УИХ-ын дэд дарга Р.ГОНЧИГДОРЖТОЙ ярилцлаа.

6

7 -Засгийн газрын танхимыг бараг бүхэлд нь УИХ-ын гишүүд бүрдүүлж буй одоогийнх шиг нөхцөлд парламент шүдгүй арслан шиг боллоо гэх зүйрлэлийг гишүүд хэлж байна. Ерөнхийлөгчийн санаачилсан Ерөнхий сайдаас бусад сайд УИХ-ын гишүүн байж болохгүй гэсэн төслийг баталбал Их хурал, Засгийн газар зааглагдах болов уу?

-Би үгүйсгэл дээр дүгнэлт хийх дургүй л дээ. Шүдгүй арслан боллоо гэдэг ч юу гэж байгаа юм. Арслан гэдэг ямар амьтан билээ. Энэ яахав. Ер нь бол УИХ, Засгийн газрын аль аль нь өнөөдөр өөрийнхөө үйл ажиллагааг тодорхой төвшинд хийгээд явж байгаа. Үүнээс улам сайн байж болох байсан уу гэвэл болно. Бас үүнээс улам л уруу байвал байх л байсан. Энэ дотор нь юмыг бодож байх хэрэгтэй. Засгийн газрын сайд нар УИХ-ын гишүүдээс бүрдэхээр тодорхой чадамж суларч байгаа гэсэн яриа яваад байгаа. Энэ бол ажлын харилцаанаас л болох зүйл. Манайд төрийн эрх мэдлийг гурван салаа мөчирт хувааж, харилцан хяналтын механизм бий болгосон. Үндсэн хууль болон түүнийг дагаж гарсан хуулиудад ийм зарчим туссан. Тэгэхээр яг хуулиа бариад УИХ-ын гишүүн нь УИХ-ынхаа ажлыг хийгээд, Засгийн газар өөрийнхөө ажлыг хийгээд явбал юм тунгалаг явчихаж болно оо.

7

6

-Заавал салгаад байх хэрэггүй гэж үү?

-Хамгийн гол нь асуудлыг зөв юмнаас нь олж харахгүйгээр зүгээр л засъя гэвэл тэр нь засвар болж чадахгүй ш дээ. Бид янз янзаар л явж үзлээ. Дан гадна талаас байгуулсан засагтай байж үзсэн. Бас дан УИХ-ын гишүүдээс бүрдсэн засагтай ч явсан удаатай. Зарим нь УИХ-ын гишүүн, зарим нь биш гэсэн хувилбарыг ч хэрэглэж үзсэн. Дийлэнх нь УИХ-ын гишүүн, Засгийн газрын гуравны нэг л УИХ-ын гишүүн гээд янз бүрийн хувилбарыг хэрэглэсэн дээ. Энэ бүгд буюу үе үеийнхийгээ дүгнэж харахад асуудал нь УИХ-ын гишүүн Засгийн газрын гишүүн байгаа учраас парламент засгийнхаа эрхшээлд орчихлоо гэсэн дүгнэлтийг хуурмаг хийж болохгүй. Тэр бол хоёр өөр харилцааны асуудал. Ер нь Ерөнхийлөгчийн санаачилж оруулж ирсэн Ерөнхий сайд нь л УИХ-ын гишүүн байх агуулгатай хуулийн төсөл олон цогц юмны доторхи нэг л бүрэлдэхүүн хэсэг.

6

-Цогцоор гэхээр ямар хуулиудыг өөрчлөх ёстой юм бэ?

