Дорнодын ураны тусгай зөв­шөөрлийн асуудлаар “Хан ре­сурс”-тай хийсэн мар­гаанд Мон­гол Улс ялагджээ. Олон ул­сын Арбитрын шүүх энэ­хүү хэр­гийг Монгол Ул­сын Засгийн га­зар Канадын ком­па­нид 100 сая ам.доллар төлөх ёс­той гэсэн шийд­вэр гаргасан бай­на.

Арбитрын шүүх энэ хэрэгт “Хан Ресурс”-ыг хохирсон гэж үзэж, Монголын Засгийн газ­раас 100 сая ам.доллар гаргуу­лан олгох шийдвэр гаргасан юм. Ар­битрын шүүхэд давж заалдана гэ­сэн ойлголт байхгүй учир энэ бол эцсийн шийдвэр. Тиймээс бид 100 сая ам.долларын өрөнд ор­сон гэсэн үг. Гэвч Канадын ком­панийн нэхэмжилсэн 326 сая ам.долларыг хэвээр нь баталсан бол манайд бүр ч илүү хохиролтой байх бай­сан нь ойлгомжтой. Давж заал­даж удаан явдаггүй, түргэн ший­дэгддэг, талуудын аль, аль та­лынх нь сонирхлыг харгалзан үзэж шийдвэрлэдэг гэдгээрээ да­вуу талтай байдаг юм.  Шүүхийн шйидвэр гарсны дараа “Хан ресурс” компанийн гүйцэтгэх захирал Грант Эдей “Бид шүүхийн шийдвэрт сэтгэл маш хангалуун байна” хэмээн баярлаж байгаагаа илэрхийлсэн.

Харин манай талаас М.Бадрал “Монголын Засгийн газар энэ асуудлыг шийдвэрлэнэ гэдэгт итгэлтэй байна. Гэхдээ нэлээд хүнд байх болно” гэжээ. 100 сая ам.дол­лар гэдэг маш их мөнгө. Бараг 200 тэрбум төгрөг шүү дээ. Гэвч Гадаадын арбитрын шийд­вэрийг хүлээн зөвшөөрөх, биелүүлэх тухай Конвенцид 1959 онд нэгдэж орсон учраас шүү­хийн шийдвэрийг Монгол Улс биелүүлж л таарах нь.

Ямар асуудлаас болоод бид 100 саяын төлбөрт уначихав

Хэргийн талаар мэдээлэлгүй бай­гаа уншигчдад эхлээд товч­хон ойлголт өгөх нь зөв болов уу. “Хан ресурс” компани Дор­нод аймгийн Гурванбулаг дахь Ураны орд газрын тусгай зөв­шөөр­лийг 2009 онд өөрийн бол­госон бөгөөд мөн онд уг орд дээр үйл ажиллагаа явуулах Мон­гол, ОХУ-ыг оролцуулсан “Төв Азийн уран” компанийг бай­гуулсан юм. Хувь эзэмшлийн хувьд Канадын компани 58 хувь буюу дийлэнх хэсгийг эзэмшиж, Мон­гол, ОХУ тус бүр 21 хувийг эзэм­шиж байлаа.

