Монголын 1000 инженерийг Японд сургах төсөл хэрэгжиж, эхний 13 хүнд БСШУ-ны сайд Л.Гантөмөр батламж гардуулсан. Нийт 75 сая ам.долларын санхүүжилттэй "Инженер, технологийн дээд боловсрол" төсөлд хамрагдаж, Японд суралцах хүүхдүүдээс орон сууцны барьцаа шаардсан нь олны анхаарлыг татаад байна. Энэ төсөл нь таван сургалтын хүрээнд хэрэгжих бөгөөд Коосенд 200, хосолсон бакалаврын сургалтад 320 нийт 520 хүүхэд инженер техникийн мэргэжлийг Японд эзэмшинэ. Тэд бүгд Улаанбаатар болон хөдөө орон нутагт байрлалтай орон сууцаа барьцаанд тавьж, Японд суралцах эрхтэй болно. Харин үлдсэн 400 гаруй хүн нь ажилладаг сургууль нь баталгаа гаргасан багш, судлаачид байх аж. Энэ талаарх илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг "Инженер, технологийн дээд боловсрол" төслийн нэгжийн захирал Д.Намсрайтай хийсэн ярилцлагаас уншина уу.

а

-Японд инженерийн мэргэжлээр суралцах оюутнуудаас орон сууцаа барьцаалах шаардлага тавьсан гэсэн мэдээлэл олны анхаарлыг татаад байна л даа. Ямар учраас ийм шаардлага тавих болов гэдгийг тодруулахгүй юу?

ө

-Энэ бол тэтгэлэгт хөтөлбөр биш зээлээр сургах хөтөлбөр. Мөнгийг нь Монгол Улс Японоос хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр зээлж байгаа юм. Монгол Улсын төсвийн мөнгө. Өөрөөр хэлбэл та бидний татварын мөнгө гэсэн үг. Бид энэ хөтөлбөрт хамрагдахыг хүссэн хүмүүсийг онлайнаар сонгон шалгаруулахдаа асуудлаа тавьсан. Хөтөлбөрийн шаардлагыг хангасан хүн хамрагдана шүү гэдгийг танилцуулаад, гарын үсгийг нь зуруулсан баталгаа бидэнд байна. Сангийн яам болон БСШУЯ-ны сайдын гарын үсэгтэй, 2014 онд баталсан журам бий. Энэ журамд инженер техникийн чиглэлээр Японд мэргэжил эзэмших хүмүүстээ үл хөдлөх хөрөнгийн барьцаа хөрөнгийн гэрээ байгуулна гэсэн заалт байгаа. Энэ баталгаа хөрөнгийн гэрээ бол хүний эд хөрөнгөтэй эсэхийг нь баталж байгаа зүйл биш. Өмнө нь Монгол Улсын төрийн сангийн зээлээр гадаадад сурсан оюутнуудын 60-аас дээш хувь нь эргэж ирээгүй. Тэгэхээр эх орондоо эргэж ирэх баталгааны гэрээ гэж ойлгож болно. Бид энэ журмын дагуу шаардлагаа тавьж байгаа. Түүнээс хэвлэл мэдээллээр яваад байгаа шиг хүнийг баян, хоосноор нь ялгаагүй. Манай хэвлэл мэдээлэл нь аливаа зүйлийг өөгшүүлж аваад, нэг талаас нь тайлбарладаг. Үүнийг уншсан хүн бүхэн хичээлдээ сайн ч ядуу ардын хүүхэд явж болдоггүй гэж ойлгоно. Бүх хэвлэл мэдээлэл нь тэгж бичээд эхэллээ.

ш

-Та ойлгоорой. Нэг талаас нь бичихгүй гэсэндээ таньтай ирж уулзаж байгаа юм шүү

-....

р

-Энэ зээлийн журамд Японд сурчихаад эх орондоо ирж таван жил ажилласан тохиолдолд тэтгэлэг болно гэсэн заалт байна. Тэгвэл ирээд таван жил ажиллах ёстой гэсэн үүргийг хүлээсэн хүнээс заавал барьцаа хөрөнгө шаардах шаардлага байна уу?

-Би чамд хэллээ шүү дээ, эргэж ирдэггүй хүнийг яах вэ? Өмнө нь төрийн сангийн зээлээр явсан хүмүүсийн 60 хувь нь эргэж ирээгүй байна шдээ. Тиймээс Засгийн газраас журам гаргаж, дэлхийн ТОП 100 сургуульд явж байгаа бүх хүн барьцаа хөрөнгийн баталгаа гаргаад явж байгаа. Ингэснээр гадаадад сурсан хүмүүсийн эргэн ирэлт 80 гаруй хувьд хүрсэн. Монголд ажлын байр байхгүй, цалин бага гээд ирэхгүй байгаа хүмүүсийг авчрахын тулд яах уу? Монгол Улсын төрийн сангийн зээлээр суралцаж байгаа оюутны хамгийн өндөр төлбөр нь 16500 ам.доллар байдаг. Гэтэл бид энэ төлбөрөөс 3-4 дахин их мөнгөөр зээл өгөөд сургах гэж байна. Ийм өндөр төлбөрөөр сургаж байгаа хүнийг тавиад явуулчихвал би эргээд гэмт хэрэгтэн болно.