-Энд Сонгуулийн хуулийн тухай, Засгийн газар, парламентын хоорондохь харилцааг холбож байх холбоосыг гүйцэтгэх засаглалын бүтэц дотор яаж оруулах өгөх вэ гэдэг тухай асуудал байна. Өөрөөр хэлбэл, зарим газар бол парламент эрхэлсэн Төрийн нарийн бичгийн дарга, парламент эрхэлсэн дэд сайд гэх мэтчилэн бүтцүүдтэй байдаг. Тийм учраас Ерөнхийлөгчийн санаачилсан төслөөр шийдлээ гэхэд дээр нь Сонгуулийн хуулиа бодох ёстой. Яагаад гэвэл, өнөөдөр олонхи гишүүн тойргоос сонгогддог. Улс төрийн нам олон суудал авахын тулд өөрийнхөө сонгогдох магадлал өндөр, олон түмэнд танигдсан гол гол лидерээ тойргууд дээр өрсөлдүүлж суудал авахыг бодно ш дээ. Тэгээд гарч ирсэн УИХ-ын гишүүн Засгийн газрын гишүүн байж болохгүй гэхээр Засгийн газар тухайн намын хүний нөөцийн бодлогын ямар хэсгээс гарч ирэх вэ. Ингэж гарч ирсэн Засгийн газрын үйл ажиллагаа ямар хэмжээнд явагдах вэ. Тэгээд УИХ-ын гишүүнээс нь болиулаад сайд болгоё гэхээр нөгөө тойрог дээр дахин сонгууль явуулж суудлын баланс өөрчлөгдвөл юу болох вэ. Ийм олон асуудлыг цогцоор нь бодож ярих ёстой. Сонгуулийн пропорциональ систем буюу УИХ-д жагсаалтаар сонгогддог тодорхой хэсэг бий болсон нь энэ рүү явах ахиц мөн л дөө. Гэхдээ тойрог дээр өрсөлдөж, тойргоос авах суудал үнэ цэнтэй хэвээр байгаа. Сая Р.Амаржаргалыг АН-ын бүлэг УИХ-ын гишүүнээс чөлөөлөгдөхийг дэмжээгүй явдал нь энэ хүн аль хэдийнэ өөрөө өөрийнхөө өмч байхаа больсон гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл, энэ хүн сонгогчдын өмч, сонгогч гишүүн хоёрын хооронд зуучилж өгсөн намынхаа мэдэл харьяалалд байгаагийн илэрхийлэл. Ийм ийм юмнууд байгаа юм. Энэ бүхнийг бодож зохицуулж УИХ-ын гишүүдийн жагсаалтаар сонгогддогын жин банг нь бодож нэмэгдүүлэх чиглэлд явах байх. Ингэвэл Засгийн газрын гишүүдээс цөөн тооных нь УИХ-ын гишүүд байдаг байж болох юм.

6

-Ерөнхий сайд нь л УИХ-ын гишүүн байж болох хувилбар хэр оновчтой вэ?

-Магадгүй сонгуулийн дараа эвслийн Засгийн газар байгуулж болно ш дээ. Хоёр нам эвсэл байгууллаа гэхээр намын дарга нар нь УИХ-даа ч, Засгийн газартаа ч байх хэрэг гарч ирнэ. Тэгэхээр хоёр Ерөнхий сайд байхгүй болохоор хэрэгцээ гараад ирж байгаа юм. Аль эсвэл УИХ-ын гишүүн байх шаардлагатай тодорхой сайд нарын чиг үүрэг байна. Хууль зүй, Сангийн сайд, Гадаад харилцааны сайд ч гэдэг юм уу. Энэ бүхнийг тал талаас нь бодох хэрэгтэй. Ерөнхийлөгчийн оруулж ирж байгаа төсөл бол нэг л алхам. Яагаад өнөөдөр баталж, 2016 оны долдугаар сарын 1-нээс мөрдөх юм бэ гэж байна. Зөвшөөрч л байвал одоо л баталсан нь дээр. Одоо батлах юм бол ийм орчинтой боллоо, Ерөнхий сайд л УИХ-ын гишүүн байж болох юм байна. Бусад нь байж болохгүй гэвэл намууд өөрийн боловсон хүчний бодлогоо, сонгуулийн хуулиа өөрчлөх асуудлаа, тэгээд Засгийн газрынхаа бүтцийн тухай асуудлыг бодоод явна шүү дээ.

7

-АН-аас бусад хоёр бүлэг энэ хуулийг баталсан өдрөөс нь хэрэгжүүлье гэсэн саналтай байгаа?

-Би наадахтай чинь санал нийлж чадахгүй. Энэ бол утгагүй. Тийм санал гарвал Ерөнхийлөгч бараг төслөө буцаагаад татаад авчих байх. Яагаад гэвэл, хууль гаргаад л засаг огцруулдаг байж болохгүй биз дээ. Тийм үр дагавартай хуулийг парламент угаасаа баталж болохгүй. Ерөнхийлөгч ч тийм хууль гарах ёсгүй гэдгийг дээд зэргээр мэдэж байгаа хүн.

6

6

-Том төрөөс ухаалаг төр рүү шилжье гэж байгаа бол цаг алдаж болохгүй гэж сөрөг хүчин мэдэгдэж байна лээ.

