Өнгөрсөн оны арваннэгдүгээр сарын 6-нд Америкийн “worldnewsdailyreport.com” сайт “Чингис хааны онгон олдлоо” гэх нийтлэлийг сайтдаа байршуулсан юм. Энэхүү мэдээлэл нийтлэгдээд 5-6 цагийн дараа худалмэдээлэл болох нь илчлэгдсэн. Мөн дээрх нийтлэлээс гадна ОХУ-ын “Смарт Ньюс” сэтгүүл өнгөрсөн оны зургадугаар сарын 3-ны өдрийн дугаартаа “Улаан-Үд хотын оршин суугч чулуун дээрх газрын зургаар Чингисийн онгоныг оллоо” гэсэн гарчигтай мэдээ нийтлэв. Улаан-Үд хотын оршин суугч Дмитрий Багадаев гэх эр эцэг өвгөдөөсөө үе уламжлан ирсэн эртний чулуун дээрх нууцлаг бичиг, зургийг тайлан уншиж, улмаар хааны онгоныг олсон гэсэн юм. Өнгөрсөн оны хувьд хааны онгон олдсон гэх мэдээлэл хэд хэдэн удаа цацагдсан билээ. Тэгвэл Америкийн “Washington Post” сонин энэ сарын 10-нд гаргасан дугаартаа “Чингис хааны онгон нийслэл Улаанбаатараас 240 км-ийн цаана байрлаж байна” гэх гарчигтай нийтлэлийг гаргажээ. Тус нийтлэлийн цахим хувилбарыг Их Британийн “www.dailymail.co.uk” сайт бүрэн эхээр нь байршуулжээ. Энэхүү нийтлэлийг тоймлон хүргэе.

Төв Ази төдийгүй дэлхийн талыг эзэлж, сүр хүчээ гайхуулж явсан Эзэн Чингис хааны онгон нийслэл Улаанбаатараас 240 км-ийн цаана байрлаж байна. Их Монгол Улсын удирдагч Чингис хаан 1227 онд 72 насандаа таалал төгссөн юм. /Үхлийн шалтгаан нь нууц хэвээр/ Эзэн хааныг таалал төгссөний дараа түүнийг хаана, ямар газар оршуулсан нь өнөөдрийг хүртэл оньсого хэвээр байна. Дэлхийн тайлагдашгүй нууцын нэгд зүй ёсоор багтах эзэн хааны онгоныг сайн дурын археологичдийн баг баттай биш ч гэсэн байршилыг нь тогтоожээ. Чингис хааны онгон байх магадлалтай бүс нутгаас хиймэл дагуулын илрүүлсэн 84 мянган зураг дотроос археологийн ач холбогдол бүхий 10 мянга гаруй газрыг тогтоожээ. Их Британийн “Public Library of Science One” сэтгүүл дээрх нийтлэлээс иш татан “Чингис хааны бунхан байх боломжтой археологийн 55 газрыг эрдэмтэд тодорхойлсон” гэж мэдээлжээ. Тус сэтгүүлд АНУ-ын Сан-Диего хотын Калифорнийн их сургууль дахь Харилцаа холбоо, мэдээллийн технологийн Калифорни хүрээлэнгийн төслийн тэргүүн, судлаач доктор Алберт Ю Мин Ли “Чингис хааныг таалал төгссөний дараа түүнийг дагалдаж, хатад болон албатууд нь хамтдаа оршуулагдсан байх магадлалтай. Энэ тухай олон ч түүхийн судар дээр бичээтэй байдаг. Бид ганцхан хүнийг булшийг хайгаагүй. Хаантай хамт хэдэн ч хүн байж болзошгүй” гэсэн байна.
2005 оноос эхлэнархеологичид Чингис хааны онгон байх магадлалтай 55 булшийг ухаж, судалгаа явуулсан ч үр дүнд хүрээгүй байна. Сүүлийн 200 жилийн дотор хааны онгоныг 100 орчим удаа хайжээ. Германы шинжлэх ухаан, танин мэдэхүйн “Center”сэтгүүл “Хааны онгон олдох нь цаг хугацааны асуудал. Өнөөдөр техник технологи хөгжлийнхөө дээд хязгаарт ирлээ. Бид сансрын хиймэл дагуулын тусламжтай онгоныг олох болно” гэж бичжээ.

Эрдэмтэд хааны онгоныг олохын тулд Монголын өргөн уудам газар нутгийг бүхэлд нь судлах хэрэгтэй. Тиймээс хамгийн багадаа 2-3 жил шаардлагатай гэв. XIII зууны үед Их Монгол улсын эзэмшилд байсан баруун Европоос Хятад хүртэлх газар нутгийг нэг бүрчлэн шалгана гэсэн үг юм. Хубилай хааны үнэнч албат гэгддэг байсан, худалдаачин Марко Поло нэгэн тэмдэглэлдээ “Чингис хааныг таалал төгссөн өдөр 2000 залууг зэрэг оршуулсан. Мөн бүх хатад, татвар эмсийг хамтад нь оршуулсан. Чингис хааны онгон дэлхийн төгсгөл хүртэл олдохгүй” гэж бичжээ.

“National Geographic” сэтгүүл “Зарим түүхч эрдэмтэн хааны үхлийн шалтгааныг тулааны шархнаас болсон гэдэг. Харин “Монголын нууц товчоо”-нд мориноос унаж бэртсэн нь эдгэрэлгүй байсаар тэнгэрт хальсан хэмээдэг юм. Түүнийг эх нутагт нь авчирч, төрсөн газарт нь бунхлан оршуулжээ. Тэр газрыг тэгшилж, энгийн хөрснөөс ялгарахгүй болтол нь түмэн агтаар гишгүүлэн тэгшилж, улмаар мод тарьсан” гэсэн байна.

Б.Дэлгэрцэцэг