р

-Тэгэхээр дундажаар нэг хүнд хэдэн төгрөгийн зээл өгнө гэсэн үг үү?

-Коосен сургалтад гурван жил суралцахдаа 86 667 700 төгрөгийн зээл авна. Хос бакалавр нь 74.6 сая төгрөг, магистр нь 105.1 сая төгрөг, доктор нь 132.1 сая төгрөгийн зардлаар суралцана. Энэ мөнгөний оронд барьцаа хөрөнгө авч үлдэх нь зөв биз дээ. Зээл аваад алга болчихвол энэ төслийн нэгжийг зохион байгуулж, ажил явуулж байгаа надаас нэхнэ. Тиймээс бид барьцаа шаардаж байгаа юм.

р

-БСШУ-ны сайд Л.Гантөмөр эхний ээлжийн 13 хүнд батламж гардуулсан. Тэр дунд багтсан хүүхэд одоо барьцаа хөрөнгө дээрээ гацаад байгаа юу?  Барьцаа авна гэдгийг тайлбарлаагүй юм уу? Сайдын гардуулсан батламж ямар учиртай юм бэ?

-Тэр батламж бол сурах эрхтэй болсон гэдгийг баталгаажуулсан баримт. Энэ эрхээ эдэлж сурахын тулд журмын шаардлагыг биелүүлж, гэрээгээ байгуулах ёстой. Үүний дараа Сангийн яамнаас мөнгө шилжих эсэх нь шийдэгдэнэ. Тухайн хүн эхлээд БСШУЯ-нд шалгуулах ёстой. Шалгалтад тэнцсэн тохиолдолд Төрийн сан болон суралцах, барьцаа хөрөнгийн баталгааны гэрээ байгуулна. Энэ бүх бичиг баримт Төрийн сан, БСШУЯ-ны санхүү хөрөнгө оруулалтаар дамжиж, Сангийн яам, Монгол банкинд очно. Ингээд Японы Токио Мицубиши банк асуудлыг шийдэж, гарын үсэг зурсны дараа мөнгө тухайн  оюутны карт руу шилжинэ. Энэ бол хоёр улсын Засгийн газар хоорондын хөнгөлөлттэй зээлийн гэрээ учраас  маш нарийн шалгуур, шаардлагатай. Монголын Засгийн газар, БСШУЯ-ны өгч байгаа тэтгэлэг биш. Монголын төр Япон улсаас зээлсэн мөнгийг буцаагаад бид хүнийхээ чадварыг дээшлүүлэхийн тулд зарцуулж байгаа юм. Японоос зээлсэн энэ мөнгөө алдаад явуулчихгүйн тулд төр баталгаа шаардаж байгаа асуудал.

х

-Одоо Коосенд 50 хүүхэд суралцаж, Япон явах бэлтгэлээ базааж байгаа. Тэд бүгд энэ шаардлагыг биелүүлэх боломжтой хүүхдүү үү? Өөрөөр хэлбэл тэд байраа барьцаалж, Японд суралцах ёстойг мэдэж байгаа юу?

-Онлайнаар 237 хүүхэд бүтргүүлсэн. Бид нөхцөл шаардлагаа танилцуулахад 98 хүн тунаж үлдсэн. Тэр хүмүүстэй би нэгбүрчлэн уулзаж, аав ээж, өөрөөс нь баталгаа гаргуулж аваад, өнөөдөр 47 хүүхэд бэлтгэлд сурч байна. Үүнээс илүү би яаж үйлчлэх вэ? Та миний оронд байсан бол яах уу?

а

-Үл хөдлөх хөрөнгийн барьцаа гэхээр заавал орон сууц байх ёстой юу? Газар ч юм уу, өөр хөрөнгө байж болох уу?

-Орон сууц болон томоохон үл хөдлөх хөрөнгө барьцаалж болно. Түүнээс татвараа төлөөгүй, хаа байгаа газраа яриад явж байгаа хүмүүс байна. Энэ үл хөдлөх хөрөнгө мөн үү.

х

-Барьцаанд тавих орон сууц заавал Улаанбаатар хотод байрласан байх ёстой юу?

-Үгүй ээ. Улаанбаатар, хөдөө орон нутгийн алинд ч байрлалтай байж болно. Бас зөвхөн өөрийн орон сууц гэхгүй. Хамаатан садан, батлан даагчийн өмч байж болно.

р

-Тэгвэл маш сайн сурлагатай, Японд сурах туйлын хүсэлтэй ч байргүй бол тэр хүүхэд яах вэ?

-Аливаа зүйл хоёр талтай. Цөөхөн хүний асуудлаар бусдыг дөрөөлж, чирж болохгүй. Гэхдээ гоц авьяастай, чадвартай хүүхдийг сургууль, орон нутаг, байгууллага, хамаатан нь батлан дааж болно гэсэн заалт журамд бий. Өнөөдөр манайд өөрөө мөнгөө төлөөд Японд суралцах хүүхэд тоотой цөөхөн бий. Тиймээс төр мөнгийг нь зээлээд явуулж байна. Зөвхөн зээлсэн мөнгөндөө эргэж ирэх баталгаа л авч байгаа юм. Бид төрийг хулхидсаар байгаад ийм байдалд хүргэсэн.

р

-Боломжтой айлын хүүхэд энэ зээлд хамрагдахгүй. Тэд мөнгөө төлөөд Японд сурчихна. Энэ зээлийг бэлэн мөнгөө төлөөд суралцах боломжгүй, байр нь банкны барьцаанд байгаа нэг үгээр хэлбэл дундаж давхаргынханд зориулагдсан гэж ойлгосон. Энэ талаасаа бол төрийн дэмжлэг болж чадахгүй нь харагдаж байна?

-Тодорхой хэмжээгээр дэмжлэг чадаж байгаа. Энэ бол төрөөс олгож байгаа алтан боломж. Үүний төлөө яаж, ийгээд л явах хэрэгтэй. Тэгвэл Монгол Улсын зээлсэн мөнгийг хэн төлөх юм? Тэр хүн эргэж ирэхгүй бол хэн олж ирэх юм?

р

-Явахдаа бол томоохон шаардлагыг давах ёстой байх нь. Тэгвэл очсон хойноо тухайн хүүхэд хэрхэн суралцаж байгааг яаж хянах вэ? Нэг үгээр хэлбэл зээлийн зарцуулалт ямар байгааг хянах ёстой байх?

-Тухайн хүүхэд голч дүн, сургуулийн тодорхойлолтоо ШУТИС, МУИС, БСШУЯ, Төсөл хэрэгжүүлэгч нэгж, ЖАЙКА олон улсын байгууллагад улирал тутамд явуулах ёстой. Энэ материал ирсэн тохиолдолд дараагийн улирлын мөнгийг шилжүүлнэ. Бас дүнгийн голч бидний тавьсан түвшинд хүрээгүй бол тэр хүүхдийг буцааж татна. Ингэхдээ эхний жил сурсан мөнгөө буцааж төлнө. Үүний тулд барьцаа хөрөнгө хэрэгтэй. Ийм хатуу шаардлага тавьж байгаа. Очоод сурч чадахгүй бол гэр бүлээ, батлан даагчаа өрөнд оруулна гэдгээ сайн ухамсарлах хэрэгтэй.

а

-Эхний хүүхдүүд хэзээ Япон явах талаар мэдээлэл өгөхгүй юу?

-Дөрөвдүгээр сарын 3-нд Японы хичээл эхэлнэ. Батламж авсан 13 хүний 6 нь Коосены сургалтынх, үлдсэн нь магистр, доктор. Коосены сургалтын 4 нь гэрээгээ байгуулчихсан.  Харин магистр, докторын сургалтынхан гэрээгээ байгуулаад явчихсан. Долоо хоногоос нэг жилийн хугацаатай судалгааны ажил хийх зорилгоор явж буй хүмүүс зэргийн бус сургалтад хамрагдаж буй. Энд хамрагдсан дөрвөн хүн ирэх сард ирнэ.  МУИС, ШУТИС-ийн эрдэм судалгааны ажил хийж байгаа хүмүүс тэр зэргийн бус сургалтад хамрагдана. Энэ хүмүүс эд хөрөнгө барьцаалахгүй, батлан даагч нь хоёр их сургууль байна.

х

-Мэдээлэл өгсөнд баярлалаа. Уг нь илүү бодит, тодорхой мэдээлэл авах гэж таньтай уулзсан юм. Харин та бухимдаад байхыг бодоход энэ нэлээд эмзэг асуудал бололтой.

-Өмнө явсан хүмүүс нь сургуулиа төгссөн үү, хаясан уу, сургалтын зардлаа аваад наймаа хийгээд алга болчихсон уу гэдгийг хэн ч мэдэхгүй. Энэ замбараагүй асуудлыг цэгцлэхийн төлөө ажиллаж байгаа биднийг дарж унтраах гэсэн бодлого явуулж байна шдээ. Хэвлэл мэдээлэл нь ч дэмжиж өгөөд. Би бол ингэж ойлгож байна. Надыг бол "хүнийг эд хөрөнгөөр ялгаварладаг нөхөр байна" гээд зайлуулахад би баярлалаа гээд гараад явахад бэлэн байна. Гэхдээ бид Монголын зээлсэн энэ их мөнгийг тараагаад хаячихаж болохгүй биз дээ.

б

В.Бат