-Сөрөг хүчин бол сөрөг л хүчин. Өнөөдөр зорилго нь их тодорхой байгаад байгаа ш дээ. Ялангуяа намын шинэ даргынх нь энэ тэргүүний зорилго бол Засгийн газрыг л огцруулах асуудал байгаа. Болдог бол энэ засаг руу орж ажиллах тухай асуудал л байгаа. Тэр нь хэтэрхий тодорхой. Бодлого зорилго нь ч тодорхой. Тэрэндээ хүрэхийн тулд ашиглаж болох ямар боломж гарч ирнэ, тэр бүрийг овжин л барьж авна. Түүнээс тэд нар энэ ярьж байгаа зарчмыг мэдэхгүйдээ тэгээгүй, мэдэхийн дээдээр мэдэж байгаа хүмүүс. Нөгөө талаас ухаалаг төр рүү гэж байна. Ухаалаг төрийн тухай ойлголтоо Ерөнхийлөгчийн санаачилж тавьсан тэр үзэл баримтлалынх нь дагуу зөвөөр нь ойлгож явах ёстой. Өнөөдөр Засгийн газар олон яамтай, олон сайдтай байна гээд ярьж л байна. Магадгүй энэ нь өөрөө ухаалаг байлгах шинж байж болно шүү дээ. Засгийн газар гүйцэтгэх эрх мэдлийн байгууллагын хийдэг ажлуудыг тодорхой болгож өгөөд, тодорхой болгосон дээрээ тодорхой хариуцах эзэнтэй болгож байна. Дундаа огтлолцсон, дундаа орон зай үлдээсэн юм байхгүй болгож хуваарилсан нь илүү ухаалаг ш дээ. Ухаалаг гэдэг нь зөв бүтцийн тухай ярьж байгаа. Том төр гэж ойлгогдоод байгаа зүйл чинь нийгмийн харилцаанд, улс төрийн харилцаанд, шийдвэр гаргалтын хурд, олон түмний хүсэл зоригийн илэрхийлэл байж чадах энэ элементээ яаж хангаж байна уу гэдгээс л ухаалгийн үнэлэмж гарч ирнэ. Түүнээс механикаар ойлгоод цөөрүүлчихье гэж болохгүй л дээ. Нэг сайд нээх олон асуудал эрхлээд явъя. Тэнд ухаалаг үйл ажиллагаа явагдах уу. Үгүй ш дээ. Ухаалаг гэдэг чинь оновчтой, шуурхай байх, цагаа олсон, эцсийн бүлэгтээ улс орны хөгжил, ард иргэдийн хүсэл зоригийг хангасан ийм л үйлдэл байх ёстой. Нэг сайд дээр бүгдийг авчирчихвал ингэж чадахгүй л болно ш дээ. Нөгөө даахгүй нохой булуу хураана гэдэг шиг.

6

-Засагт орох гэсэн МАН-ын даргын бодлого тодорхой байгаа гэж та хэллээ. Хоёр сайд огцруулах асуудлыг УИХ-д оруулсан нь үүний нэг алхам байв уу, эсвэл энэ хоёр сайдад хариуцлага тооцох шаардлага үнэхээр байна уу?

