгаа хийсэн. Шинэсэрхүү бударганаар хийсэн дархлал сэргээх үйлдэлтэй Салорид эмийн MNS -97 стандартыг болон уг эмийг үйлдвэрлэх технологийн зааврыг 1997 онд боловсруулан батлуулжээ. Долоодугаар үе шатанд судалгааны материалуудыг нэгтгэн, эмнэл зүйн судалгаа явуулах шийдвэрийг гаргуулсан байна. Шинэсэрхүү бударганаас гарган авсан,дархлал сэргээх үйлдэлтэй Салорид шинэ эмийн клиник ажиглалтыг Хавдар судлалын төв дээр явуулах тухай ЭМНХЯ-ны Эм биобэлдмэлийн зөвлөлийн 1997 оны тавдугаар сарын 13-ны өдрийн ¹2 тоот протоколд тэмдэглэжээ. Шинэсэрхүү бударганаас дархлал сэргээх үйлдэлтэй эм гарган авч, ЭМЯ-нд хүлээлгэн өгсөн байна. Бүрэн дууссан ажлыг хүлээлцсэн тухай актыг 1997 оны нэгдүгээр сарын 20-нд үйлджээ. Уг актад Салорид эмийн фармакологийн судалгааны дүн, эмийн заавар, эм үйлдвэрлэх технологийн заавар, Шинэсэрхүү бударганы газрын дээд хэсгийн УСТ гэсэн дөрвөн гол бичиг баримтыг хавсаргажээ. Салорид эм дараа нь Салимон гэж нэрлэгдэх болсон ба уг нэрийг М.Амбага, Б.Саранцэцэг нар өгсөн юм. Наймдугаар үе шатанд эмнэл зүйн судалгааг явуулж дуусган, Хүний эмийн зөвлөлөөр эмнэлзүйн практикт хэрэглэх зөвшөөрөл гаргасан. Нефромон эмийн эмнэл зүйн судалгааны аргачлал, Салимон эмийн эмнэл зүйн судалгааны аргачлалыг М.Амбага,Б.Саранцэцэг нар 1997-1998 онд боловсруулж, Хавдар судлалын үндэсний төв болон УКТЭ дээр эдгээр эмийн эмнэлзүйн судалгаа явуулах боломжийг бүрдүүлжээ. Есдүгээр үе шатанд энэ бүхний үр дүнд шинэ бүтээлийн патент зохиогчийн эрх авах боломж бий болсон. Нэг үгээр хэлбэл, зохиогчийн оюуны бүтээлч үйл ажиллагааны үр дүнд шинэ эм зэрэг шинжлэх ухааны бүтээл бий болдог үе бөгөөд Салимон, Нефромон эмийн патентыг М,Амбага, Б.Саранцэцэг нарын таван хүн 2002 онд авчээ. Эхний есөн гол үе шатанд М.Амбага, Б.Саранцэцэг нар жинхэнэ хаттай эрдэмтэд гэдгээ харуулж, шинжлэх ухаанд үнэнч хүмүүс гэдгээ батлан эдгээр эмийн ирээдүй нь үл харагдах судалгаан дээр баттай зогсч чадсан билээ. Уул уурхайгаар зүйрлэвэл хайгуулын их зарддаар хийгддэг эрсдэлтэй үе юм. Ийнхүү аравдугаар үе шатанд Салимон, Нефромон эмийг үйлдвэрлэх,борлуулах, ашиг олох үе шатанд Л.Хүрэлбаатар оролцож эхэлсэн. Энэ нь мөн л уул уурхайгаар бол хайгуулын их зардалт үеийг нэгэнт ардаа хийж, ашиглалтын буюу жинхэнэ орлого ихээр олдог үе эхлэхтэй зэрэгцэж байгаа юм. Энэ л үед тэдний мэдэгдэлдээ бичээд байгаа зах зээл, үнийн судалгаа, үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх технологи зүгшрүүлэх, зах зээлд нэвтрүүлж эхлэх, эмийн ургамлын стандарт шинэчлэх (энд Л.Хүрэлбаатар хууль зөрчиж, ургамлын дархлаа сэргээх үйлчлэгч бодисыг кумарин болохыг тогтоосон бидний судалгааны дүнг өөрчилж, кумариныг фенолт нэгдлээр сольсон буруу үйлдэл хийсэн гэдгийг дээр өгүүлсэн), эмийн үйлдвэрлэл, эмийн түгээлт борлуулалт гэсэн оюуны бүтээлч үйл ажиллагаа шаарддаггүй судалгааг тэд явуулсан.  Энд гаргасан зардал бол шинжлэх ухааны бүтээлч үйл ажиллагааны зардал огт биш, харин эмээ зах зээл дээр борлуулахад чиглэсэн цаашид хийхээс өөр аргагүй гарах л ёстой зардлууд юм шүү дээ.

