Замын дунд торох саадыг үл огоорон, буурай хөгжлөө ардаа орхин, гэрлийн хурдаар урагшилж буй  орон бол Казахстан. Хөгжлийн 50 жилийн урт хугацааны бодлогоо тодорхойлж,  улсын тэргүүнээсээ эхлээд эгэл иргэн нь хүртэл төрийн бодлогоо лоозогнож цээжилж, зорилтдоо хүрэхээр   хичээн зүтгэцгээж байна. Тус улсад зорчиж явахдаа  Алматы хотоосоо эхлээд хөдөөгийн мужийн  замын дагуух самбарт үе үе тааралдах  хөгжлийн төлөөх уриа, лоозонг нь хараад “Манай улс ч бас урт хугацааны хөгжлийн бодлогоо боловсруулан  баталчихмаар юм.  Тэгээд  аль ч улс төрийн хүчин, эвсэл төрд сонгогдсон тэр зорилтыг алхам алхмаар  бүрэн эрхийнхээ хугацаанд хэрэгжүүлж байхаар заалт хийчихвэл нам, хүчнүүд  амин хувийн эрх ашгаас илүүтэй эх орны хөгжлийн төлөө зүтгэх юм шиг. Цаашлаад сонгуулийн сурталчилгааны мөрийн хөтөлбөртөө намууд  нь ч улсын  урт хугацааны бодлого, зорилтыг хэрхэн хэрэгжүүлэх талаар тусгаж өрсөлдөх.  Ингэснээр нэг талаас эдийн засагжсан нөгөө талаас ирээдүйд чиглэсэн алсын хараатай мөрийн хөтөлбөр болох биз.  Манайд урт хугацааны хөгжлийн бодлого байхгүйгээс улс төрийн хүчнүүд   нийгмийн сэтгэлзүйг өөртөө татах гэж “халамж”-ийн  шинжтэй зүйлийг л мөрийн хөтөлбөртөө тусгаж сурталчилдгаа  болих биз” гэсэн шүү  улстөржсөн ч юм шиг, улсын төлөө ч юм шиг бодлыг зам зуураа хөврүүлэн явлаа.

7

Мэдээж, энэ улсын хөгжлийг хурдасгаж байгаа эдийн засгийн  гол хөшүүрэг нь уул уурхайн салбар. Тэр дундаа ураны уурхай. Казахстанд ураны  14 уурхай  үйл ажиллагаагаа явуулж байна.  Тус улс  дэлхийн ураны 38 хувийг олборлодог. Улсын иргэд нь хөгжлөө дагаад мал аж ахуй гэхээсээ илүүтэй уул уурхайн салбарт ажиллах сонирхолтой. Арга ч үгүй биз, амьжиргаанд хүртээмжтэй, авдаг цалин нь бусад салбараас   хоёр дахин нугалсан, өндөр байдаг гэсэн. Жишээлбэл,  Казахстан, Францын хамтарсан “Катко” уурхай Сузак  мужид байдаг. Энэ мужийн иргэдийн 50 хувь нь уурхайд ажилладаг гэнэ. Сузак  мужийн захирагч “Манай залуус мал аж ахуй гэхээсээ уул уурхай руу хошуурч байна. Тэнд ажиллах нөхцлөөс эхлээд амьдралд  нь их дэмтэй. Ажиллаж өндөр цалин авахын зэрэгцээ сургалтад тасралтгүй хамрагдан, оюунаа хөгжүүлж байна.  Орон нутгийн хувьд Катко-гаас татаас авахын зэрэгцээ хүний хөгжил, нийгмийн салбарт хамтарч ажилладаг. Хүүхдийн цэцэрлэг, сургуулийн барилга барьж өгсөн. Мал эмнэлгийн шинэ барилга бариулж байгаа.  Катко-той хамтраад олон төсөл хэрэгжүүлж байгаа. Энэ нь ч үр дүнгээ өгч манай муж Казахстаны бусад дүүргээсээ хөгжлөөрөө тэргүүллээ” хэмээж байсан. Хөгжил хаана байна, хүмүүс тэр зүгт л тэмүүлэхээс яах билээ.

7

“Катко” бол ураны  үйл ажиллагаагаараа  дэлхийд тэргүүлэгч Францын “Арева” группын охин компани.  “Арева” групп манай улсад үйл ажиллагаа явуулаад 17 жил болж байгаа.  Хэрвээ энэ компанийн үйл ажиллагаа нь эрчимжээд эхэлбэл тухайн сум орон нутаг төдийгүй манай улс ч эрчимтэй хөгжих нь ээ хэмээн манай багийнхан ярьж  явлаа.

6

Казахстан улсын хөгжлийн зорилтод ирээдүйд хоёр цөмийн станц барих бодлого туссан. Тус улсын шинэ нийслэл  Астана.  Астанад шөнийн цагаар буугаад мордов.  Зам, барилга гээд дэд бүтэц ч янзтай хөгжиж, одоо ч хөгжүүлж, бүтээн байгуулалт өрнөсөөр байна. Астана шөнийн цагаар ч өдөр шиг гэрэлтэй байна лээ. Зам дагуух  гэрэл чимэг нь  тасрахгүй урсах цацрагийг санагдуулна.  Барилга байгууламжийн хэлбэр загвар нь хуучин ОХУ-ын харъяаны бус тусгаар тогтносон  шинэ Казахстаны  төрхийг илтгэнэ.