-Заримдаа хэлчихье гэж бодогддог юм бий. Зүгээр л ажиглаж байхад, хуралд орж ирж байгаа, ирцэнд орохгүй баахан хүлээлгэж байгаа байдлыг нь би хардаг юм. Олонхи нь ирц бүрдүүлэх ёстой гээд л. Тийм биш ш дээ. Тэд хэдэн гишүүнтэй юм, бүлэг болгон өөрсдийнхөө 50 хувийн ирцийг хангаад хуралд орох ёстой. Энэ нь УИХ-д гишүүд нь сонгогдсоны, Их хуралд суудалтай болсон намынх нь, Их хуралд бүлэг байгуулсных нь үүрэг юм. Гол үүрэг нь тэр ш дээ. Ингээд байхаар юу анзаарагдаад байна вэ гэвэл ерөнхийдөө л үйл ажиллагаанд саад тотгор бий болгох гэсэн алхам. Ингэснээрээ “Эд нар юм хийхгүй байна, хийж чадахгүй байна” гээд хийх ёстой гол гол зүйлийг хийх боломжгүй болгож байгаа юм. Ингэж саармагжуулах чиглэлд явж байгаа нь ойлгомжтой байна ш дээ. Хоёр сайдын асуудал ч яг тийм. Бонд гаргасан, эдийн засаг, төсвийн асуудлыг харин ч сайжруулсан энэ хоёр сайдыг огцруулъя гэж байгаа нь сонин. Өнөөдөр магадгүй байж болох байсан өндөр инфляцаас сэргийлсэн, санхүүгийн хямрал, хөрөнгө оруулалтын дутагдлаас энэ хоёр сайд сэргийлж чадсан ш дээ. Өөрөөр хэлбэл, сайн хийснийг нь муу юм хийсэн болгож огцруулна гэдэг утгагүй. Сайн хийсэн юмыг нь муу болсон гэж баллуурдаж байна л гэж сөрөг хүчний үйлдлийг орчуулах хэрэгтэй болно. Бүх тохиолдлыг бодох ёстой л доо. “Чингис” бондыг босгоогүй бол гээд тэр тооцоог нь гаргуул. Эдийн засгийн өсөлт ямархуу байх байж, хөрөнгө оруулалт бүтээн байгуулалтын ажил хэрхэн хойшоо суух байсныг, биднээс хамаарах, хамаарахгүйгээр гадаадын хөрөнгө оруулалтын орчин буурч байгаа энэ үед үнэ инфляц ямар болох байсан бол гээд бодох ёстой. Ийм л юм байгаа. Үнэхээр энэ хоёр сайдыг онилж огцруулах асуудал тавьж байгаа нь шинэчлэлийн Засгийн газрын хийсэн зүйлийг баллуурдах гэсэн л нэг оролдлого. Яагаад гэвэл, хоёр сайдыг муу байна гээд огцруулбал тэр хоёр сайдаар дамжиж хийгдсэн зүйлүүд буруу байжээ гэдэг дүгнэлт рүү автоматаар шилжинэ. Тэгэхээр хийсэн бүтээсэн зүйл юу ч биш болно. Ер нь бол хэтэрхий гэмээр улс төрийн атгагдуу байдал үүсгээд байна даа. Заримдаа үүнийг нь хэлэхээс өөр аргагүй юм. Хэлэхээр намайг танихаа болилоо гэдэг юм. Тийм биш л дээ. Асуудлаа углуургаар нь сайн ойлгож хандах юм бол нөгөө таньдаг л Гончигоо гишүүн нь байж л байгаа ш дээ. Хэлдэг үедээ хэлчихдэг л байсан, чанга бол чангахан дуугарчихдаг байсан тэр гишүүн хэвээрээ байгаа, би.

6

-Р.Амаржаргал гишүүний хүсэлтийг хэлэлцэж байхад бол таныг огт танигдахгүй өөр хүн болсныг МАН-ын бүлгийнхэн, тэр дундаа тантай хамт олон жил УИХ-д тохой залган суусан гишүүд хэлж байсан.

-Асуудал ойлгомжтой ш дээ. Амаржаргал гишүүнийг чөлөөлүүлэх гэж л ярьж байгаа асуудал. Амаржаргал гишүүн ч өөрөө чөлөөлөгдөх гэж ярьж байгаа аргументууд нь бол олон жил парламентад суусан, Ерөнхий сайд байсан, судлаач хүний хувьд тодорхой анализ хийнэ ш дээ. УИХ-ын гишүүнээр сонгогдоно гэдэг бол байгаа зүйлийг засч залруулж, сайн болгохын төлөө ажиллах мандат үүрэг авсан. Түүнээс тэрнээс зугтаах эрхийг хэн ч өгөөгүй. Энэ дээр тулгуурлаад л Ардын намын гишүүд Амаржаргалаар фон хийж байгаад бүхэлдээ бүх юм болохоо байчихсан мэтээр улс төрийн тоглолт хийх гэж оролдож байна. Тэгээд ч нэг гишүүн сугалчихвал дахиад хэдийг сугалах вэ гээд асуудал цаашаа үргэлжилнэ ш дээ. Дуусахгүй. Харж байхад тийм байгаа юм. Энэ бол миний тавьсан оношилгоо. Энэ оношилгоог буруу байна гэж хэлж болно. Гэхдээ олон жил УИХ-д явж байгаа, үе үед ямархуу байдал үүсдэг билээ, үүссэн байдлын цаад талын үндсэн агуулга юу байдаг билээ гэдгийг би мэднэ. 1996-2000 онд тийм л байсан. Манайх 50-иулаа 100 хувийн ирцтэй ирлээ ч гэсэн 25 нь гараад явчихад хуралдаж чаддаггүй л байсан.

