Залуу халуун насаа эх орныхоо төлөө зориулж социализмын бүрэн төгс ялалтын төлөө, коммунизмыг байгуулахын төлөө зүтгэж явсан ажилчин, малчин, тариачид, сэхээтнүүд өдгөө ахмад буурлууд болсон. Ардчилсан нийгмийн зарчимтай тухайн үеийн үзэл баримтлал нийлдэггүй ч тэд өөрийн цаг үеийнхээ эзэн нь болж чадсан. Тиймдээ ч өтгөс буурлуудаа хүндэтгэж, өөрсдөө ч хойч үедээ үнэлэгдэхийн тулд бид энэ цаг үедээ эзэн нь байх ёстой. Ингэхийн тулд ахмад, залуу үедээ чиглэсэн бодлогыг гаргаж байх ёстой. Тэгвэл өчигдөр УИХ-ын гишүүн С.Эрдэнэ, Г.Баярсайхан, Д.Ганхуяг, Ж.Батзандан, С.Одонтуяа, Л.Эрдэнэчимэг, Д.Арвин нарын гишүүд Хамтын тэтгэврийн даатгалын тухай хуулийн төслийг УИХ-ын дарга З.Энхболдод өргөн барилаа.

d

Ахмадуудад чиглэсэн уг хуулийн гол үзэл санаа нь олон жил хамт амьдарсан гэр бүлийн гишүүдийн нэг нь нас барсан тохиолдолд түүний тэтгэвэр тодорхой хувь хэмжээгээр үлдсэн гишүүндээ  өвлөгдөх гэнэ. Хуульд зааснаар тодорхой шалгуурыг давсан ахмадуудад хамтын тэтгэвэр авах эрх үүсэх аж. Тодруулбал, “гэр бүл болсноос хойш 10 буюу түүнээс дээш жил хамт амьдарсан эхнэр, нөхөр” гэдэгт гэр бүл болохоос өмнө буюу гэр бүл болсноос хойш эхнэр нөхөр хоёулаа тус бүр 20-иос доошгүй жил тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн, өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгохоосоо өмнө хамгийн багадаа 10 буюу түүнээс дээш жил нэг гэрт хамтран амьдарч гэр бүлээ баталгаажуулсан эхнэр, нөхөр хамаарна гэж хуулийн төсөлд тусгасан байна.

d

Амьдрал баян учраас зарим иргэнд уг хууль үйлчлэхгүй байх тохиолдол гарах аж. Тухайлбал, өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгохоосоо өмнө хамгийн багадаа 10 буюу түүнээс дээш жил нэг гэрт хамт амьдрахдаа гэр бүлээ баталгаажуулаагүй, гэр бүлийн баталгаатай мөртлөө тусдаа амьдардаг эхнэр, нөхөр, 20 ба түүнээс дээш насны зөрөөтэй, дахин гэр бүл болж хамт амьдарсан, хүнтэй суугаагүй боловч тэтгэвэр тогтоолгосон иргэн, насны хэт зөрөөтэй боловч хуульд заасан зарим шаардлагыг хангаж байгаа иргэн, улсад ажил, хөдөлмөр эрхлээгүй, нийгмийн даатгалын шимтгэл төлж байгаагүй иргэн  Хамтын тэтгэврийн тухай хуульд хамрагдахгүй юм байна. Энэ хуулийг “Тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэрийн тухай” хуультай адилтган ойлгож болохгүй гэдгийг ч хууль санаачлагчид анхааруулсан юм. Мөн хуулийн төсөлд зааснаар “Хамтын тэтгэвэр” авах эрх үүсч “Тэтгэврийн хамтын эрхийн гэрчилгээ” олгогдсон иргэнд гэр бүлийн гишүүнийх нь амьд сэрүүн байх үедээ авч байсан тэтгэврийн 70 хувьтай тэнцэх хэмжээний тэтгэврийг олгохоор заасан бөгөөд хууль батлагдвал ирэх 2015 оноос хэрэгжиж эхлэх боломжтой аж.

