“Тамхины хяналтын тухай”, “Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн тухай” хуулийн хэрэгжилтийн байдалд хяналт  тавих үүднээс Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий гаар/МХЕГ/-аас энэ оны 2, 3 дугаар улиралд шалгалт явуулжээ. Шалгалтанд  21 аймаг, нийслэлийн 3000 гаруй аж ахуйн нэгж байгууллага, иргэд хамрагдсан байна. Шалгалтын явцад тамхины үйлдвэрлэл, хайрцаг, сав, баглаа боодол, хаяг, шошгололт, санамж анхааруулга, тамхины сурталчилгаатай холбоотой зөрчил илрээгүй аж. Харин тамхийг зөвшөөрөлгүй болон ширхэглэн худалдаалах зөрчил шалгалтад хамрагдсан объектуудын хувьд нийслэлд 20 хувь, аймаг, сумдад 5.4 хувь байгааг тогтоосон байна. Жишээлбэл, Баян-өлгий аймгийн “Тирлик” зах, Хөвсгөл аймгийн Мөрөн сумын “Цагаан гэр”, “Бишрэл” гэх мэт 4 дэлгүүр тамхийг тусгай зөвшөөрөлгүй худалдан борлуулсан байна. Мөн Баянзүрх дүүргийн “Ундрам”, “Соёмбо”, “Их худагтай” ХХК, иргэн н.Нарантуяа, Б.Оюунцэцэг нарын дэлгүүрийн худалдагч нар тамхи ширхэглэн худалдаалж байжээ. Түүнчлэн Нийслэлд гудамжинд ил задгай худалдаа эрхэлж буй иргэд тамхи нууцаар худалдаалж байгааг тогтоосон аж.

Харин төрийн болон хувийн хэвшлийн албан байгууллагууд утаат тамхи татахыг хориглосон газарт тамхи татуулсан, энэ талаарх хуулийг хэрэгжүүлэх талаар дотоод журамдаа өөрчлөлт оруулж мөрдөж ажиллаагүй байгаа нь “Тамхины хяналтын тухай” хуулийг зөрчжээ. Жишээлбэл, Орхон аймгийн Татварын хэлтэс, Байгаль орчин, аялал жуулчлалын газарт дээрх зөрчил илэрсэн байна. Дээр дурдсан нийтлэг зөрчил дутагдал нь аж ахуйн нэгж байгууллага иргэдийн хууль эрх зүйн мэдлэг дутмаг болон амьжиргааны түвшин доогуур, орлого багатайгаасаа болж нууцаар, тамхи худалдаалахад хүргэж байгаатай холбоотойг шалгалт явуулсан байцаагч нар хэлж байв.   Дээрх шалгалтаар МХЕГ-ын байцаагч нар нийт 1012 зөрчил илрүүлэн 802 зөрчлийг нь газар дээр нь арилгуулжээ. Мөн “Тамхины хяналтын тухай” хуулийн холбогдох заалтуудыг зөрчсөн нийт 59 албан байгууллага, албан тушаалтан, иргэнд 14 сая 870 мянган төгрөгийн шийтгэврийн арга хэмжээг дээрх хуулийн холбогдох заалтын дагуу тооцсон байна. Ингээд давхардсан тоогоор 135 нэр төрлийн 3361 хайрцаг буюу 7 тэрбум 172 сая 280 мянган төгрөгийн үнэ бүхий тамхийг хураажээ. Үүнийгээ харъяа аймаг, дүүргийн Засаг даргын дэргэдэх захиргааны журмаар хураагдсан эд зүйлийг хураах, устгах улсын орлого болгох орон тооны бус зөвлөлд шилжүүлсэн байна.   “Тамхины хяналтын тухай” хуулийн холбогдох заалтуудын хэрэгжилт Нийслэлд 87,3, орон нутгийн хэмжээнд 97.1 хувьтай байгаа аж. Үүнд тодруулбал хуулийг  “Нийтийн хоол, худалдаа, баар, цэнгээний газруудад тамхи худалдаалахгүй, татахгүй байх” болон “Интернэтээр тамхи худалдах” заалтын хэрэгжилт 100 хувьтай байгааг тогтоожээ. Тэгвэл “Ерөнхий боловсролын сургуулийн хичээлийн болон дотуур байрнаас 500 метрийн дотор тамхи худалдах”-ыг хориглох заалтын хэрэгжилт 94.6, “Аж ахуйн нэгж, байгууллага хуульд заасан тамхины хяналтын үйл ажиллагаатай холбогдсон зохицуулалтыг байгууллагынхаа хөдөлмөрийн дотоод журамд тусгаж,  хэрэгжилтэд нь хяналт тавина” заалтын хэрэгжилт 86 хувьтай байгаа юм байна. А.Жаргал