6

Амаржаргал гишүүнийг шүүмжилсэн маань үүнтэй холбоотой. Хүн өөрийн гэсэн онцлогтой байж болно л доо. Гэхдээ тэр онцлогийг олонхийн эрх ашигтай нийцэмжтэй болгохын тулд ухаантай хүн бас бодож байх хэрэгтэй. Бид нар Ерөнхий сайдаа томилуулж чадахгүй нэлээд зовж байхад Р.Амаржаргал гишүүнийг арай гэж нэр дэвшихийг нь Ерөнхийлөгчөөр зөвшөөрүүлж, УИХ-д оруулаад ирсэн. Бид бол балансыг мэдэж л байсан. Нууцаар санал хураадаг байсан үе. Нэг саналаар зөрж магадгүй л байсан үе байхгүй юу. Тэгэхэд Амараа “би Ерөнхий сайдын санал хураалтад оролцохгүй” гээд явчихсан. Уг нь өөрөө оролцож нэг ч болтугай санал нэмэрлэж байж Ерөнхий сайд болох магадлалыг нэмэх байсан юм. Гэтэл санал хураалт 50:50 хувиар гарчихсан. 50 хувь +1 санал байж дэмжигдэх учраас Ерөнхий сайд болоогүй. Ингээд нөгөө Ерөнхий сайд гарч ирдэггүй, нөгөө том сүлжээ чинь гарч ирээд Ерөнхий сайд огцрох юм руу л явсан. Өнөөдрөөс УИХ-ын гишүүнээс чөлөөлөгдөх үйлдэл тэрэнтэй л төстэй үйлдэл. Манайхаас нэг саналын эрх дутна гэдэг тэд нар нөхөн сонгуулиар суудлаа нэмэх л гэсэн санаа. Түүнээс Амарааг хайрлаад байгаа юм огт биш. Зүгээр л олон түмний санаа зоригоос нууж, өөр халхавчаар яриад байх хэрэггүй л байхгүй юу. Хэзээ ч олонхи болж болох л нам. Хэзээ ч цөөнх байж болох л нам шүү дээ. Аль аль улс төрийн хүчин адилхан тийм. Тийм учраас хариуцлагатай улс төрийн хүчин улс орныхоо хөгжил цэцэглэлтийн төлөө аль болох хувь нэмрээ оруулж явахын тулд заавал эрх мэдэлтэй байх хэрэггүй. Заавал засагт орж, сайдтай болж байж хийдэг ажил биш. УИХ-д суудал ард түмэн өгсөн л бол тэрэндээ тохирсон үүргийг гүйцэтгэж байх ёстой ш дээ. Сөрөг хүчин гэдэг дандаа сөрж байх ёстой гэсэн үг ч биш. Эрх мэдэл гэдэг чинь өөрөө оролцоо. Оролц, бодлогоо хэл, зүтгүүл, тэгээд шийд гарвал болж байна. МАН-ын сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрт орсон зүйлүүд АН-ын шинэчлэлийн Засгийн газрын үед биелж л байвал гол нь ш дээ.

6

-МАН-д тоглох боломжийг эрх баригчид өөрсдөө олгосон гэвэл та хүлээн зөвшөөрөх үү. Доторх асуудлаа АН зохицуулж чадахгүй байгаа нь Р.Амаржаргал гишүүний эсэргүүцлээр илэрч байгаа юм биш үү

-Харин ч АН сүүлийн хэдэн жил дотоод асууд¬лаа өмнө хожид байгаагүйгээр зохицуулаад байгаа ш дээ. Нэгдмэл байдлаар урагшилж чадаж байгаа үе ирсэн. Хэний үгээр энэ дүгнэлтийг хийж байна вэ. Тэр үгийг хэлэхдээ ямар зорилгоор хэлэв гэдэг дээр дандаа анализ хийж байх хэрэгтэй. Амаржаргал ямар хариуцлага хүлээх гээд байгаа юм бэ. Хэний өмнөөс хариуцлага хүлээх гээд байгаа юм. Тийм субъект биш. Энэ Засгийн газрын хоёр гишүүнд ч ямар хариуцлага хүлээлгэх гээд байгаа юм.

