Шүүхээр шийдэгдэж буй сон­гуулийн маргаантай асуудлаар хуульч Н.Ариунболдтой ярилц­лаа.

-Увс аймгийн сонгогчдод мөнгө тараасан гэх үндэслэлээр Баянгол дүүргийн шүүх хоёр хэргийг шийдсэн. МАН-аас Увс аймагт нэр дэвшсэн Б.Чойжил­сү­рэн, Ч.Хүрэлбаатар нарын сон­гуулийн штабт ажилласан таван хүн тус бүрт 13 сая шахам төг­рөгийн торгуулийн ял оноолоо. Шүүхийн энэ шийдвэр УИХ-ын гишүүдэд яаж нөлөөлөх бол? -УИХ-ын сонгуулийн тухай хуу­лийн 34, 35 дугаар зүйлээр сон­гуулийн мөрийн хөтөлбөр, сур­талчилгаатай холбоотой  асууд­лын зохицуулалтыг зааж өгсөн байдаг. Тодруулбал, сонгогчдод мөнгө, эд зүйл тараасан нь тухайн нэр дэвшигч УИХ-ын гишүүнээр сонгогдсонд тооцож УИХ-ын ги­шүүний түр үнэмлэх авснаас хойш тогтоогдвол түр үнэмлэхийг хү­чингүйд тооцно гэж хуульд заасан. Өөрөөр хэлбэл, шүүхээр эцсийн шийдвэр гарвал Сонгуулийн тойр­гийн хороо мөнгө тараасан нэр дэвшигчийн түр үнэмлэхийг хүчин­гүй болгоно гэсэн үг. -Нэгэнт УИХ-ын гишүүний тангаргаа өргөчихсөн тохиол­долд түр үнэмлэхийг хүчингүй болгох тухай ярих гэж үү? -Сонгуулийн тухай хуулийн 48 дугаар зүйлд тойрогт сонгуулийн дүн гаргах, УИХ-ын гишүүнээр сонгогдогчийг бүртгэх асуудлыг зохицуулсан байдаг. Мөн хуулийн 46.3.6-д зааснаар саналын хуудас хэвлэгдсэний дараа энэ хуульд заасан үндэслэлээр нэр дэв­шиг­чийг нэрсийн жагсаалтаас хассан, эсхүл нэр дэвшигчийн нэрийг дэв­шүүлсэн нам, эвслийг сонгуульд оролцохоор бүртгэсэн тухай шийд­вэрийг хүчингүйд тооцсон тохиол­долд саналын хуудсанд уг нэр дэв­шигчийг дэмжиж тэмдэглэсэн са­налыг тооцдоггүй. Тэгэхээр Тойр­гийн хороо хуульд заасны дагуу сонгуулийн дүнгээ эргэж харна гэсэн үг. Шүүх шийдвэрээ гарга­чихсан тохиолдолд тойргийн хороо санал хураалтын дүнг шинээр нэгтгэх хэрэг гарна. Нэр дэвшиг­чийн сонгуулийн штабт ажиллаж байсан нөхдүүд сонгогчдод мөнгө тараасан нь шүүхээр тогтоогдсон тохиолдолд хуульд заасны дагуу дээрх процесс явагдахаас аргагүй. -МАН-аас нэр дэвшиж сон­гогдсон хоёр гишүүн Увсын сон­гогчдод мөнгө тараасан гэх хэр­гийн шүүх хурлын оролцогч биш. Гуравдагч этгээд эсвэл хариу­цагчаар оролцоогүй бол тэр хэрэгт хамааралгүй юм биш үү? -Хэн гэм хийсэн нь шийтгэлээ хүлээгээд явна л даа. Шүүх хурлын үйл явцыг сайн мэдэхгүй байна. Үнэхээр тэр нөхдүүд өөрийнхөө мөнгийг тараачихсан юм уу. Эсвэл тухайн нэр дэвшигчээс авсан мөн­гийг сонгогчдод тараасан уу гэдгийг шүүх ойлгомжтойгоор шийдсэн байх. Хэн нэг этгээдээр дамжуулж мөнгө тараасан, үүнийгээ хууль ёсны гэж бодож байсан боловч тэр нь хууль зөрчсөн үйлдэл болсон бол захиалагч нь буюу нэр дэвшигч өөрөө буруутай гэж үзэхээс аргагүй. Тиймээс ч Тойргийн хороо шийдвэрээ гаргана. -Увс аймагт болсон хэргийг Баянгол дүүргийн