Энэ сарын 27-28-нд шилжих шөнө цаг урагшлуулж зуны цагийн хуваарьт шилжихээр болсон. Цаг урагшлуулж, хойшлуулснаар хүний биед ямар өөрчлөлт гардаг талаар хронобиологи, биохэмнэл судлалын чиглэлээр судалгаа хийдэг Эрүүл мэндийн шинжлэх ухааны доктор, Төрийн соёрхолт, академич Л.Лхагватай ярилцлаа.

-Цаг урагшлуулах тухай Засгийн газрын тогтоол гарлаа. Энэ нь хүний биед сөрөг нөлөөтэй талаар та өмнө нь ярьж байсан байх аа?

-Архаг хууч өвчин сэдэрдэг шиг Засаг маань байж байгаад л хавар, намар хүний биеийн хэмнэл зохицлыг муужруулж шаналгадаг ”дон”-той болоод байна даа. Олон жилийн өмнө зарим орон зуны цаг тоололд шилжинэ хэмээн бидний дассан байгалийн жам ёсны цагийг захирах гэж мунгинасныг манайхан уухайн тас шүүрч аваад монгол хүнийхээ амьдралын хэмнэлийг хайр найргүй балбаж, нэг ёсондоо хүний биеийн үйл ажиллагаанд “есөн эрүү” тулгаж эхэлсэн юм.

j

“Өдрийн гэрэлтэйд амрах таатай үе бий болно. Цахилгаан эрчим хүч хэмнэнэ” гэж тэр үед ухуулж, сэнхрүүлж явсан нь эдүгээ ач холбогдлоо алдав. Учир нь анх энэ “эх оронч шинэ санаачлагыг” бий болж байхад хронобиологи, биохэмнэл судлал хэмээх шинжлэх ухаан хүний биохэмнэл, түүний хямралын тухай бага мэдэж байсан. Гэвч цаг шилжүүлэх нь буруу болохыг хэдхэн жилийн дотор шинжлэх ухааны үүднээс нарийн судлан тогтоож, үнэн мөнийг таниулчихсан шүү дээ.

g

-Хийсэн судалгаанаасаа сонирхуулаач. Буруу гэдгийг нь ямар баримтаар нотолсон юм бэ?

-Эхлээд гадаадын судлаачдын судалгааны үр дүнгээс ярья. Цаг шил­жүүлсний дараа хүмүүсийн 75 хувьд нойрны хямрал бий болж, унтах болон сэрэхэд хүндрэл тохиолдож байна. Харин 20 хувь нь өөрчлөлтийг мэдрээгүй, 5 хувь нь өмнөхөө бодвол аятайхан унтаж, сэрж байжээ. Эндээс харахад хүмүүсийн дөрөвний гурав нь цаг шилжүүлэхэд биед нь асуудал үүсч, харин дөрөвний нэг нь онцын өөрч­лөлтгүй байжээ гэж хэлж болох юм. Бүр энгийнээр хэлбэл 100 хүний 75 нь асуудалтай байна. Тэгэхээр 25 хүнийг бодох уу, 75 хүний эрүүл мэндийг бодох уу гэдэг асуулт гарч ирнэ. Бид хүмүүнлэг нийгэм байгуулж байгаа биз дээ. Төр засаг маань хүмүүнлэг бус шийдвэр гаргаад бай­хаар иргэд бид яах болж байна вэ.

j

Хоногийн цагийг гэнэт урагшлуулж, хойшлуулах нь биемахбодын дасан зо­хи­цох чадвар, ул­маар биохэмнэлийн нийлэмжийг зориудаар алдаг­дуулж, дасан зо­хицлын эмгэг үүсэхэд хүргэдэг жамтай. Хаврын улиралд орчлонгийн жам ёсоор өдөр 1-2 минутаар уртассаар нэг цагийн зөрөө гарахад 30 гаруй хоног шаардагддаг бөгөөд энэ жам ёсонд хүн ямар ч зовиур, шаналгаагүйгээр дасдаг ёстой. Намрын цагт ч 1-2 минутаар өдөр богиноссоор нэг цагийн зөрүү гарах нь 40 гаруй хоногийн дараа болдог. Гэтэл бид энэхүү дасан зохицох зүй тогтлыг огт хайхрахгүй “дүлий дүмбэ, дүлэн пад” хандаж, дураа хүрэхээр цагийг гэнэт хэдхэн хормын дотор урагшлуулж, хойшлуулдаг нь стрессийн цочмог нөлөө, сэтгэл түгшлийн хүнд дарамт, сэтгэл санааны тавгүйтэл бий болгож байгаа юм. Энэ нь хүний биеийг хямраана, өвчлүүлнэ, үхэлд хүргэнэ. Үүнийг шинжлэх ухаан батлаад байна.

g

-Эдийн засгийн талаас нь харвал сайн тал байна. Цахилгаан эрчим хүчний хэмнэлт гардаг гээд байгаа шүү дээ?

-10 гаруй жилийн өмнө III цахилгаан станцын Үйлдвэрчний эвлэлийн хорооны орлогч дарга, Санхүүгийн болон Эрчим хүчний хяналт шалгалтын улсын байцаагч Ч.Дорж гуай надад нэг захидал ирүүлж билээ. Тэр захидалд цахилгаан эрчим хүч хэмнэснийг хэн ч тооцож гаргаагүй. Цагийг урагшлуулснаар цахилгаан эрчим хүч хэмнэнэ гэдэг бол худлаа гэж бичсэнийг тод санаж байна. Оросын Эрчим хүчний яамны мэдээгээр жилдээ цахилгааны хэрэглээг 0,45 хувь бууруулсан гэж тайлагнасан нь хэр их эрчим хүч хэмнэдэг вэ гэсэн асуултад хариулт болох байх. Цаг шилжүүлэхээр хүний  ажлын чадвар 10-15 хувь буурдаг. Энэ нь үйлдвэрлэлийн өсөлтөд ч нөлөөлдөг. Тухайлбал, Оросын Эдийн засгийн хөгжлийн яамны мэдээгээр үйлдвэрийн бүтээгдэхүүний өсөлт 5,2-2,9 хувь болтлоо буурсан байдаг.

h

Мэргэжилтэнүүдийн судалгаанаас үзвэл цаг шилжүүлсэний дараа хэм­нэсэн эрчим хүчээ өглөө хар үүрээр бо­сохдоо эргүүлээд зар­цуул­чихдаг байна. Га­даадын шинжээчдийн тоо­цоолсноор бол өдрийн цагийг уртасгаад өгөхөөр машин тэрэгтэй хүмүүс амрах нэрээр газар сайгүй давхиж, бензин тосыг хайр найргүй үрж, утаа тортог их хаядаг гэнэ. Авто хөсгийн тэрхүү утаа тортог байгаль орчинд хортой нөлөө үзүүлж хүнийг хордуулахаас гадна өдрийн цаг уртасаад ирэхээр нарны гэрлээр хог, хаягдлын зардал, ялзрал нэмэгдэж агаар дахь хортой бодисын хэмжээ ихэсч бид түүнийг нь ажиг сэжиггүй амьсгалан хорддог байна.

k

Цаг шилжүүлсэнээс болж “бүтэн нойртой” хоноогүй хүмүүс өглөөгүүр нойрмоглон ядарч, түүнээсээ гарахын түүс болж сэргээх эм уудаг бол орой нойроо хүргэхийн тулд нойрны эм эсвэл балга архи, дарс уухад хүрч биеэ бас хордуулдаг. Мэргэжилтнүүдийн тоо­цоолсноос  үзэхэд “зуны цаг”-ийн үед хүмүүсийн эмийн хэрэглээ 19 хувиар нэмэгддэг юм билээ.

g

-Тэгэхээр томчуудаас илүү хүүхдүүдэд хүнд тусах юм биш үү?

-Хүүхэд багачууд өглөө босохдоо нэн хойрго болж нойрмоглож, сурагчдын анхаарал сарниж, хайхрамжгүй болж, дүйнгэтэх, хичээл дээр унтах, юм ойлгох чадвар мууддаг байна. Ялангуяа хүүхдийн дархлааны тогтолцоо төгөлдөршиж амжаагүй байдаг учраас биеийн эсэргүүцэл илт суларч, өвчлөмтгий болно. Бид хүүхдийн төлөө “За” гэж хэлье гэдэг биз дээ. Тэгвэл яагаад Засаг маань “үгүй” гээд байгаа юм бэ.

g

-Цаг шилжүүлэхэд хүний эмгэг хууч хөдлөх, сэдрэх аюултай, эрүүл мэндэд хортой гэдгийг бусад оронд хүлээн зөвшөөрдөг үү?

-Шинжлэх ухаан батлаад өгсөн зүйл шүү дээ. Америкт хийсэн судалгаанаас үзэхэд зуны цаг тоололд шилжиж, нойрсох нэг цагаа алдахад өөрөөр хэлбэл нэг цагаа дээрэмдүүлэхэд зүрхний өвчин өмнөх үеэс 25 хувиар нэмэгдэж байсныг Ройтерс агентлаг мэдээлсэн байна. Харин эргээд өвлийн цаг тоололд буюу хуучин хэвэндээ ороход хүмүүст таатай мэдрэмж төрж, зүрхний шигдээсийн эрсдэл 21 хувиар буурч байжээ.

h

АНУ-ын Коло­радогийн Их сургуулийн доктор Амнит Санду Мичиган хотод эмнэлэгт хэвтэж эмчлүүлсэн 42 мянган хүнд судалгаа хий­хэд цаг шилжүүлсэний дараах даваа гаригт хүм­үүсийн зүрхний өвчин хөдөлж байсан гэжээ. Шведийн эрдэмтдийн судалгаа ч үүнийг баталдаг юм. Оросын хэвлэлд мэ­дээлсэнээс үзэхэд цагийг урагшлуулсаны дараах хоёр долоо хоногийн хугацаанд түргэн тусламжийн дуудлага 12 хувь, амиа егүүтгэх 66 хувь, осол 29 хувь, зүрхний шигдээсийн улмаас нас баралт 75 хувиар тус тус нэмэгдэж байжээ. Дутуу нойртой унтсан нэг цаг нь хүний оюуны чадамжийг 1 хувь бууруулдаг. Хэрэв гурван цагийн нойр дутуу долоо хоновол тухайн хүний оюун ухааны чадамж 15 хувиар буурдагийг Канадын эрдэмтэн Стенли Ковен нотолсон.

h

Ийм тодорхой баримт байсаар атал хүмүүнлэг нийгмийн засаг маань хавар, намар хүний биеийн амин цагийг тас тас ороолгоод авдаг болжээ. Үүний уршгаар бидний биохэмнэл чичрэн салганадаг хуучтай болж байна.

g

-Хаврын улиралд хүмүүсийн бие сульдаж ядардаг шүү дээ. Үүн дээр цагийн зөрүү нэмэгдэхээр өвчлөл ихэсдэг байх л даа?

-Хавар, намарт хүний өвчин эмгэг хөдөлж, дахидаг зүй тогтол дээр зохиомлоор цагийн зөрүүг бий болгоход хүний бие нэг талаас байгалийн ёсоор цаг тавигдахад дасах, улирлын шилжилтийг даах, нөгөө талаас зохиомол цагийн зөрүүнд дасах гэж давхар давхар ачаалал, дарамт авч цочир нөлөөнд сандарч, түүний улмаас хүний биохэмнэл хямралд орж, десинхроноз хэмээх эмгэг үүсдэг нь батлагдсан. Энэ нь зүрх судас, мэдрэл, сэтгэцийн өвчин хөдлөх, нойр хямрах зэрэг олон эмгэг хуучийг сэдрээх шалтгаан болдог. Улаанбаатар хотын түр­гэн тусламжийн төвийн гур­ван жилийн 315136 дуудлагын байдалд дүн шинжилгээ хийж үзэхэд цаг шилжүүлсэний дараа өмнөх сарынхаас өвчлөлийн тоо нэмэгдсэн байна.

h

Үүнийг бид хайхарч үзэх ёстой. Хүн өвдөж, шаналж, төрөл арилжиж байгаа нь засаг, төрд огт хамаагүй гэж үү гэж асуумаар санагдсан.

h

-Шинжлэх ухаанаар хүний биед муу, сөрөг нө­лөөтэй гэж батлаад байхад цаг шилжүүлэх асуудлыг өөрчлөх боломж бий юу?

-Нэгдүгээрт, зуны цагийн тоололд шилжүүлэх тухай Засгийн газрын 2015 оны тогтоолыг хүчингүй болгох нь хамгийн зөв шийдэл. Шийдлийн Засгийн газар үүнийг зөв шийднэ байх.

h

Хоёрдугаарт, Засгийн газар жам ёсны цагаа урагшуулан будилахын оронд ертөнцийн цагаа хэв янзаар нь байлгаад ердөө л ажил эхлэх, тарах цагийг өвөл, зуны, байгалийн цагт тохируулан өөрчилж болно. Жишээ нь, зун 08:00 цагт, өвөл 09:00 цагт ажил эхлэх гэх мэтээр зохицуулж болно шүү дээ.

j

Гуравдугаарт, хэрэв гаргасан тогтоолоо хүчингүй болгож чадахгүй бол урагшлуулсан цаг­тайгаа нийцүүлж, Орчлонгийн од, эрхэс, нар, сарны хөдөлгөөний зохицуулалтын тухай Монгол Улсын Засгийн газрын тогтоол гаргахаас өөр арга алга.

y

Эх сурвалж:

g