7

-АН ийм “нэгдмэл” байдалд ямар үнэ цэнээр хүрсэн бэ. Одоо бол Засгийн газрын сайд нар фракцуудын төлөөллөөс бүрдэж байгаа учраас Ерөнхий сайддаа захираг¬дахгүй байна. Хэд хэдэн асуудал дээр Ерөнхий сайд нь танхимын гишүүдээсээ жижигдээд байгаа ч юм шиг үйл явдлууд боллоо ш дээ. Засаг дээрээ ярьснаас өөр зүйлийг салбарын сайд нь УИХ-д оруулж ирээд л. Ерөнхий сайд нь түүнийг нь гайхаад л.

-Ер нь юм тогтвортой байна гэдэг чинь олон тулгууртай байна л гэсэн үг. Олон тулгуурыг бүрдүүлж байгаа бүтцүүд байх л ёстой. Том бүтцээр ярих юм бол АН нөгөө МҮАН-МАХН-ын “Шударга ёс” эвсэл, ИЗНН, бие даагч гурван гишүүн гээд ярина. Энэ бол олон тулгуур. Үүн шиг АН дотроо байр сууриар фракцлагдсан олон тулгууртай. Энэ олон тулгуурыг нэгдмэл байлгахын тулд олон тулгуурын адил оролцоог хангаж өгөх ёстой ш дээ. Албан тушаал гэхээс илүү адил оролцоо гэж томъёолмоор байгаа юм. Адил оролцоо хангагдвал энэ өөрөө бат бөх бүтэц болно. Яагаад тэгж хуваарилж байгаа юм бэ гэх юм. Тэгвэл яагаад сонгуульд олонхи болсон нам нь Засгийн газраа байгуулж, нөгөөх нь цөөнх болоод явдаг юм. Яг энэ логикийг нэг нам дотор нь оруулаад ирэхээр адилхан. Энэ балансыг хангана гэдэг өөрөө тогтвортой байдлыг бий болгож байгаа.

7 Ерөнхий сайдын эрх мэдэл дутаад байна уу гэдэг дээр Засгийн газар кабенитын зарчимтай. Танхимаараа гаргасан шийдвэрийг УИХ-д оруулж батлуулахад сайд нар бүгд ижил байр суурьтай байх ёстой. Тэр бол үндсэн зарчим мөн. Хэрэв өөр болгоё гэвэл тэр гаргасан шийдвэрээ Засгийн газар дээрээ дахиж авч хэлэлцээд засах ёстой. Ерөнхий сайд ч гэсэн кабенитаа нэгдмэл байлгая гэвэл өөрөө том, бусад сайд нараа жижигхэн гэдэг байдлаар харьцаж болохгүй. Тэгвэл хэзээ ч ажил бүтэхгүй ш дээ. Тэгэхээр Н.Алтанхуяг Ерөнхий сайдын өөрийнх нь кабенитын¬хаа нэгдмэл байдлыг хангаж ажиллах арга барилын хэлбэр байж ч болно. Тэгвэл зөв л хэлбэр.

7

-Гэхдээ Засгийн газрын гол бодлого гээд оруулж ирсэн хууль нь АН олонхи байхад УИХ дээр уначихаж байна шүү дээ. Жишээ нь, Алтны худалдаанд ил тод байдлыг бүрдүүлэх тухай хуулийг нэрлэх байна

-Энэ бол хариуцлагагүй л байдал. Гишүүд ямар асуудал орох гэж байна гээд ач холбогдлыг нь мэдэж байгаа. Бүгд анхаарал хандуулах ёстой. Энэ асуудал дээр бүрэн ирцтэй байгаад асуудлыг шийдээд явах ёстой гэсэн хариуцлагын мэдрэмж, тооцоолол дутсантай холбоотой. Яг энэ дээр чинь нөгөө цөөнх болж байгаа нам чинь отон тоглолт хийж байгаа байхгүй юу. Яая гэхэв. Тэр бол хариуцлагын дутагдал мөн. Гишүүн болгоны хариуцлага шүү.

7

-Ирц бүрдүүлэх гэдэг УИХ-ын хам¬гийн хүнд ажил болчихлоо. Иймэрхүү байдлаар цаашаа яваад байх уу?