7

Казахстан улсын төрийн, хувийн ямар ч байгууллагаар орсон хананд нь Ерөнхийлөгч Н.Назарбаевын зураг өлгөөстэй.  Ерөнхийлөгчийн  засаглалтай орон болохоор ингэх нь бичигдсэн хууль биз гэж бодогдсон. Тэр байтугай ерөөлийн  хундага өргөхөд хүртэл Төрийн тэргүүн нь   шигтгээ болж, “Назарбаевын төлөө” хэмээдэг бичигдээгүй хуультай юм билээ.  Ер нь Назарбаев  хэмээх эрхмийг   иргэд нь  Төрийн тэргүүн гэж хүлээж авахаас илүүтэй хөгжил цэцэглэл, сайн сайхан  амьдралын бэлгэдэл болгосон бололтой. Төрийн тэргүүн иргэддээ хүндлэгдэхээс сайхан зүйл гэж хаана байх билээ.  Зарим хүмүүс “Нэг хүний засаглалтай улс шүү дээ, Назарбаевынхаа төлөө гэж албан хүчээр хамаагүй хэлэхээс өөр яах юм” гэж хэлэх л байна. Гэхдээ энэ нэрийг дуудахдаа иргэдийнх нь харцанд “хүндрэл бишрэл” тодорч байсан гэдгийг онцолъё.

7

Казахстаныг алимны эх орон гэдэгтэй хэн  ч маргашгүй.  Тосгоны айлуудаар явахад л  хашаанд  нь  алим багсайн ургасан байхтай таарна. Казахстанчууд хэзээний зочломтгой, найрсаг ард түмэн. Өнөө ч энэ зангаа гээгээгүй.  Хол ойроос  ирэх зочин гийчнийг гэрийн эзэн, эзэгтэй хоёр хөл хөөр болон угтана. Манай багийн 20-иод хүмүүс малчны амьдралыг сонирхон  тосгоны айлд гэнэтийн зочин болж орлоо. Том машин дүүрэн  урилгагүй  зочдыг  гэрийн  эзэн дээшээ суухыг урин  хөөр болон угтаж,  эзэгтэй нь  казах заншлаар ширээгээ засан,  нааш цааш шалавлах.  Түүнд тусалж, аяга, тавгыг нь ч болов зөөлцөхөөр очиход  “ничего, ненадо”  хэмээн найрсгаар хэлээд,  ширээнд суухыг урина. Тэдний хашаанд саглагар том модноос алим багсайн ургасан байх нь арааны шүлсийг өөрийн эрхгүй асгаруулна.

6

Сүрлэг уулсын дунд орших Алматы хот Казахстаны эрт, эдүгээг санагдуулна. Казахстанчууд уулсаараа бахархаж, амралтын өдрүүдээрээ зугаалдаг гэсэн. Улаанбаатарчууд бид  амралт чөлөөт цагаараа Цэцээ гүний оргилд  авирдагтай адил. Онцлог нь тэдний авиралт байнгынх болохоор аль нэг байгууллага нь аялалд гарахдаа сурталчилгаагаар чимэг хийгээд байдаггүй бололтой. Казахстанчууд өвөлдөө цанын спортоор их хичээллэдэг. Тиймээс ч Алматын  төв хэсгээр цанын зам тавигджээ.

7

Хуучин нийслэл Алматын нэр нь ч үүнээс үүдэлтэй. Анхны алим эндээс эхлэлтэй гэдэг. Тиймдээ ч алимны эцэг нэртэй Алматы хот. Хэдийгээр Казахстаны нийслэл эдүгээ Астанад  сүндэрлэсэн ч хуучин нийслэлийн байр суурь алдагдаагүй, эдийн засгийн гол бүс, төв байсан хэвээр байж,  эрчимжсэн хөгжлийн нь цонх болсоор байна.

5

Казахстанчууд урт хугацааны бодлогоо боловсруулахдаа хүний хөгжлөө ч орхигдуулаагүй юм билээ. Учир нь тэд манай монголчуудын адил олуулаа болохоор зорьж байгаа нь илт. Казахтсан одоо залуусын улс  болжээ. Хүн амынх нь дийлэнх нь залуус гэнэ. Ирээдүй үе нь ч хүч түрэн өсөн торниж байна. Тосгоны 63 настай захирагч  долоон хүүхэд, 23 ач зээтэй  гэдгийг сонсоод өнөр өтгөн гэр бүл юм гэсэн бодол тээж байлаа. Гэтэл бидэнд үйлчилсэн 25 настай автобусны жолооч “Зургаан хүүхэдтэй,  тэднийхээ төлөө  зүтгэж байна. Нас залуу болохоор  гэргий бид хоёр дахиад ч хүүхэдтэй болох төлөвлөгөөтэй байгаа” гэж байсан.  Ер нь казахстан өрхөд зургаан хүүхэдтэй байна гэдэг дундаж  тоо бололтой.

6

Казахстан орон, казахстан хүмүүс үсрэнгүй хөгжлийн төлөө, олуулаа болохын төлөө   зорьж байна, “Назарбаевын төлөө”.

6

Н.Энх