Саяхныг болтол “Хөгжлийн банк”-нд 200 сая, “Чалко”-д 150 сая ам. долларын өрийн vлдэгдэлтэй. Ашиглах боломжгvй долоон тэрбум төгрөгийн эд бараа складанд нь тоосонд даруулж хэвтээ. Уурхайн vйл ажиллагаа эхлэхэд ашиглах зорилгоор хvнд даацын 10 авто машиныг тус бvрийг нь 160 сая төгрөгөөр авсан ч чанар, стандартын шаардлага хангахгvй, ашиглагдахгvй авто машинууд гэдэг нь тодорхой болсон.

Тvvнээс гадна тав орчим тэрбум төгрөгийн vнэтэй дугуй байгаа. Эдгээр нь бvгд ашиглах боломжгvй” гэгдсэн “Эрдэнэс Тавантолгой” сvvлийн гурван жил дараалан “Чалко”-гийн өрийг төлөөд, цаана нь ашигтай ажилласан болж таарав.

Тавантолгойн ордын нарийвчилсан судалгааг хийсэн “Норвест” компанийн Олон Улсын ЖОРК ангилалд дvйцvvлсэн нөөцийн урьдчилсан тооцооллоор 300 метр хvртэл гvнд 7.4 тэрбум коксжих болон эрчим хvчний нvvрсний нийт геологийн нөөцтэй байх боломжтой гэж байгаа. Өнөөдөр нэг тонн нvvрсээ борлуулж байгаа 30 ам. доллараар тооцвол 220 гаруй тэрбум ам.долларын баялагтай Тавантолгойн орд нь Цанхи, Бортолгой, Бортээг, Оор¬цог, Онч-Хараат болон Ухаа худаг гэсэн зургаан хэсгээс бvрдэж байгааг “Эрдэнэс Тавантолгой” ХХК-ийн захирал асан Я.Батсуурь дурьдсан байдаг.

Цанхийн нvvрсний талбай нь коксжих нvvрс агуулсан хамгийн том хэсэг гэдэг. Зvvн цанхийн уурхайд БНХАУ-ын “TTJVCO” ХХК гэрээт борлуулагчаар ажиллаж байгаа. Харин Баруун цанхийн уурхайд монгол уурхайчид тvнш¬лэлийн хvрээнд vйл ажиллагаа явуулдаг.

Зvvн цанхийн уурхайгаас зөөж байгаа нvvрсээр “Чалко”-гийн өр vндсэндээ энэ оны төгсгөл гэхэд дууссан тохиолдолд тус хэсэгт ч монголчууд өөрсдөө ажиллах боломж бvрдэж байгаа. Товчхондоо “Чалко”-гийн өрийг төлж байгаа Зvvн цанхиас 2015 онд юм горьдолтгvй.

Харин Баруун Цанхийн уурхайг ашиглалтад оруулснаар 2013 онд 2.1 сая тонн нvvрс борлуулж, 156.6 тэрбум төгрөгийн борлуулалтын орлого олж, vндсэн vйл ажиллагаанаас 17.5 тэрбум төгрөгийн ашигтай ажилласан бол 2014 онд 5.7 сая тонн нvvрс борлуулж, 400.7 тэрбум төг¬рөгийн борлуулалтын орлого олж, vндсэн vйл ажиллагаанаас 23.2 тэрбум төгрөгийн ашигтай ажилласан байна. Тус компани энэ оны эхний гурван сарын байдлаар 1.4 сая тонн нvvрс олборлож, 1.8 сая тонн нvvрс экпортлоод бай¬гаа аж. Гэтэл сvvлийн хоёр жилд зөвхөн Баруун цанхийн уурхай нь 40 гаруй тэрбум төгрөгийн ашигтай ажилласан “Эрдэнэс Тавантолгой”-г санхvvгийн аргаар залгиж, Монголын ард тvмний эзэмшлийн 1072 хувьцааг хятадуудад шилжvvлэх хулгай, дээрмийн ажиллагааны ард УИХ-д суугаа нэр бvхий олигархиуд vгсэн хуйвалдаж эхэлсэн талаар эх сурвалжууд мэдээлж эхэллээ. Тэдний толгойд АН, МАН-ын хамгийн баян эрхмvvд байгаа гэдгийг ч Иргэний хөдөлгөөний идэвхтнvvд нэр заан тэмдэглэж байна.