-Ирц хангахын тулд гурван гишүүн УИХ-ын хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах төсөл өргөн барилаа. Амьдралын шаардлагаар энэ асуудал гараад ирлээ л дээ. Угаасаа хуралд ирээгүй, гадаадад яваа гишүүний карт хүртэл ажиллагаанд орчихсон бүр санал хураагдсан тохиолдол гарлаа. Тиймээс өглөө бүр гишүүд биеэр ирцэнд орж байх юм. Өөрийн давтагдашгүй өгөгдлөөр ирцэнд орж, тэр дарааллаараа нь үг хэлэх, асуулт асуух эрэмбийг тодорхойлж гаргаж өгье. Энэ нь гишүүдийн ирцэнд орох, эрт орох хүсэл сонирхлыг байж болох механизмаар бүрдүүлэх гэсэн л оролдлого.

7

-Сөрөг хүчин ирцэнд орохгүй гээд байгаа нь нэг талдаа зөв юм биш үү. Байнгын хороодод тэд бол бараг дутуу эрхтэй оролцож байгаа шүү дээ?

-Ардын намын бүлгийн гишүүдийг Байнгын хороодод орох оролцоог нэмэх асуудал дээр анхаарлаа хандуулах нь зүйтэй. Хэдийгээр энэ нь алдагдсан боломж боловч гэж хэлье. Анхдугаар чуулганы үед Байнгын хороод байгуулагдахад өөрсдөө орсон бол асуудалгүй л байсан. Тийм учраас алдагдсан боломж гэж байгаа юм. Гэхдээ Байнгын хороонд оруулахдаа энэ нь тэдний оролцооны механизмыг бий болгохоос биш отож гацаадаг хэрэгсэл болгож өгчихмөөргүй байгаа юм. Энэ дээр бас л улс төрийн итгэлцэл хэрэгтэй байгаа юм. Оруулна гэхдээ чуулган дээр “Та нарын ирцийг бүрдэхээр бид картаа хийнэ” гэдэг шиг Байнгын хороод гацаад унавал яах вэ. Энэ хоёр хариуцлагатай хүчний хооронд улс төрийн итгэлцэл хийх шаардлагатай юм.

7

-Танайхан итгэж байгаа юу?

-Механизм ч хийж болох юм. Байнгын хороо, чуулган дээр бүлэг болгон өөрийнхөө ирцийг хангачихъя. 50 хувь +1 гишүүн гээд л ирцтэй ордог болбол асуудалгүй. Жишээ нь, Байнгын хорооны 20 гишүүнээс зургаа нь МАН-ынхан бол дөрөв нь хуралдаа ирэг. АН-ын 16 гишүүн байдаг гэвэл ес нь хуралдаа ирчихье. Ингээд л итгэлцлийн механизмаа хийвэл болохгүй гэх юмгүй. Тэгэхгүй бол чуулган дээр байдаг авираа Байнгын хороод дээр гаргавал дахиад давхар давхар гацаа л үүснэ.

7

-Сөрөг хүчний шинэ удирдлагын талаар та ямархуу дүгнэлттэй яваа вэ. Ойлголцоод ажиллах боломж байна уу?

-Өөр намын тухай би ямар ч дүгнэлт хэлэхгүй. Намын дарга болсон М.Энхболдыг сайн мэднэ. Улс төрийн тодорхой туршлага хуримтлуулсан, Ерөнхий сайд байсан, парламентын туршлагатай ийм хүн. Бүлгийн дарга С.Бямбацогт бол хоёр удаа сонгогдсон идэвхтэй байдаг тийм гишүүн. Тэгэхээр хажуугийн дүгнэлт хэлэх юм надад алга. Ерөнхийдөө одоогийн үйл явцыг нь харахад Ардын нам нь энэ удирдлагууддаа өгсөн чиг нь тодорхой харагдаж байна. Орон нутаг руу явахдаа олон түмэнтэй уулзлаа гэсэн байна лээ. Бодвол намынхаа олон түмэнтэй уулзаж, тэднээсээ сул байна гэдэг үгийг л хатуу сонссон байх. Чанга байна гэж юу байх вэ гээд энийг л ойлгосон байж магадгүй.

7

-Сайд огцруулах асуудал оруулж ирээд л үү?