 s

Монгол хүний дундаж нас 60-64 гэдэг ч энэ насаа ихэнх нь насалж чаддаггүй. Нөгөө талаар Нийгмийн даатгалын шимтгэлийг насаараа төлчихөөд тэтгэврийн насандаа хүрэлгүй 45-59 насандаа ихэнх нь өөд болох нь ч их байгаа. Иймд төрөөс тэтгэврийн тогтолцооны асуудлыг зөв тодорхойлох,  нийгмийн даатгалын шимтгэлийн хуримтлалыг бий болгох, шударга хуваарилалтын зарчмыг хэрэгжүүлэх зорилтын хүрээнд тэтгэврийн зөрүүг арилгах, өөрөөс үл хамаарах шалтгааны улмаас нийгмийн даатгалын шимтгэл төлж чадаагүй иргэдийн асуудлыг нэг удаагийн арга хэмжээгээр зохицуулах зэрэг арга хэмжээ авсан. Энэхүү арга хэмжээний дараагийн алхам бол “хамтын тэтгэврийн” асуудал байсан аж.

 жө

Энэ хууль үйлчилснээр цаашид тогтвортой гэр бүлийн тоо нэмэгдэх, гэр бүлийн гишүүдийн бие биеэ хайрлах, урт удаан хугацаанд хамт амьдрах, олон хүүхэд төрүүлж өсгөх, эрүүл мэнддээ анхаарах зэрэг олон чухал ач холбогдолтой болно. Хамтын тэтгэврийн тухай хууль бий болсноор тэтгэврийн хуримтлалын тогтолцоонд сөргөөр нөлөөлөхгүй гэдгийг тэд мөн хэлж байна. 2010 оны хүн амын тооллогоос харахад Монгол Улсын нийт хүн амын 69.2 хувь /1905969 хүн/ 15-аас дээш насны хүн ам байжээ. Эдгээр хүмүүсийн 31.3 хувь нь огт гэр бүл болоогүй, 60.1 хувь нь гэр бүлтэй, 3.1 хувь нь салсан, 5.5 хувь нь бэлбэсэн хүн байна. Хуулийн төслийн шаардлагад нийцвэл зохих 10-аас дээш жил хамт амьдарсан, гэр бүлийн баталгаатай, дундаасаа үр хүүхэд төрүүлэн өсгөсөн гэр бүлийн тоог нарийвчлан гаргахад хүндрэлтэй байгаа ч хамтын тэтгэвэр авах бололцоотой иргэний тоог 76674 байхаар урьдчилан тооцоолсон байна. Хэрэв хууль батлагдах юм бол хуулийн шаардлагад нийцүүлэн, тогтвортой гэр бүлийн тоог Улсын бүртгэлийн Ерөнхий газрын бүртгэлийн газартай хамтран иргэний регистрийн дугаараар гаргуулан авах бололцоотой гэдгийг хууль санаачлагч гишүүд хэлж байна.

 ө

Манай улсад төдийгүй бусад улс оронд олон жил хамт амьдарсан гэр бүлийн хоёр буурлын нэг нь хорвоогийн мөнх бусыг үзүүлэхэд үлдэж байгаа буурал нь цаг хугацааны хувьд удаан амьдарч чадахгүй байгаа нь статистик судалгаанаас харагддаг.  Өөрөөр хэлбэл, хос баганы нэг нь үгүй болсноор өрхийн амьжиргааны түвшин буурах, ганцаардах, сэтгэл санааны уналтанд орох, хөгшрөлтийн процесс хурдан явагдах зэрэг сөрөг үр дагавар гардаг байна. Үүнээс сэргийлэхийн тулд хамтын тэтгэврийг бий болгох нь зүйтэй гэж хууль санаачлагчид үзсэн аж. Ер нь улс орнууд тэтгэврийн тогтолцооны хуваарилалт, хуримтлалын харилцаа ямар байх талаар маргалдсаар ирсэн байна. Бүгдэд нь тохирох нэгдсэн жор байхгүй ч хүн амын хөгшрөл хурдацтай нэмэгдэж байгаа Европын болон Өмнөд Америкийн олон орнуудад тэтгэврийн шинэчлэлийн бодлогыг тууштай хэрэгжүүлж буй. Тухайлбал, Зүүн европ, Скандиновын орнууд, Польш, Казакастанд гурван түвшинт тэтгэврийн тогтолцоонд, Өмнөд Америкийн Чили, Аргентин, Перу, Колумби зэрэг улсад цэвэр хуримтлалын тогтолцоонд шилжих алхмуудыг амжилттай хэрэгжүүлж байгаа юм байна.

 б

П.Наран