Энэ компани ин­гээд үйл ажиллагаагаа цааш үргэлжлүүлж болох байсан ч нэг асуудал гарч ирсэн нь Кана­дын тал ордыг ашиглах бус, өн­дөр үнээр зарахыг эрмэлзэж бай­сантай холбоотой байв. Ма­най талын хүмүүс “Энэ бол залилангийн гэмт хэрэг. Анх ямар ч чадавхигүй компани орж ирээд Монголын төрд ихээхэн хэм­жээний хөрөнгө оруулна гээд түүнийгээ биелүүлээгүй. Ураны ордын ТЭЗҮ-ийг гаргаж, боловсруулна гэж амласнаа ч хэрэгжүүлээгүй” гэж яриад байгаа нь ийм учиртай. Монголд ураны чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байсан туршлагатай, орд дээр эзэмших хувь хэмжээгээ нэмэгдүүлэх өндөр сонирхолтой байсан АРМЗ тэдэнд хувьцаагаа зарахыг санал болгож, багагүй мөн­гө амласныг “Хан ресурс” чамлаж, худалдахаас татгалзсан юм. Энэ үед БНХАУ-ын төрийн өмчит CNNC групп өрсөлдөөнд орж ирсэн бөгөөд АРМЗ-ийн амласнаас илүү мөнгө амласан юм билээ. Канадын компани Оросын талд энэ тухай хэлж, үнээ нэмэхийг санал болгосон бөгөөд энэ маягаар хоёр ч удаа үнээ өсгөсний эцэст БНХАУ-ын компанид зарахаар шийдсэн бай­даг. Яг энэ үед Монголын Зас­гийн газар “Төр өөрийн хө­рөнгөөр хайгуулын ажил хийж, нөөц тогтоосон ордын 51 хувийг эзэмших” хуулийн заалтыг ба­римтлан Канадын компанийн 22, Оросын компанийн долоон хувийг өөрт татан авах шийдвэр гаргаснаар асуудал дэгдсэн билээ. Улмаар Монголын тал Ка­надын компаниас лицензээ бүр­мөсөн татан авч, өнөөх АРМЗ-тэйгээ хамтран “Дорнод уран” компани /хувь эзэмшил нь хуу­лийн дагуу буюу Монголын Мон Атом 51, АРМЗ 49 хувь/ бай­гуулсан билээ. Монголын тал яагаад ингэх бол­сон шалтгааныг хоёр үн­дэс­лэлээр тайлбарлаж бол­но. Нэгдүгээрт, “Хан ре­сурс” хам­тарч ажиллах биш зарчи­хаад хаяж явах далд санааг ойл­госных. Өөрөөр хэлбэл, тэд хөгжиж байгаа орнуудад ли­ценз олж аваад багахан хэм­жээний хөрөнгө оруулж торд­соныхоо дараа зарчихдаг дон­­­шуур этгээдүүд болох нь то­дор­хой болсон. Хоёрдугаарт, “Хан ресурс”-ын шуналаас болж стратегийн онцгой чухал ордод БНХАУ-ын ашиг сонирхол орж ирэх нөхцөл бүрдсэн юм. Монголын төр БНХАУ-ын компаниудтай хамтран ажил­лахад ямар ч асуудалгүй, гэвч CNNC төрийн өмчит компани бай­сан юм. АНУ-ын “Соко ойл” тамсагийн нефтийн ордыг “Пет­рочайна”-д зарчихсан шиг юм болох шахсан. Ер нь ч манай төр гуравдагчуудын ашиг со­нирх­лыг оруулж ирэх гэж ашигт малтмалын тусгай зөв­шөөр­­лүүдээ харьцангуй бага шал­гууртайгаар өгдөг, тэд нар нь БНХАУ-ын компанид маш өн­дөр үнээр зарчихаад гараад яв­чих­даг байдал үүссэн байсан. Одоо ч байгаа. Тэр байдлын эс­рэг Монголын төр нэг удаа шийдвэр­тэй алхам хийж болиулсан гэж ч бо­лох юм. Ингээд “Хан ресурс” шүүхдэж эхэлсэн. Эхлээд 326 сая ам.доллар нэхсэн. Арбитрын шүүхэд гомдол гаргахдаа 354 сая болгож нэмсэн. Гэхдээ үнэндээ тэд ордод 354 сая битгий хэл 100 сая ам.долларын хөрөнгө ч оруулаагүй гэж учир мэдэх хүмүүс ярьдаг юм билээ. Арбитрын шүүхийн шийдвэрийг сонсоод баярлаж байгааг үзвэл энэ үнэн байх. Жинхэнээсээ 300 сая ам.доллар оруулаад алд­чих­сан бол Арбитрын шүүхэд хан­дах ч үгүй, 100 сая доллар авах бол­сондоо бараг харамсана биз дээ.

Одоо яах вэ

Хэдийгээр Монголын Засгийн газар 100 сая ам.долларын өрөнд орсон ч “Хан ресурс” гэж “шаврын хаалт”-ыг замаасаа зайлуулж чадлаа. Одоо Мон-Атом АРМЗ-тай хамтарч бай­гуулсан “Дорнод уран” ком­па­ни үйл ажиллагаагаа эх­лэхэд асуу­далгүй гэсэн үг. “Хан ресурс”-т өгөх нөхөн төлбөрийг олон ян­заар шийдэж болно.

АРМЗ компанийн гүйцэтгэх за­хирал асан В.Живов “Хан ре­сурс” компанитай шүүхдэлцэж байх үед өгсөн нэгэн ярилц­лагадаа “Гэрээ ямар ч асуу­далгүй, холбогдох дүрэм жур­мын дагуу байгуулагдсан. Одоо Мон­голын тал чухам ямар газ­руудад олборлолт явуулахыг ший­дэх ёстой. Монголд асар их нөөцтэй байж болох олон талбай бий. Монголын тал эхлээд өм­­нөх, хойдох асуудлуудаа ший­дэх хэрэгтэй. Бид онцгой зөв­шөө­рөлд бүрэн хариуцлагатай хандана, мөн үүн шигээ ямар ч асуудал, маргаангүй талбайд ажиллана. Хэрвээ Монголын тал энэ шаардлагыг хүлээж авахгүй бол хамтарсан уурхайн ажил эхлэхгүй” хэмээн мэдэгдсэнийг манай сонин тухайн цагт нь уншигчдад хүргэж байлаа. Одоо тэгвэл манай талд хохиролтой ч гэсэн асуудал шийдэгдчихлээ. Ажил эхлүүлэх талаар ярьж эхлэхэд болно.

Хамтарсан компанийн 51 ху­вийг манайх, 49 хувийг оросууд эзэм­шиж байгаа. Оросуудаас 100 сая ам.доллар гаргуулж шүүхийн шийдвэрийг биелүүлснийхээ да­раа ногдол ашгаасаа өрөө төлж бол­но. Хамгийн боломжийн ху­вилбар бараг л энэ байх.

Оросуудын хэлсэнчлэн Мон­голд орд байх магадлалтай илэр­цүүд олон бол “Дорнод уран”-ы ирээдүйд эргэлзэх зүйл үгүй. Магадгүй, нэг утгаараа Арбит­рын шүүхийн шийдвэр “Дорнод уран” хэмээх хүчирхэг компани хөд­лөх, хөгжих боломжийг нээж байгаа ч юм бил үү.

Эх сурвалж: www.mminfo.mnХ.Батсайхан