Монгол улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж зарлиг гарган залуу инженер Н.Нацагнямд өнөөдөр Төрийн дээд шагнал болох Төрийн соёрхолт олголоо. Инженер Н.Нацагнямын хувьд “Синхрон генераторын реактив чадлын автомат тохируулга болох NaNyam-AX12 болон түүний виртаул лаборатори” бүтээлээрээ уг шагналыг авсан юм.  Уг бүтээл нь БНХАУ-ын ижил төрлийн бүтээлээс 10 дахин хямд бөгөөд өндөр үнэтэй импортын техник, програм хангамж ашиглаагүй, зөвхөн өөрөө зохион бүтээсэн аж. Техник хангамж дээр өөрийн програм хангамжийг хослуулж, 600 сая төгрөгийн импортыг орлуулсан уг бүтээл нь олон тэрбум долларын инновацийн импортыг дотооддоо хямд өртгөөр зохион бүтээх боломжтой гэдгийг бататгасан юм. Төрийн соёрхолт хүртэх мөчид түүнтэй уулзаж ярилцсанаа хүргэж байна.

6

-Төрийн соёрхол хүртсэн сэтгэгдлээсээ хуваалцаач?

Үнэхээр их баярлаж байна. Би өмнө нь ямарч медаль авч үзээгүй. Анхны маань медаль болж байна. Ер нь IT-ийн бизнест материаллаг өртөг гэж байдаггүй. Би энийг Английн “Женерал електрик” компахнид ажиллаж байхдаа  гайхдаг байсан. Тэнд материаллаг зардлыг хэдэн центээр л тооцож асар их ашиг олж байгааг харсан. Гадаадынхан ингэж хямд өртөгөөр сонирхолтой, ухаалаг бизнес хийж байгаа нь таалагдсан. Миний хувьд тэр оюуны бизнесийг сураад монголдоо оюунлаг бизнес хийх юмсан гэж 10 жилийн өмнө мөрөөдөөд Англид 9 жил ажиллаад  100 жил хөгжсөн технологийн нууцыг толгойндоо хийж л ирэхгүй бол шуудайлж ирэх боломжгүй, ойлгохгүй хэцүү лдээ. Яг дотор нь ажиллаж, хийж байсан хүнээр нь заалгахгүй бол болохгүй. Жишээ нь миний хийсэн хардвер софтверийг хэн нэгэнд өгөхөд шууд хийхэд бас хэцүү. Энийг тэнд хийж сурах гэж эрүүл мэндээ алдсан.  Унтаж чадахгүй болох ч юм уу. Гэхдээ олон жилийн тууштай хөдөлмөрийн үр дүнд эх орондоо ирээд дөрвөн жил түүнийгээ туршаад, ТЭЦ II-долоон сар тасралтгүй найдвартай удирдаж байна. Энэ ажлыг ганц хүн хийх боломжгүй л дээ. “Хардвер софтвер”-ийг ганцаараа хийсэн ч маш олон судалгааны ажил, механик ажилд 40 гаруй хүнийг цалингүй ажлуулж чадсан. Энэ дөрвөн жилийн хугацаанд надтай хамтран ажилласан хүмүүсийн гайхамшигтай тус дэм байлаа. Яагаад гэвэл манай эрчим хүчний систем, дамжуулах станц, бүх цахилгаан станцууд тэнд байгуу инженер техникийн ажилтнууд надад сайн дураараа тусалсан. Монголын анхны  цахим генераторын удирдлагыг харахын төлөө бүгд надтай гар нийлэн ажилласан. Ямар ч цалингүй ажилласан. Тэр  ч бүү хэл өндөр үнэтэй тоног төхөөрөмжөөр хангасан. Энэ 40 гаруй хүний хөдөлмөрийн үр дүн гарлаа. Ийм бүтээн байгуулалтыг Англид жил болгон хийдэггүй. 100 жилд нэг удаа хийдэг бүтээн байгуулалт. 1965  онд Англид хийсэн хардвер өнөөдөр зарагдаж л байгаа. Хүчний електроникт нэг их өөрчлөлт гараад байдаггүй. Бид нарын хийсэн бүтээлийг ирээдүйн 50 жилд ямар ч өөрчлөлтгүй зарж болно. Тэгэхэд энийг дахиж хийхэд ямарч асуудалгүй тул энэ бүтээлийг маш хурдан инженерийн бүх салбарт зарж болно. Ганц эрчим хүч биш, барилга, уул уурхайд ашиглаж болно. Бүх салбарын инноваци гэдэг хортой импортыг орлуулж, ШБОС маягаар инженерийн бүх  салбарыг импортоос хамгаалах боломжийг нээлээ.