шүүх шүүж байгаа нь хар дагуулж байна? -Гэмт хэрэг үйлдсэн этгээдүүд нийслэлийн харьяалалтай учраас дүүргийн шүүх шийдсэн байх. Манайх холбооны биш нэгдсэн улс шүү дээ. Тиймээс хаана ч нэг л хууль үйлчилж, нэг л хуулийг да­гана. Дүүргийн шүүхийн шийдвэр Увс аймагт үйлчлэхгүй байна гэж үгүй. Шүүхийн шийдвэрийг ямар нэг сонголтгүйгээр дагаж биелүүлэх учиртай. Дагаж биелүүлээгүй то­хиолдолд Шүүхийн шийдвэр гүй­цэтгэх газраар албадан бие­лүүл­дэг хуулийн зохицуулалттай. Түүнч­лэн сонгуулийн асуудлыг шүүхээр шийдэж байгааг УИХ-ын зарим гишүүн, хуульчид буруутгаж байгаа. Бид хууль дээдэлдэг ний­гэмд амьдарч байгаа. Хуульгүйгээр тухайн асуудлыг шийдэх боломж байхгүй. Хэрвээ мөнгө тарааж болдог, ухуулах байрыг хоёр, гур­ван мянгаар нь ажиллуулж болдог бол хуулиар яах билээ. Тийм бол хэн их мөнгө тараасан нь сонгогд­дог байж болно шүү дээ. Гэхдээ ингэж болохгүйг хуульчилсан уч­раас хуульд заасны дагуу явахаас аргагүй. -Шүүгдэгчид шүүх хурлын үеэр "Ухуулах байр ажиллуулах гэж айлуудтай гэрээ хийсэн" гэж мэдүүлж байсан. Хэдэн сонгог­чийн дунд нэг ухуулах байр байна гэх мэтээр Сонгуулийн хуульд тодорхой заасан уу? -Хуулийг мэдээгүй, сонсоогүй, судлаагүй нь тухайн этгээдийг хариуцлагаас чөлөөлөх үндэслэл болохгүй шүү дээ. УИХ-ын Сонгуу­лийн тухай хуулийг зөрчсөн гэдэг шүүхийн шийдвэр гарсан л бол хууль зөрчсөн л гэсэн үг. Хэрвээ шүүхийн шийдвэр буруу гэж үзвэл давж заалдах шатны шүүхэд хан­дах эрх нь байгаа. Хоёр, гурван мянган ухуулах байр ажиллуулсан гэж дүр эсгэсэн байдал гаргаж байж болно. Гэхдээ хүн юу ч гэж ярьж болно. Гагцхүү цаадах зорилго нь юу байсныг шүүх тогтоосон байх. Мэдээж ухуулагчийн тооноос илүү ухуулах байр байна гэж байхгүй шүү дээ. Прокурор яллахдаа, шүүх хэргийг шийдэхдээ ухуулах байр гэдэг нь дүр эсгэсэн байна, цаад зорилго нь өөр байжээ гэдгийг тогтоосон байх гэж бодож байна. Түүнээс хуульч хүний хувьд шүүхийн шийдвэрт дүгнэлт өгөх боломжгүй. -Увсын сонгогчдод мөнгө та­раасан гэх тэр хэрэгт нэхэмж­лэгч болон хохирогч тал бай­гаагүй нь ямар учиртай бол? -Зарим гэмт хэрэг хохирогч шаарддаггүй. Тухайн тохиолдолд хэлбэрийн бүрэлдэхүүнтэй гэмт хэрэг гэж тооцогдож байгаа. Гэм бурууг нь зохих байгууллага тог­тоогоод шүүхэд шилжүүлсэн гэсэн үг. -УИХ-ын Сонгуулийн тухай хуулийн шинэчилсэн най­руулгыг батлахад "Хууль зөрч­вөл штабын ажилтан, төрийн албан хаагч Эрүүгийн хуулиар ял эдэлнэ" гэж манай сонин цөөнгүй мэдээлсэн. Гэтэл штабт ажилласан таван хүн ял сонс­чихлоо. Шинэ хуулийн суртал­чилгаа тааруу байв уу? -Хүн бүр бүх хуулийг мэдсэн байх боломжгүй. Гэхдээ тухайн харилцаанд орж байгаа гэдэг утгаараа штабт ажиллаж байгаа, нэр дэвшиж байгаа хүмүүс хуулиа зайлшгүй