Тавантолгойд “Шинхау Энержи”, “Сумитомо”, “Энержи ресурс”-тай Монголын талыг ахлан хэлэлцээрийн ширээний ард суусан М.Энхсайхан сайд асуудлыг “АН дотор хэн нь том бэ гэсэн өрсөлдөөн, асар их мөнгө хаашаа, хэнд хуваарилагдах вэ гэсэн зодоон” хэмээн тайлбарлаж байгаа. Цагтаа АН-ын лидер явсан, Олон улсын эдийн засагч, улстөрийн томоохон хор найруулалцаж явсан нэгний хувьд тэрээр Тавантолгойг зориуд ашиггvй болгож, хувааж авах наймаалцлыг хэн, хэн хэрхэн хийж эхлээд байгааг барагцаалж байгаа нь тодорхой.

АН, МАН-ын томоохон хөрөнгөтнvvдийн хоорондох тэрхvv “зодоон” нь төр, засгийн төвшинд УИХ, Засгийн газар хоорондын зөрчил болж эхэлсэн нь сvvлийн өдрvvдийн vйл явдал, улстөрчдийн хэлсэн vгнээс тодорхой харагдаж байна. Ер нь бол “Чалко”-д 350 сая ам. долларын өр тавьсан нь хэрэг дээрээ 15 жилээр Тавантолгойг барьцаанд өгөх эхлэл болж, тэрхvv ажиллагаанд гар бие оролцсон эрхмvvд ямар хэмжээний шимтгэл авсан зэрэг нь “Чалко”-гийн гэрээг УИХ-д татан авч хэлэлцээгvйтэй ч холбоотой байхыг vгvйсгэж болохгvй vйл явдал ар араасаа өрнөж эхэллээ.

Ер нь ч “Эрдэнэс Тавантолгой”-д оператор хийсэн Монголын “Хишиг Арвин”, Германы “Макмохан” компаниуд асар их ашигтай ажиллаж, бараг л тохиролцсон хугацаанаасаа өмнө дуу дуулалдан Тавантолгойг орхисон байхад толгой компани нь тийм их алдагдалтай ажиллах учиргvйг ч эдийн засагчид онцолсоор байгаа.

Хамгийн ноцтой нь нэг тэрбум гаруй ам. долларын өртэй “Энержи ресурс”-ын эзэд сvvлийн өдрvvдэд УИХ-ын нөлөө бvхий гишvvдтэй тун ч их тулж ажиллаж эхлээд байгаа аж. Магадгvй Ц.Нямдоржийг өөрсдийн “тvрээсийн байр”-анд суулгаж дөнгөөд байдаг нэр бvхий баячууд УИХ-ын гишvvдэд чухам л энэ өдрvvдэд “Татгалзах аргагvй санал” тавьж байж ч болзошгvй. Бvхнийг өнгө, мөнгөөр шийдэж сурсан Монголын улстөрчдөд нийт ард иргэдийнх нь 1072 хувьцаа, төрийн мэдлийн “Эрдэнэс Тавантолгой” компаниас илvv Баруун, Зvvн цанхид ахиухан шиг хяналтаа тогтоох, хэдэн vеэрээ идээд барахгvй Монголын баялгийг өөрсдийн болгох дуусашгvй хvсэл, шунал оволзож байгаа гэдэг нь л маргашгvй vнэн юмдаг.

Уг нь Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн сануулснаар Тавантолгойг “улстөрчдийн хоол болгочихолгvй”, Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаярын дэвшvvлснээр “100 хувь ард тvмний өмч” болгож гэмээнэ Монгол Улс хөгжиж, монголчууд сайхан амьдрах учиртай. Гэхдээ тэр мөрөөдөл биелэхэд лай ч, зай ч байгаа бололтой. Толгой эргvvлсэн Тавантолгой гэж.

Эх сурвалж: