“Тавантолгой”-н хөрөнгө оруулалтын гэрээний төсөл парламентын босго давалгүй “эзэн”-дээ буцах нь бараг л тодорхой боллоо. “Тавантолгойн нүүрсний ордыг хөгжүүлэх талаар авах арга хэмжээний тухай” УИХ-ын тогтоолын төслийн хэлэлцэх эсэх асуудлаар санал, дүгнэлт гаргах үүрэг бүхий ажлын хэсгийн урьдчилсан дүгнэлтээ гаргажээ. Ер нь УИХ дахь нам, эвслийн бүлгийн төлөөллөөс бүрдсэн энэ ажлын хэсгийнхэн хэдэн тийшээ харж, ойлголцолд хүрч чадалгүй явсаар өнөөг хүрч байгаа. Ажлын хэсэг байгуулагдаад сар гаруй хугацаа өнгөрч, эцсийн дүгнэлт хийхээр хэлэлцэх энэ үед М.Сономпил гишүүн анх удаа хуралдаанд оролцож байх жишээтэй.

Ажлын хэсгийнхэн өнгөрсөн хугацаанд Засгийн газар болон холбогдох байгууллагуудаас нийт 13 хүсэлтэд албан бичгээр хариуг авчээ. Мөн 3000 гаруй хуудастай материалд дэд ажлын хэсэг ажиллаад 50 гаруй хуудас бүхий дүгнэлтийг бэлэн болгосон байна. Гэхдээ энэ нь хангалтгүй. Тэдний шаардсан зарим материал, хариу одоо ч ирээгүй байгаа аж. Үүнд гэрээний англи хэл дээрх хувилбар багтжээ. Ажлын хэсгийн ахлагч Л.Эрдэнэчимэг “Гэрээний англи хэл дээрх хувилбарыг өгөхгүй байна. Яагаад өгөхгүй байгааг нь  ойлгохгүй байна. Асуудал гарвал англи хэл дээрх эх хувилбараар Лондонгийн арбитрийн шүүх дээр очих учраас бид нэхээд байгаа юм. Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газраас материалаа бүрдүүлээд өгчих юм бол 2-3 хоногийн дараа шийдвэрээ гарна” гэж мэдэгдэж байна. 

Нэхэгдээд байгаа бас нэг материал нь 2014 оны Засгийн газрын 268-р тогтоолыг батлах протокол гэнэ. Уг тогтоолд “Тавантолгой”-н орд газрыг шалгаруулах тендерийн 7 зүйлтэй шалгуур байгаа аж. Энэ тогтоол нь хэд, хэдэн зүйлд нэг компанийг шалгаруулах зорилгоор хийгдсэн гэх ажлын хэсгийнхний урьдчилсан дүгнэлт гарчээ. Тиймээс уг протоколыг авч үзэж байж Засгийн газрын аль гишүүнээс ямар санал гаргасныг мэдэх шаардлагатай байна гэж ажлын хэсгийнхэн үзсэн байна.

Басхүү ажлын хэсгийнхэн хөрөнгө оруулагчдын зүгээс санхүүгийн байдалд дүн шинжилгээ хийсэн бие даасан мэргэжилтнүүдийг ажиллуулсан дүгнэлтийг шаардсан ч хариу ирээгүй ажээ. Гэхдээ ажлын хэсгийнхэн энэ материалуудыг интернэтээс олж авсан гэнэ. Түүнд тайлан, олон улсын дүн шинжилгээ багтсан багтсан байжээ.

Ажлын хэсгийнхэн эхний ээлжинд “Монголын төмөр зам” компани 51 хувиа эзэмшээд Гашуун-Сухайт-Ухаа худаг чиглэлийн төмөр зам болон зүүн чиглэлийн 1300 км төмөр замынхаа асуудлыг хөрөнгө оруулагчид хамтад нь шийдэх ёстой гэсэн дүгнэлтийг гаргажээ. Ингэснээр 2010 онд шалгарсан 6 компанидаа дахин хүсэлт тавиад тендерийг мөн дахин зарлах боломжтой гэнэ. Тус зургаан компаниасаа хамгийн эхэлж замд хөрөнгө оруулалт хийх компанийг шалгаруулаад “Тавантолгой”-н олборлолт хийх эрхийг өгөх талаар дүгнэлтэд тусгах аж.  

Уг  дүгнэлтийг гаргаснаар олборлогч компанийн шалгаруултад “Энержи Ресурс”, “Эрдэнэс Тавантолгой”, “Монголын төмөр зам” болон Япон, Хятад, Орос зэрэг аль ч улс орны компани хамтран оролцох боломж бүрдэх юм байна.

Ажлын хэсгийн дүгнэлтэд зайлшгүй тусах нэг асуудал нь иргэдийн 1072 хувьцаа.  Ер нь Ерөнхий сайд “Тавантолгой”-н гэрээний төслийг хоёр сарын өмнө гарын үсэг зурж, хэрэгжүүлэхэд бэлэн болоод байснаа мэдэгдэхэд УИХ-ын дарга, АН-ын дарга З.Энхболдын эсэргүүцлийн анхны хувилбар нь энэ байлаа. “Тавантолгой” нийт 15 тэрбум хувьцаа гаргасан байдаг. Үүнийг нэрлэсэн үнээр нь тооцоход 14 их наяд төгрөгийн хувьцаа болно. 2.1 сая иргэн болон аж ахуй нэгжүүдийн хувьцаа 1.5 их наяд төгрөгөөр үнэлэгджээ. Тиймээс Засгийн газар иргэдийн хувьцааг худалдаж аваад, дараа нь хэрэгжүүлэгч компаниудад өгч болох, эдийн засгийн эргэлтэд оруулах заалтыг гэрээнд тусгаж өгөх шаардлагатай гэж үзсэн байна.

Ийнхүү “Таван толгойн нүүрсний ордыг хөгжүүлэх талаар авах арга хэмжээний тухай” УИХ-ын тогтоолын төслийн хэлэлцэх эсэх асуудлаар санал, дүгнэлт гаргах үүрэг бүхий ажлын хэсгийнхний Засгийн газрын эсрэг “татаар ажиллагаа” дуусгавар болж, дүгнэлтээ эцэслэн өргөн барих л үлджээ.

Ямартай ч УИХ-ын даргын захирамжаар байгуулагдсан ажлын хэсэг үүргээ гүйцэтгэх шиг боллоо. Учир нь парламентын босго давуулалгүй буцаах спикерийн төлөвлөгөө биеллээ олж байх шиг байна. Хэрвээ парламентаар хэлэлцүүлвэл гишүүдийн олонхи нь Засгийн газрын талд кноп дарах магадлал өндөр. Тиймээс ч “Тавантолгой”-н төслийг парламентын босго давуулалгүй буцаах нь ажлын хэсгийнхний зорилго. Энэ санаагаа ч ажлын хэсгийн ахлагч нуугаагүй. Тэрбээр “УИХ-аар хэлэлцэхгүй ч байж болох дүгнэлтийг гаргаж болно. Яагаад гэвэл маш олон хууль, тогтоомжийг зөрчсөн байна. Засгийн газрын тогтоолууд, Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн зөвлөмжүүд зэрэг 2010 оноос хойш гарсан олон хууль тогтоомжийг зөрчсөн гэрээний төсөл байгаа учраас аливаа нэг хууль, тогтоомжийг зөрчсөн гэрээг УИХ-аар заавал хэлэлцэх шаардлагагүй” гэдгээ мэдэгдлээ.

Ажлын хэсгийнхэн дүгнэлттэй зэрэгцээд Тавантолгойн гэрээний төслийг Засгийн газарт хуульд нийцүүлэн оруулж ирэх тогтоолын төслийг ч бэлтгэн УИХ-д өргөн барихаар болж байгаа аж. Ийнхүү ажлын хэсгийнхэн “Тавантолгой”-г сар гаруй “нухан байж” шүүрсэн “алдаа” нь Засгийн газарт буцаах үндэслэл болж гэрээний төслийг дахин гацаах нь ээ.

Харин Шийдлийн Засгийн газар парламентад хүлэгдсэн “Тавантолгой”-н гэрээний төслөө хэрхэн үргэлжлүүлэх дараагийн хувилбартаа шилжсэн гэж найдна.

Н.Энх