судалсан байх учиртай. Нэгэнт ухуулагчийн үнэмлэхээ авсан, штабт ажиллаж байгаа бол хуулийн зүйл заалтыг мэдээгүй, сонсоогүй гэх нь зохимжгүй. Мөн хуулийг мэдээгүй, үзээгүй нь хуу­лийн хариуцлагаас чөлөөлөх үн­дэслэл болохгүй гэж дээр хэлсэн шүү дээ. Сонгуулийн хууль зөрчсөн л бол та хариуцлага хүлээнэ. -Дээрх таван хүнд холбогдох хоёр хэргийг Дээд шүүх хянаад шүүгдэгчдийг буруутай гэж үз­лээ гэхэд Сонгуулийн ерөнхий хороо яах ёстой вэ. Шүүхийн шийдвэрийн дагуу хуралдаж, шийдвэрээ гаргах уу? -Нэр дэвшигчдийн штабт ажил­ласан хүмүүс гэрээ байгуулсан байх учиртай. Сонгогчдод тараасан мөнгө нэр дэвшигчийн сонгуулийн зардлын данснаас ч юм уу, аль нэг газраас гарсан байх. Хэрвээ тэр мөнгө нэр дэвшигчийн сонгуулийн зардлын дансаар дамжсан, нэр дэвшигч сонгогчдод тараасан мөн­гийг гаргасан бол хуулийн хариуцлага хүлээнэ. Энэ асуудлыг Сонгуулийн ерөнхий хороо биш Тойргийн хороо шийднэ. -Увс аймгийн 15 дугаар тойр­гийн хороо татан буугдчихсан тохиолдолд яах вэ? -Тойргийн хорооны эрх зал­гамжлагч нь Сонгуулийн ерөнхий хороо болсон байх. Энэ тохиол­долд Сонгуулийн ерөнхий хороо тойргийн хорооны нэрийн өмнөөс шийдвэрлэх бүрэн боломжтой. Хуульд зааснаар заавал тойргийн хороо асуудлыг шийдэх ёстой гэж үзвэл дахин шинээр байгуулж болно. Мөн хуульд заасны дагуу СЕХ-нд гомдлоо гаргаад асуудлыг шийдүүлэх бүрэн боломжтой. Ер нь яаж ийж байгаад гишүү­ний тангаргаа өргөчихвөл, ИТХ-ын гишүүн болчихвол... гэсэн ханд­лага байна. Эрх зүйт нийгэмд ийм байх боломжгүй. Гишүүн болохоос нь өмнө хуулийн байгууллага шал­гахгүй бол өнгөрлөө гэсэн үг биш шүү дээ. Тиймээс хууль зөрчсөн л бол хуулийн хариуцлага хүлээх нь зүйд нийцнэ. -Шүүгдэгчид нэр дэвшигчийн сонгуулийн зардлын данснаас мөнгө авч сонгогчдод тараасан нь анхан шатны шүүхээр тог­тоогдсон гэж ойлгож болох уу? -Би шүүх хуралд оролцоогүй учраас сайн мэдэхгүй байна. Ту­хайн этгээдүүд хоёр мянга гаруй айлд 200 орчим сая төгрөг тараа­сан гэж сонссон. Тэр их мөнгийг иргэн халааснаасаа гаргаад хэн нэгний төлөө явахгүй нь ойл­гомж­той. Хэн нэг хүний захиалга, зөв­шөөрлөөр хийсэн ажил. Тиймээс хэнээс ямар мөнгийг авч, ямар зориулалтаар ашигласан нь шүү­хээр тогтоогдсон байх. -Дээрх таван хүнд холбогдох эрүүгийн хэргээс гадна Увс аймгийн Захиргааны хэргийн шүүх Ч.Хүрэлбаатар, Б.