-Тийм, санаж байвал Н.Багабанди Ерөнхийлөгч болж, Н.Энхбаяр Завханаас сонгогдож УИХ-д орж ирэнгүүтээ эхнийхээ чуулган дээр Засгийн газар огцруулъя гэсэн ш дээ. Хүчтэй байх, сул биш байна гэдгийг нөгөө талдаа юм огцруулах асуудал тавьдаг гэсэн тийм механик ойлголт эднийхэнд байна. Тэр үед засаг огцруулаагүй болохоор зургаан сарын дараа дахиад л тавьж байсан. Түүх давтагдана гэдэг шиг улс төрийн намд өөрт нь оюун санааны дадал байдаг юм байна. Цөөнх байгаа л бол оролцогч биш отож сууж байгаад л өөрийн улс төрийн хөзрөө тоглох ийм л зүйл боддог юм байна. Энэ бол буруу зуршил. Ийм буруу зуршил 1996-2000 онд анзаарагдаж байсан. Одоо дахиад сэдэрч байна. Хооронд нь бол нэгэнд нь 70 гаруй суудалтай ганц нам 2000-2004 онд байлаа, 2004-2008, 2008-2012 онд ямар нэгэн байдлаар, ихэнхид нь хамтарсан засагтай байлаа шүү дээ.

7 Гэхдээ хамтарсан Засгийн газрын үед ч ирцийн асуудал хэцүү л байсан шүү дээ. Хэнээс нуух вэ. Болохоо байгаад бүлэг болгон 50 хувийн ирцээ хангаж хуралд оролцоно. Хэдэн удаа ирцээ хангаж чадаагүй бол бүлгийг тараах тухай асуудал ярина гэсэн төсөл хүртэл яригдаж л байлаа. Гэнэтхэн л гарчихсан зүйл биш юм. Хамгийн гол нь УИХ-ын гишүүдийн хариуцлагыг л өндөржүүлэх хэрэгтэй байна. Эцсийн бүлэгтээ нээлттэй мэдээлэлд тулгуурлаж хариуцлага өндөржинө. Сонгогчдод л сайн мэдээлэх хэрэгтэй. Ямар гишүүн ямар асуудалд оролцсонгүй вэ, ямар хуралдаан таслав гээд мэдээлэх хэрэгтэй. Сонгууль болоход нам ч бас нэр дэвшүүлэх бодлогоо гаргахдаа анхаарна биз.

7

-Намын оролцоог та нэлээд чухал гэдгийг хэлж байна. Гэхдээ таны яриад байгаа зарчмууд олонхийн намд л үйлчлэх юм биш үү. Олонхи болохоороо та нар Р.Амаржаргалыг нам нь мэддэг гээд л аваад үлдсэн. Д.Арвинг болохоор цөөнхийн намаа¬саа шууд л намдаа элсүүлчихсэн биз дээ. Ардын нам лав Д.Арвингаа мэдэж чадаагүй дээ?

-Олонхи, цөөнх ялгаагүй. МАН-аас нэг хүн гаръя гэж бодъё. Өнөөдөр нэг суудал энэ улс төрийн харилцаанд маш чухал нө¬лөөтэй. Тэднийх татлаа, дахин сонгууль болж манайхаас хүн гараад ирвэл нэг суудал нэмэгдэж илүү л тогтвортой байдлын баталгаа болно. Хамгийн адилхан жишээ бол Ц.Шаравдорж, Р.Амаржаргал хоёрын өргөдлөө өгсөн адилхан асуудал. Ямраар гэхээр нэг суудлын үнэ цэн пар¬ламентын, улс төрийн намуудын суудлын харилцаанд маш чухал хөшүүрэг болж байсан үеийнх юм. Ц.Шаравдоржийн үед хамтарсан Засгийн газартай байсан. Гэхдээ бараг жижигхэн хазайчих юм бол дангаараа олонхи бүрдүүлэх боломж АН-д байсан. Тийм учраас Ц.Шаравдоржийг чөлөөлөхгүй байсан. Нөгөө жишээ бол У.Хүрэлсүх. Жагсаалтаар сонгогдсон гишүүн татгалзсан учраас араас нь шинэ гишүүн ороод л ирлээ. Р.Амаржаргалын хувьд би түүнийг улс төрийн намаа соль гэсэн нь Д.Арвиныхтай адилтгасан юм. Намыг ойшоохоо боль, сонгогчдоо хүндэтгэ. Үнэхээр л намыг ойшоохгүй байвал өөрийг чинь дэмжээд байгаа, өөртэй чинь 100 хувь санал нийлээд байгаа тэр нам руугаа л очих хэрэгтэй. Харин сонгогчид бол өөр. Логик нь тэр. Дэвшүүлсэн намаа хүндэтгэхгүй ард түмнээс сонгосон гэвэл сонгогдсон ард түмнээ бодоод ядаж наад зах нь намаа л өөрчилчих хэрэгтэй.

7

Ч.ГАНГЭРЭЛ