6

-Гадны технологийг Монгол Улсад нутагшуулуулаад амжилтанд хүрэх боломжтой юм аа гэдгийг таны бүтээл батлан харуулж чадлаа, тиймүү?

- Барууны технологи бол монгоын хөрсөн дээр шууд буудаггүй. Тэрийг монголчууд маш их өөрчилж байж буулгадаг. Тиймээс монголын бүх инженерийн салбартаа зараад импортоо бууруулах боломжтой. Эрчим хүчний салбартаа бол энэ нэг хэрэглүүр. Эрчим хүчний салбарт реактив чадлын автоматжуулалтыг сайжруулсанаараа тогтворжилт гэдэг юм сайжирна. Дээрээс нь актив чадлын саадгүй урсах  боломжийг дээшлүүлдэг. Чадлын илүүгээр хүчдлын түвшинг сайжруулснаар чадал алдагдалгүй болно. Ингэснээрээ бид эрчим хүчний чадлын алдаглыг бууруулж байна, импортыг бууруулж байна.

6

-Цаашид юу бүтээхээр төлөвлөж байна?

-Цаашдаа бүх салбараас захиалга аваад бүх салбарын импортыг орлуулах ажлыг зохион байгуулна. Тэгээд Японд, АНУ-д инженерээр ажиллаж байсан маш олон хүн монголд мэргэжлийн бус ажил хийж байгаа. Энэ хүмүүсийг ажлаар хангаад, шинээр төгсч байгаа оюутнуудад хоёр л гар өгнө. Нэг нь “Реал тайм оперэйтинг систем”, нөгөөдөх нь “Пи ай ди контрол систем”. Энэ хоёр байхгүйгээр цахим төхөөрөмж хийж болдоггүй. Энийг монгол нэрээр хийсэн. Монгол хүний оюун ухаан шингэсэн. Энэ барууны технологийн нууц нь бидний толгойд ороод ирлээ. Энийг монгол хүн бүрийн хэрэглэдэг хүрз, жоотуу болгочих юм бол бид юуг ч бүтээн байгуулж чадна.

7

- Өнөөдрийн таны нээлт

-Миний хийсэн хардвер софтвер ажлыг 7-8 хүн хийдэг.тэрийг би өөрөө ганцаараа хийж сурахын тулд Англид амьдарч бйахдаа 7-8 хүний ажлыг хийж сурсан. Тэр үед эрүүл мэндээрээ хохирсон. Цаашид би өөрөө хийхгүй. Хүмүүст тэр хоёроо өгчихнө. Монголд оюутан болгон хийж чаддаг ажил болно. Тэгэхээр гадаадад ажиллаж байгаа монгол инженерүүд ирэхгүй бол бид хөгжихгүй гэдэг ойлголт байж болохгүй. Саяны хоёр аргыг өгснөөрөө өнөөдөр дөнгөж төгссөн оюутныг Английн синеор инженерийн түвшинд ажилуулах боломж байна.

7

Та хаана сургууль төгссөн бэ?

-Би ШУТИС-ийн ЭХИС-ийн ЦСА-н профессор Ч.Нацагдорж багшийн шавь. Цахилгаан системийн автоматжуулалт мэргэжлээр төгссөн. Тэгээд цахилгаан машины багш н.Өлзий–Орших багшаас техникийн давуу тал сураад Англид очсон. Тэнд очоод юу ч сураагүй. Хоёр багшаасаа сурсан зүйлээрээ диплом бичээд “матлав” гэдэг программ дээр загварчлаад тэр давуу талаараа ажилд орж байсан. Тэрнээс биш Английн магистраас юу ч сураагүй. Тэндэхийн түвшин манай түвшнээс өөр л дөө. Монгол багш нарынхаа заасан эрдмээр Англид ажиллаад эх орондоо хэрэгтэй бүтээл гаргасандаа баяртай байна.

7

П.Наран