Эцэст нь мэдэгдэлд дурдсан Салимон, Нефромон дээр 20 гаруй хэсэгтэй судалгаа явагдсан гэдэг нь үнэхээр эрдэмтэн хүний оюуны бяр чадал шаардан, оюуны бүтээлч үйл ажиллагаагаар явагддаг шинжлэх ухаанч судалгаанууд мөн үү гэдэгт товч хариу өгье. Салимон, Нефромон эм бол шинэ бүтээл, оюуны өмч мөн. Тэр нь юугаар батлагддаг вэ гэвэл, ”Зохиогчийн эрх, түүнд хамаарах эрхийн тухай” хуулийн 6.1.-ийн ”Зохиогчийн эрхийн бүтээлд зохиогчийн оюуны бүтээлч үйл ажиллагааны үр дүнд бий болсон шинжлэх ухаан, утга зохиол, урлагийн бүтээлийг тооцно”  гэсэн заалтаар батлагддаг. Энэхүү Салимон, Нефромон эм нь шинэ бүтээл, оюуны өмч мөн юм бол эдгээрийн зохиогч нь хэн бэ гэдэгт ”Зохиогчийн эрх, түүнд хамаарах эрхийн тухай” хуулийн 3.1.1.-д “…өөрийн оюуны бүтээлч үйл ажиллагаагаар бүтээл туурвисан хувь хүнийг зохиогч  гэнэ” гэсэн заалт шууд хариулт өгч байна. Үнэхээр ч энэ хуулийн дээрх заалтаар бол уг эмүүдийг зохиогч гол хүмүүс нь М.Амбага, Б.Саранцэцэг нар болох нь маргаангүй байдаг.

Харин мэдэгдэлд дурдсан 20 зүйлээр бол патент эзэмших эрх Л.Хүрэлбаатар дээр огт үүсэхгүй гэдгийг Патентын хуулийн 16.3-ийн “Шинэ бүтээл, бүтээгдэхүүний загвар, ашигтай загварын мэдүүлэг болон техникийн баримт бичиг бүрдүүлэх, санхүүжүүлэх, туршилт хийх зэргээр туслалцаа үзүүлсэн этгээдийг хамтран зохиогч гэж тооцохгүй” гэсэн заалт тодорхой харуулдаг. Тэдний 20 гаруй хэсэгтэй судалгаа гэдэг нь бизнессийн агуулгатай судалгаа болохоос биш, оюуны бүтээлч үйл ажиллагааг үл шаарддаг судалгаа юм. Эцэст нь хэлэхэд Салимон,Нефромоны борлуулалтаас ногдол ашиг авах гэрээг Л.Хүрэлбаатартай бидэнтэй 2009 оны гуравдугаар сард байгуулсан боловч одоо хүртэл нэг ч төгрөг өгөөгүй байна.

Эсэргүүцэл бичсэн Салимон, Нефремон барааны тэмдгийн эрхийг эзэмшигч төгсгөлд нь Л.Хүрэлбаатар, Л.Эрдэнэчимэг нарын докторын ажлын удирдагч, төрийн соёрхолт, хүний гавьяат эмч, анагаахын шинжлэх ухааны доктор, профессор М.Амбага гэжээ.