Чойжил­сү­рэн нартай холбоотой хэргийг хэлэлцлээ. Шүүх Тойргийн хо­рооны шийдвэрийг хүчингүйд тооцсон. Энэ нь юу гэсэн үг вэ? -Сонгогчдод мөнгө тараасан эсэх асуудлыг Тойргийн хороо шийдэх эрхгүй. Хууль хяналтын байгууллага тогтоосны дараа Тойргийн хороо шийдвэрээ гаргах ёстой гэж шүүх үзсэн гэж ойлгосон. Өөрөөр хэлбэл, хууль хяналтын байгууллага асуудлыг шийдэж дууссаны дараа эргээд Захир­гааны хэргийн шүүхэд очих байх. -МАН, АН хоёр намынхан аль, аль нь шүүхийн шийдвэрийг өөрт ашигтай гарсан гэж тайлбарлаж байгаа? -Аль талд нь гарсан гэж хэлэх үндэслэл надад байхгүй. Өөрөөр хэлбэл, хуулийн байгууллага мөнгө тараасныг тогтоогоогүй байхад тойргийн хороо тогтоол гаргах ёсгүй гэдэг утгаар шүүх шийдвэрээ гаргасан. Харин шүүх сонгогчдод мөнгө тараасан байна гэж үзээд нөхдүүдэд ял оноочихлоо шүү дээ. Нэгэнт шүүхээр тогтоогдсон учраас тойргийн хороо шийдвэрээ гаргах ёстой. Өөрөөр хэлбэл, Эрүүгийн хэргийн шүүхийн шийдвэр Увс аймгийн Захиргааны хэргийн шүү­хээс хойно шийдвэр гаргасан. Энэ тохиолдолд Захиргааны хэргийн шүүх шийдвэрээ эргэж харах бо­ломжтой. Эсвэл маргалдагч талууд давж заалдах шатны шүүхэд хан­дах ч боломж байгаа. -Хэрвээ шүүх эцсийн шийд­вэрээ гаргаж, СЕХ шийдвэрээ гаргавал хоёр гишүүнийг эргүү­лэн татах уу? -Энэ тохиолдолд эргүүлэн татах асуудал яригдахгүй. Гишүүн болс­ноос хойш гэмт хэрэг үйлдсэн бол эргүүлэн татах асуудал гарна. Харин сонгогдохоос өмнө про­цес­сыг хүчингүй болговол гишүү­ний тангараг өргөсөн нь ч хүчингүй болно. Дээр хэлсэнчлэн хууль зөрчсөн нэр дэвшигчдэд өгсөн саналыг хүчингүйд тооцоод сана­лын тоогоороо дараа нь байгаа хүнийг сонгогдсонд тооцно. Хэрвээ нэр дэвшигч мөнгө тараасан нь тогтоогдвол түүнд өгсөн иргэдийн санал шууд хүчингүйд тооцогдоно. Хуульд ингэж тодорхой заасан. -Өвөрхангайн хоёр, Увсын хоёр гээд адилтгаж үзэх тал бас байна. Ялгаа нь юу вэ? -Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр гарсан мэдээллийг харж байхад Өвөрхангайн нэр дэвшигчидтэй холбоотой асуудалд эрүүгийн хэрэг үүсгээгүй, иргэний журмаар шийдсэн юм билээ. Иргэний шүү­хээр хууль зөрчсөн нь тогтоогдоод СЕХ бүрэн эрхийнхээ хүрээнд шийдвэрээ гаргасан. -Өвөрхангайн хоёр суудлыг МАН, АН хоёр нэг, нэгээрээ авах тохироо хийсэн. Увсын хоёр дээр ч тохироо хийнэ гэсэн хардлага бий. Хуулийн байгууллага мар­гааныг шийдэж байгаа тохиол­долд тохироо орох боломжтой юу? -Хууль зүйн талаасаа бол бо­ломж­гүй. Эвлэрлийн гэрээ ч юм уу, хариуцагч нэхэмжлэгчийн шаард­лагыг биелүүлэх гээд хуулийн зохицуулалт байдаг. Тэр нь хуульд нийцсэн байх учиртай. Түүнээс хууль бусаар тохиролцоо хийх боломж хуулийн хүрээнд байх ёсгүй. Бодит байдал дээр ямар байдгийг улстөрч биш учраас мэ­дэхгүй байна. -Ярилцаж байгаа сэдвээсээ өөр асуулт тавья. "Шударга ёс" эвсэл тарах талаар яриа гарч байгаа. Хэрвээ эвсэл тарвал жагсаалтаар орж ирсэн гишүүд татагдах уу? -Дэвшүүлсэн субьект нь байхгүй болчихоор татах асуудал яриг­дана. Гэхдээ хуулийн нарийв­чил­сан зохицуулалт Сонгуулийн тухай хуульд тусгайлан ороогүй.

Эх сурвалж: “Өдрийн сонин”

Б.ЦЭЦЭГДЭЛГЭР